Asesiad o effaith

Y Bil Oedolion Terfynol Sâl (Diwedd Oes): asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb - fersiwn HTML

Diweddarwyd 16 Mai 2025

Yn berthnasol i Gymru a Loegr

Cyflwyniad

Mae’r Bil Oedolion Terfynol Sâl (Diwedd Oes) (‘y bil’) yn gwneud darpariaeth i rywun sy’n derfynol sâl ac sy’n bodloni’r meini prawf cymhwysedd ofyn am gymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben, a chael cymorth cyfreithlon i wneud hynny. Fe’i cyflwynwyd i’r Senedd ym mis Hydref 2024 fel bil aelod preifat gan ei noddwr, Kim Leadbeater AS. Pasiodd y bil y cyfnod pwyllgor ar 26 Mawrth 2025.

Mae’r asesiad effaith cydraddoldeb (EQIA) hwn yn asesu effeithiau posibl y bil yn y dyfodol, yn seiliedig ar dystiolaeth sydd ar gael, fel y mae’n sefyll ar ôl y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin. Mae’r EQIA hwn yn ystyried effaith y bil ar bobl sy’n rhannu pob un o’r 9 nodwedd warchodedig fel y nodir yn adran 4 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010, yn ogystal â dimensiynau ychwanegol.

Mae’r bil yn fater i’r Senedd, ac mae’r llywodraeth yn niwtral ar y cwestiynau polisi sylweddol sy’n berthnasol i sut y gallai’r gyfraith yn y maes hwn newid ac ar yr egwyddor o farw â chymorth. Fodd bynnag, mae gan y llywodraeth gyfrifoldeb i sicrhau bod unrhyw ddeddfwriaeth sy’n pasio trwy’r Senedd yn ymarferol, yn effeithiol ac yn orfodadwy. Felly, mae’r llywodraeth wedi hwyluso cyhoeddi dogfennau sy’n cyd-fynd â chyflwyno deddfwriaeth yn rheolaidd, gan gynnwys EQIA.

Mae’r ddyletswydd cydraddoldeb gyffredinol, a nodir yn adran 149 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010, yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau cyhoeddus, wrth arfer eu swyddogaethau, roi sylw dyledus i’r angen i wneud y canlynol:

• dileu gwahaniaethu anghyfreithlon, aflonyddu ac erledigaeth ac ymddygiad arall a waherddir gan y ddeddf
• hyrwyddo cyfle cyfartal rhwng pobl sy’n rhannu nodwedd warchodedig perthnasol a’r rhai nad ydynt yn rhannu nodwedd warchodedig
• meithrin perthynas dda rhwng pobl sy’n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol a’r rhai nad ydynt

Nid yw’r ddyletswydd cydraddoldeb gyffredinol yn berthnasol i’r Bil Oedolion Terfynol Sâl (Diwedd Oes), gan nad yw’n berthnasol i ddeddfwriaeth sylfaenol. Fodd bynnag, mae 3 cangen y ddyletswydd yn darparu strwythur defnyddiol ar gyfer dadansoddi effeithiau posibl y bil.

Pe bai’r bil yn dod yn gyfraith, bydd asesiad effaith ar gydraddoldeb wedi’i ddiweddaru yn cael ei gynhyrchu.

Crynodeb o’r polisi neu’r cynnig

Byddai’r Bil Oedolion Terfynol Sâl (Diwedd Oes) yn caniatáu i oedolion terfynol sâl yng Nghymru a Lloegr ofyn am gymorth i roi terfyn ar eu bywydau eu hunain yn unol â chymalau 7 i 27 o’r bil, ar yr amod eu bod yn bodloni’r meini prawf gofynnol.

