Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (ESA)
Eich cais ESA
Ar ôl i chi wneud eich cais, dywedir wrthych a oes angen i chi gael ‘Asesiad Gallu i Weithio’ a pha grŵp y byddwch yn cael eich rhoi ynddo.
Asesiad Gallu i Weithio
Defnyddir ‘Asesiad Gallu i Weithio’ i ddarganfod a yw eich salwch neu anabledd yn effeithio ar faint y gallwch weithio.
Efallai na fydd angen un arnoch chi, er enghraifft os ydych yn yr ysbyty neu ydy gweithiwr meddygol proffesiynol wedi dweud gall bod gennych 12 mis neu’n llai i fyw.
Os oes angen Asesiad Gallu i Weithio arnoch cewch lythyr yn dweud wrthych i lenwi’r ‘holiadur Gallu i Weithio’ a’i anfon i’r Gwasanaeth Ymgynghorol Asesiad Iechyd. Mae’r cyfeiriad ar y ffurflen. Mae’r holiadur yn wahanol yn Gogledd Iwerddon.
Cewch wybod beth sy’n digwydd nesaf, er enghraifft os oes angen apwyntiad arnoch i ddeall eich cyflwr iechyd yn well.
Os ydych yn hawlio Credyd Cynhwysol ac ESA Dull Newydd, byddwch ond yn cael un Asesiad Gallu i Weithio.
Gallwch ofyn am i’r asesiad gael ei recordio. Os hoffech hynny, dywedwch wrth y Gwasanaeth Ymgynghorol Asesiadau Iechyd gan ddefnyddio’r manylion cyswllt yn eich llythyr gwahoddiad.
Sut mae’r asesiad yn digwydd
Gall asesiadau fod mewn person, ar alwad fideo, neu dros y ffôn. Dywedir wrthych sut y cynhelir eich asesiad.
Gallwch gael rhywun arall gyda chi yn yr asesiad, fel ffrind neu weithiwr cymorth. Os yw eich asesiad dros y ffôn neu drwy alwad fideo, gallwch ofyn i’r asesydd eu ffonio os nad ydynt gyda chi pan fydd yr asesiad yn dechrau.
Byddwch yn aros ar y ‘gyfradd asesu’ hyd nes y gall penderfyniad gael ei wneud ar eich Asesiad Gallu i Weithio.
Ar ôl i’ch cais gael ei asesu
Os oes gennych hawl i ESA byddwch yn cael eich rhoi yn un o 2 grŵp:
- grŵp gweithgaredd sy’n gysylltiedig â gwaith (ni allwch weithio nawr, ond gallwch baratoi i weithio yn y dyfodol, er enghraifft trwy ysgrifennu CV)
- grŵp cymorth (ni allwch weithio nawr ac nid oes disgwyl i chi baratoi ar gyfer gwaith yn y dyfodol)
Byddwch:
- fel arfer yn y grŵp cymorth os yw eich salwch neu anabledd yn cyfyngu’n ddifrifol ar yr hyn y gallwch ei wneud
- yn y grŵp cymorth os yw gweithiwr meddygol proffesiynol wedi dweud wrthych efallai fod gennych 12 mis neu lai i fyw
Os ydych yn y grŵp gweithgaredd sy’n gysylltiedig â gwaith
Mae rhaid i chi fynd i gyfweliadau rheolaidd ag anogwr gwaith. Maent yn gallu eich helpu i wella’ch sgiliau neu ysgrifennu CV i’ch helpu i ddychwelyd i’r gwaith.
Os ydych yn y grŵp cymorth
Nid oes rhaid i chi fynd i gyfweliadau. Gallwch ddweud wrth eich anogwr gwaith os hoffech gymryd rhan mewn gweithgareddau sy’n gysylltiedig â gwaith
Am ba mor hir y cewch ESA
Ni allwch wneud cais newydd am ESA yn seiliedig ar incwm. Byddwch yn parhau i gael taliadau tra’ch bod yn gymwys nes i’ch cais ddod i ben.
‘Mae ESA Dull Newydd ac ESA yn seiliedig ar gyfraniadau yn para am 365 diwrnod os ydych yn y grŵp gweithgaredd sy’n gysylltiedig â gwaith.
Nid oes terfyn amser os ydych yn y grŵp cymorth, neu os ydych yn cael ESA yn seiliedig ar incwm.
Er mwyn parhau i gael ESA mae rhaid i chi roi gwybod am unrhyw newid yn eich amgylchiadau. Efallai y bydd angen i chi hefyd anfon nodyn ffitrwydd yn rheolaidd.
Os cewch sancsiwn
Gall eich ESA gael ei leihau os na fyddwch yn mynychu cyfweliadau neu’n gwneud gweithgareddau sy’n gysylltiedig â gwaith fel y cytunir arnynt â’ch anogwr gwaith yn eich ‘Ymrwymiad Hawlydd’. Gall y gostyngiad hwn barhau am hyd at 4 wythnos ar ôl i chi ailgychwyn gweithgareddau cysylltiedig â gwaith.
Byddwch yn cael llythyr i ddweud efallai y cewch eich sancsiynu. Dywedwch wrth eich anogwr gwaith os oes gennych reswm da dros beidio â gwneud yr hyn y cytunwyd arno yn eich Ymrwymiad Hawlydd.
Byddwch yn cael llythyr arall os yw’r penderfyniad yn cael ei wneud i roi sancsiwn arnoch. Dim ond ar ôl i benderfyniad gael ei wneud y bydd yn cael effaith ar eich budd-dal.
Dylech gysylltu â’ch cyngor lleol ar unwaith os ydych yn hawlio Budd-dal Tai neu Ostyngiad Treth Gyngor. Byddant yn dweud wrthych beth i’w wneud i barhau i gael cefnogaeth.
Os cewch sancsiwn gallwch:
- gofyn am edrych ar y penderfyniad eto
- gofyn am daliad caledi
Ni chewch sancsiwn os ydych yn y grŵp cymorth
Taliadau caledi
Os ydych yn cael ESA yn seiliedig ar incwm, efallai y gallech gael taliad caledi os yw eich budd-dal wedi cael ei leihau oherwydd sancsiwn neu gosb.
Taliad caledi yw swm gostyngol o’ch ESA. Nid oes rhaid i chi ei ad-dalu.
Gallwch gael taliad caledi os na allwch dalu am rent, gwresogi, bwyd neu anghenion sylfaenol eraill ar eich cyfer chi neu’ch teulu. Mae rhaid i chi fod yn 18 neu drosodd.
Siaradwch â’ch ymgynghorydd Canolfan Byd Gwaith neu anogwr gwaith i ddod o hyd i sut i wneud cais am daliad caledi.