I fod yn gymwys, rhaid i rywun:

• bod yn derfynol sâl (fel y’i diffinnir yng nghymal 2)
• bod yn 18 oed neu’n hŷn
• bod yn byw fel arfer yng Nghymru neu Loegr (ac wedi bod am o leiaf 12 mis di-dor)
• bod wedi’u cofrestru gyda meddyg teulu yng Nghymru neu Loegr
• bod ganddynt y galluedd meddyliol i wneud y penderfyniad i ddod â’i fywyd ei hun i ben (gyda ‘galluedd’ i’w ddarllen yn unol â Deddf Galluedd Meddyliol 2005 (MCA)

Mae’r bil, fel y mae ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin, yn nodi’r broses a’r gofynion ar gyfer cael mynediad at wasanaethau marw â chymorth yn wirfoddol, gan gynnwys:

• trafodaeth ragarweiniol rhwng y person ac ymarferydd meddygol cofrestredig (y mae’n rhaid ei gofnodi yn eu cofnodion meddygol)
• ‘datganiad cyntaf’ gan y person i gadarnhau ei fod yn dymuno cael cymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben
• asesiadau dilynol gyda meddyg cydlynu a meddyg annibynnol, a fyddai’n cynnwys esboniad a thrafodaeth gyda’r person am:
  • diagnosis a prognosis y person
  • unrhyw driniaeth sydd ar gael a’r effaith debygol ohoni
  • unrhyw ofal lliniarol, hosbis neu ofal arall sydd ar gael, gan gynnwys rheoli symptomau a chymorth seicolegol
• atgyfeirio at banel adolygu marw â chymorth i benderfynu ar gymhwysedd person i gael cymorth
• ‘ail ddatganiad’ gan y person i gadarnhau eto ei fod yn dymuno cael cymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben

Mae’r bil yn cynnwys nifer o fesurau diogelu i sefydlu, ar wahanol gamau yn y broses (gan gynnwys ar yr adeg y darperir y sylwedd cymeradwy i’r person i’w gymryd ei hunan):

• bod gan y person allu i wneud y penderfyniad i ddod â’i fywyd ei hun i ben
• bod ganddo ddymuniad clir, sefydlog a gwybodus i ddod â’i fywyd ei hun i ben
• ei fod wedi gwneud y penderfyniad ei fod yn dymuno dod â’i fywyd ei hun i ben a/neu wedi gofyn am ddarparu cymorth yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan unrhyw un arall i wneud hynny

Os yw person yn bodloni’r meini prawf cymhwysedd a bod ganddo alluedd, mae’r asesiadau perthnasol wedi’u cynnal a chymeradwyaethau wedi’u cael i gael mynediad at wasanaethau marw â chymorth yn wirfoddol, gellir darparu sylwedd cymeradwy iddo y gall ei ddefnyddio i ddod â’i fywyd ei hun i ben. Rhaid i’r person ei hun wneud y penderfyniad i gymryd y sylwedd cymeradwy ei hun, a’r weithred derfynol o wneud hynny (cymal 23(8)).

Mae’r bil yn cyflwyno troseddau mewn perthynas ag annog rhywun arall i wneud datganiad cyntaf neu ail ddatganiad neu gymell person i gymryd sylwedd cymeradwy ei hun (cymal 31), ac ar gyfer ffugio neu ddinistrio dogfennau (cymal 32). Mae’r bil hefyd yn darparu nad yw rhywun yn euog o drosedd yn rhinwedd darparu cymorth i berson, yn unol â’r bil (cymal 29).

Mae’r bil hefyd yn darparu bod yn rhaid i un neu fwy o godau ymarfer gael eu cyhoeddi gan yr Ysgrifennydd Gwladol (cymal 36) mewn cysylltiad â materion amrywiol, gan gynnwys:

• asesu a oes gan berson fwriad clir a sefydlog i ddod â’i fywyd ei hun i ben
• y wybodaeth sydd ar gael i gleifion am driniaeth neu ofal lliniarol, hosbis neu ofal arall
• darparu gwybodaeth a chymorth i bobl ag anableddau dysgu sy’n gymwys i ofyn am gymorth o dan y bil hwn
• y trefniadau ar gyfer darparu sylweddau cymeradwy i’r person y maent wedi’u rhagnodi ar ei gyfer a’r cymorth y gellir rhoi i berson o’r fath i’w llyncu neu eu cymryd ei hun
• trefniadau ar gyfer ymateb i gymhlethdodau annisgwyl a threfniadau ar gyfer eiriolwyr annibynnol a ffurfiau o brawf hunaniaeth

Mae cymal 37 yn darparu bod yn rhaid i’r prif swyddog meddygol perthnasol baratoi a chyhoeddi canllawiau sy’n ymwneud â gweithredu’r bil ac ymgynghori â’r personau hynny y mae’r prif swyddog meddygol o’r farn eu bod yn berthnasol cyn paratoi’r canllawiau hyn, gan gynnwys ymgynghori â phobl ag anableddau dysgu, ac mae cymalau 45 a 46 yn nodi’r gofynion ar gyfer monitro ac adolygu’r bil. Mae paragraff 8(1) o atodlen 2 (paneli adolygu marw â chymorth) i’r bil yn darparu y gall y comisiynydd marw â chymorth yn wirfoddol (‘y comisiynydd’) roi canllawiau ynghylch arfer a gweithdrefn y panel adolygu marw â chymorth (‘y panel’).

Nodau arfaethedig

Amcan y bil, fel y’i nodir gan y noddwr, yw sefydlu fframwaith cyfreithlon ar gyfer oedolion cymwys, terfynol sâl i allu gofyn yn wirfoddol am gael cymorth cyfreithlon i ddod â’u bywydau eu hunain i ben. Prif ganlyniadau arfaethedig y bil, fel y’u disgrifiwyd gan y noddwr yn ei nodiadau esboniadol (gweler cyfeiriad 5) ac yn yr ail ddarlleniad, yw:

• rhoi dewis i’r rhai sydd eisoes yn marw ynghylch y ffordd o farw
• i’r dewis o farw â chymorth fod yn rhan o ymagwedd gyfannol at ofal diwedd oes, yn hytrach nag yn lle gofal lliniarol
• creu fframwaith cyfreithiol cadarn ar gyfer marw â chymorth i ddigwydd mewn modd sy’n ddarostyngedig i feini prawf cymhwysedd llym a haenau lluosog o wiriadau a mesurau diogelu
• amddiffyn unigolion rhag ofn o droseddu a throseddu gwirioneddol pan fyddant yn cynorthwyo rhywun arall i ddod â’i fywyd ei hun i ben, yn unol â darpariaethau’r bil

Byddai’r bil yn cael effaith ar oedolion cymwys, terfynol sâl trwy roi dewis iddynt ofyn am gymorth i roi terfyn ar eu bywydau eu hunain.

Amcangyfrifir y byddai cyfanswm nifer yr ymgeiswyr yn amrywio o rhwng 273 a 1,078 ym mlwyddyn 1 (2029 i 2030, sef hanner blwyddyn), i rhwng 1,737 a 7,598 ym mlwyddyn 10 (2038 i 2039), ac y byddai 3 o bob 5 ymgeisydd yn cwblhau’r broses ac yn cael marwolaeth â chymorth. Er bod yr amcangyfrifon hyn yn seiliedig ar ddata o awdurdodaethau sydd â meini prawf cymhwysedd tebyg, efallai na fydd eu systemau iechyd cyhoeddus a’u demograffeg boblogaeth yn debyg i Gymru a Lloegr.

Am ragor o fanylion am yr amcangyfrifon, gweler yr asesiad effaith. Mae tystiolaeth o awdurdodaethau eraill yn dangos bod canser ar y mwyafrif o ymgeiswyr - 64% yng Nghaliffornia yn 2023 (gweler cyfeiriad 1) a 66% yn Seland Newydd yn 2024 (gweler cyfeiriad 2).

Gallai’r bil effeithio ar ystod o weithwyr proffesiynol sy’n ymwneud â’r gwasanaeth hwn. Ni fyddai’n ofynnol i unrhyw weithiwr meddygol proffesiynol cofrestredig ymgymryd â darparu cymorth o dan y bil (cymal 28) ac ni fydd unrhyw ymarferydd meddygol cofrestredig o dan unrhyw ddyletswydd i godi’r pwnc o farw â chymorth gyda pherson (cymal 5(1)). Gall yr ymarferwyr meddygol cofrestredig sy’n fodlon ac sy’n gallu cymryd rhan ymgymryd â:

• trafodaethau cychwynnol (cymal 5)
• prosesu’r datganiad cyntaf (cymal 7)
• cynnal asesiad cyntaf (cymal 9) neu ail asesiad (cymal 10), neu roi ail farn (cymal 12)
• prosesu ail ddatganiad (cymal 17)
• cofnodi’r datganiadau a’r cyflwyniadau (cymal 21) neu ganslo (cymal 22)
• darparu cymorth (cymal 23) neu awdurdodi meddyg arall i ddarparu cymorth (cymal 24)
• cwblhau datganiad terfynol (cymal 26)

Rhaid i’r panel glywed gan, a chwestiynu, y meddyg cydlynu neu’r meddyg annibynnol (gweler cymal 15(4(a))).

Byddai’n ofynnol i’r comisiynydd wneud trefniadau i sicrhau bod panel (atodlen 2 i’r bil) yn cynnwys:

• aelod cyfreithiol
• aelod seiciatryddol
• aelod gweithiwr cymdeithasol (cymal 4 yn atodlen 2 i’r bil)

Prif swyddogaethau’r comisiynydd fyddai derbyn dogfennau, gwneud penodiadau i’r paneli a gwneud trefniadau ynghylch y paneli a’r achosion a gyfeiriwyd atynt, penderfynu ar geisiadau i ailystyried penderfyniadau panel a monitro’r gwasanaeth hwn. Byddai’n ofynnol i’r panel (cymal 15) asesu meini prawf cymhwysedd a phroses (cymal 15(2)), rhaid clywed gan y meddyg cydlynu a/neu’r meddyg annibynnol a gellir ei holi, caiff glywed gan y person sy’n ceisio defnyddio’r gwasanaeth ac unrhyw un arall (cymal 15(4)) cyn cyhoeddi tystysgrif cymhwysedd neu wrthod gwneud hynny (cymal 15(7)), a rhaid iddynt hysbysu partïon perthnasol o’r penderfyniad (cymal 15(8)). Byddai aelodau’r panel hwn yn hunan-ddewis ar gyfer y rolau. Nid ydym yn disgwyl effeithiau gwahaniaethol ar aelodau sy’n dal y rolau hynny.

Tystiolaeth

Rydym wedi nodi 25 awdurdodaeth lle mae marw â chymorth yn gyfreithiol ac mae system ffurfiol gyda phrosesau rheoledig (megis proses ymgeisio a chymeradwyo sefydledig) ar waith. Mae’r gwasanaethau hyn yn amrywio o ran pwy all gael mynediad atynt, sut maent yn cael eu darparu a pha mor hir y maent wedi bod yn weithredol.

Mae tystiolaeth ar effeithiau polisïau marw â chymorth yn gyfyngedig, ac efallai na fydd y dystiolaeth sy’n bodoli yn cael ei throsglwyddo i’r gwasanaeth marw â chymorth yn wirfoddol a gynigir yn y bil gan fod systemau iechyd cyhoeddus, demograffeg poblogaeth a phrosesau gwasanaeth yn amrywio. Tynnwyd sylw at y prinder tystiolaeth hwn mewn adroddiad gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (a gynhyrchwyd ar gyfer ail ddarlleniad Tŷ’r Cyffredin o’r bil, gweler cyfeiriad 11, a chyfeiriadau 12 a 13). Ar ben hynny, mae rhywfaint o’r ymchwil ar farn unigolion tuag at farw â chymorth yn cynnwys pobl nad ydynt yn derfynol sâl, sy’n cyfyngu ar ddilysrwydd allanol y canlyniadau o bosibl. Yng ngoleuni’r prinder tystiolaeth berthnasol, mae’r EQIA hwn yn seiliedig ar ymchwil gan yr awdurdodaethau hynny gyda’r gwasanaeth marw â chymorth mwyaf tebyg (Seland Newydd a’r Unol Daleithiau).

Mae adran gyfeirio ar ddiwedd y ddogfen hon, sy’n darparu’r prif ffynonellau tystiolaeth a ddefnyddir i lywio’r EQIA hwn.

Dadansoddiad o effeithiau

Yn yr adran hon rydym yn ystyried effaith y bil hwn ar bobl sy’n rhannu pob un o’r 9 nodwedd a warchodir fel y nodir yn adran 4 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 a 4 nodwedd ychwanegol nad ydynt wedi’u cwmpasu gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Anabledd

Mae’r bil yn darparu y byddai person anabl, sydd hefyd yn bodloni’r meini prawf cymhwysedd a galluedd yn y bil, yn gallu gofyn am gymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben.

Adran 6 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 yn darparu bod gan berson (‘P’) anabledd os:

• (a) mae gan P amhariad corfforol neu feddyliol, a
• (b) mae’r amhariad yn cael effaith andwyol sylweddol a hirdymor ar allu P i gyflawni gweithgareddau arferol o ddydd i ddydd

Rhaid i’r amhariad fod yn fwy na mân a dibwys, a rhaid iddo fod wedi para am o leiaf 12 mis, neu fod yn debygol o bara am o leiaf 12 mis neu am weddill bywyd y person. Mae rhai cyflyrau yn cael eu dosbarthu fel anableddau o ddiwrnod y diagnosis (gweler cyfeiriad 7). Mae’r rhain yn cynnwys HIV, canser a sglerosis ymledol.

Mae’r bil ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin yn diffinio ‘salwch terfynol’ yng nghymal 2(1) fel “salwch neu glefyd fydd yn gwaethygu yn anochel na ellir ei wrthdroi trwy driniaeth” a “gellir disgwyl marwolaeth y person o ganlyniad i’r salwch neu’r clefyd hwnnw o fewn 6 mis”. Mae cymal 2(3) o’r bil yn darparu nad yw person i’w ystyried yn derfynol sâl dim ond oherwydd ei fod yn anabl neu ag anhwylder meddwl (neu’r ddau). Fodd bynnag, nid oes unrhyw beth yng nghymal 2(3) yn achosi i berson beidio â chael ei ystyried yn derfynol sâl (at ddibenion y bil) os yw’n bodloni’r meini prawf yng nghymal 2(1) (gweler cymal 2(3)).

Fel gyda meysydd gwasanaeth gofal iechyd eraill, gall rhai pobl anabl wynebu rhwystrau wrth gael mynediad at y gwasanaeth marw â chymorth yn wirfoddol hwn. Mae’r bil yn gwneud rhai darpariaethau a fyddai’n ceisio lliniaru’r risg hon. Byddai’n debygol y byddai angen lliniaru pellach wrth weithredu’r bil hwn pe bai’n dod yn gyfraith. Mae’n ofynnol i ddarparwyr gwasanaeth eisoes gydymffurfio â’r ddyletswydd statudol bresennol i wneud addasiadau rhesymol (gweler adrannau 20 a 21 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 ac atodlenni iddi). Mae hyn yn cynnwys gofyniad, lle mae person anabl yn cael ei roi dan anfantais sylweddol, i gymryd camau rhesymol i osgoi’r anfantais honno, ac i gymryd camau i sicrhau bod gwybodaeth yn cael ei darparu ar ffurf hygyrch.

Nid yw pobl anabl yn grŵp homogenaidd - gall gwahanol bobl fod ag amgylchiadau, dymuniadau ac anghenion gwahanol.

Mae’r bil yn sefydlu nifer o fesurau diogelu i amddiffyn pobl a allai fod yn fwy agored i niwed. Mae’r rhain yn cynnwys:

Galluedd

Mae cymal 1(1)(a) yn darparu bod yn rhaid i berson fod â’r galluedd i wneud penderfyniad i ddod â’i fywyd ei hun i ben er mwyn gallu gofyn am gymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben yn unol â’r bil.

Mae’r bil yn dibynnu ar y fframwaith galluedd meddyliol a nodir yn y Ddeddf Galluedd Meddyliol. Mae’r ddeddf honno yn tybio bod gan bob oedolyn y galluedd i wneud ei benderfyniadau ei hun oni bai y sefydlir fel arall. Mae hyn yn golygu na ddylid tybio bod pobl yn brin o alluedd dim ond oherwydd bod ganddynt gyflwr meddygol neu anabledd (neu’n gwneud penderfyniad annoeth).

Mae amrywiol asesiadau galluedd yn ofynnol trwy gydol y bil. Rhaid i’r meddyg cydlynu a’r meddyg annibynnol fod yn fodlon bod gan y person y galluedd i wneud y penderfyniad i ddod â’i fywyd eu hunain i ben wrth gynnal yr asesiad cyntaf a’r ail asesiad yn y drefn honno (gweler cymalau 9 a 10). Os oes gan y naill feddyg neu’r llall amheuaeth ynglŷn â galluedd y person sy’n cael ei asesu, rhaid iddynt ei gyfeirio i’w asesu gan ymarferydd meddygol cofrestredig sy’n seiciatrydd sy’n ymarfer, neu sydd â chymwysterau fel arall yn yr asesiad o alluedd neu sydd â phrofiad o’r asesiad o alluedd (gweler cymal 11(6)(b)).

Mae cymal 15(2)(c) hefyd yn darparu bod yn rhaid i’r panel, wrth benderfynu ar gymhwysedd person i farw â chymorth, fod yn fodlon bod gan y person y galluedd i wneud y penderfyniad i ddod â’i fywyd ei hun i ben. Ar ben hynny, rhaid i’r meddyg cydlynu fod yn fodlon, ar yr adeg y darperir y sylwedd cymeradwy i’r person, bod gan y person y darperir y sylwedd cymeradwy iddo y gallu i wneud y penderfyniad i ddod â’i fywyd ei hun i ben (cymal 23(5)(a)).

Rhaid i weithiwr proffesiynol sy’n gweithredu fel meddyg cydlynu a meddyg annibynnol o dan y bil fodloni’r gofynion ar gyfer hyfforddiant, cymwysterau a phrofiad (y mae’n rhaid i’r Ysgrifennydd Gwladol wneud darpariaeth amdanynt drwy reoliadau). Rhaid i’r rheoliadau hyn gynnwys hyfforddiant ar asesu galluedd (gweler cymal 7(7)(a) mewn perthynas â’r meddyg cydlynu a chymal 10(10)(a) mewn perthynas â’r meddyg annibynnol). Rhaid i reoliadau a wneir o dan gymal 7(6) hefyd gynnwys hyfforddiant ar addasiadau rhesymol a mesurau diogelu ar gyfer pobl awtistig a phobl anabl (cymal 7(7)).

Cyn gwneud unrhyw reoliadau o dan gymal 7 (yn ogystal â chymalau 9, 10, 17, 24 neu 26), rhaid i’r Ysgrifennydd Gwladol ymgynghori â’r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol a’r fath bobl eraill y mae’r Ysgrifennydd Gwladol yn eu hystyried yn briodol, a rhaid cynnwys pobl sy’n ymddangos i’r Ysgrifennydd Gwladol fod ganddynt arbenigedd mewn materion sy’n ymwneud â p’un a oes gan bobl alluedd (cymal 51).

Gorfodaeth a phwysau

Mae tystiolaeth yn awgrymu y gallai pobl anabl fod yn fwy agored i deimlo fel pe baent yn faich ar y rhai o’u cwmpas. Nid yw pwysau o reidrwydd yn cael ei deimlo na’i roi gan bobl eraill - gall pobl anabl deimlo pwysau ysgafn oherwydd rhwystrau yn ymwneud ag agwedd neu ddiffyg gwasanaethau a chymorth priodol amgen (er enghraifft, wrth gael mynediad at ofal lliniarol).

Mae pobl anabl hefyd ddwywaith yn fwy tebygol (o’i gymharu â phobl nad ydynt yn anabl) o ddioddef cam-drin domestig sy’n cynnwys ymddygiad gorfodol (gweler cyfeiriad 9). Mae cymalau 7 i 27 o’r bil yn arbennig yn ei gwneud yn ofynnol i nifer o gamau gael eu cymryd i sefydlu bod y person:

• (a) â dymuniad clir, sefydlog a gwybodus i ddod â’i fywyd ei hun i ben
• (b) wedi gwneud y penderfyniad ei fod yn dymuno dod â’i fywyd ei hun i ben yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi na bod pwysau wedi ei roi arno gan unrhyw un arall (cymal 1(2))

Mae’r camau hyn yn cynnwys:

• datganiad, fel rhan o’r datganiad cyntaf, nad yw’r person wedi cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan rywun arall i wneud y penderfyniad (cymal 7(3)(b)(iv))
• gofyniad i’r meddyg cydlynu a’r meddyg annibynnol fod yn fodlon bod y person wedi gwneud y datganiad cyntaf yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi na’i roi dan bwysau gan rywun arall i’w wneud (gweler cymalau 9(2)(h) a 10(2)(e))
• rhaid i’r panel fod yn fodlon bod y person wedi gwneud y datganiad cyntaf yn wirfoddol ac na chafodd ei orfodi na’i roi dan bwysau gan unrhyw berson arall i wneud y datganiad hwnnw (gweler cymal 15(2)(i))
• rhaid i’r ail ddatganiad hefyd gynnwys datganiad bod person yn gwneud yr ail ddatganiad yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi na’i roi dan bwysau gan rywun arall i’w wneud (gweler cymal 17(4)(b)(iii))
• gofyniad y gall y meddyg cydlynu fod yn dyst i’r ail ddatganiad ond os yw’n fodlon bod y person yn gwneud y penderfyniad yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan rywun arall i’w wneud (cymal 17(5)(d))
• gofyniad i’r meddyg cydlynu gael ei fodloni, ar yr adeg y rhoddir y sylwedd cymeradwy i’r person, bod y person yn gofyn am gymorth yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi na’i roi dan bwysau gan rywun arall i wneud hynny (cymal 23(5)(c))

Rhwystrau posibl i bobl anabl wrth gael mynediad at wasanaethau marw â chymorth

Mae rhai enghreifftiau o rwystrau posibl i bobl anabl wrth gael mynediad at wasanaethau marw â chymorth isod.

Mae pobl ag anableddau dysgu neu bobl fyddar yn enghreifftiau o bobl anabl a allai gael trafferth deall y wybodaeth a ddarperir iddynt ar ffurf ysgrifenedig neu lafar. Mae pobl ag anableddau dysgu yn debygol o fod â lefel is o lythrennedd iechyd (gweler cyfeiriad 14). Nid yw Iaith Arwyddion Prydain (BSL) yn gyfieithiad o’r Saesneg, sy’n gwneud cyfathrebu ysgrifenedig neu lafar yn Saesneg yn anodd i’r rhai sy’n defnyddio BSL (gweler cyfeiriad 40).

Fel yr uchod, mae gan ddarparwyr gwasanaeth ddyletswydd statudol benodol i wneud addasiadau rhesymol ar gyfer pobl anabl ac i ddarparu gwybodaeth mewn fformat hygyrch. Fel y’i drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin, mae cymal 5(4) yn darparu, os yw ymarferydd meddygol cofrestredig yn cynnal trafodaeth ragarweiniol gyda pherson (o dan gymal 5), rhaid i’r ymarferydd sicrhau yn gyntaf y bydd addasiadau ar gyfer rhwystrau iaith a llythrennedd yn cael eu darparu, gan gynnwys defnyddio dehonglwyr. Gallai’r rhwystr hwn ymestyn i ryngweithio â’r comisiynydd a’r paneli y mae’r ddyletswydd cydraddoldeb sector cyhoeddus (Deddf Cydraddoldeb 2010) yn berthnasol iddynt.

Efallai y bydd rhai cyfyngiadau ar bobl anabl wrth fynegi eu dymuniadau, er enghraifft oherwydd anhawster siarad (dysarthria) sy’n effeithio ar eu gallu i gael y sgwrs gychwynnol fel y nodir yng nghymal 5, neu anhawster ysgrifennu a achosir gan gyflyrau niwrolegol fel dyslecsia a dysgraffia (gweler cyfeiriad41) neu broblemau symudedd o ganlyniad i gyflyrau fel clefyd Parkinson (gweler cyfeiriad 42). Gallai hyn effeithio ar eu gallu i gwblhau’r datganiad cyntaf (cymal 7(2)) a’r ail ddatganiad (cymal 17(3)) yn ysgrifenedig.

Byddai cymal 19 yn helpu i liniaru’r risg hon trwy ddarparu opsiwn i’r person awdurdodi dirprwy i lofnodi’r datganiad ar ei ran, os nad yw’n gallu llofnodi ei enw ei hun. Diffinnir dirprwy yng nghymal 19(5) fel unigolyn sydd wedi adnabod y person sy’n gwneud y datganiad yn bersonol am o leiaf 2 flynedd, neu unigolyn o ddisgrifiad a bennir mewn rheoliadau a wneir gan yr Ysgrifennydd Gwladol. Byddai’n rhaid i’r dirprwy hefyd nodi pam nad oedd y person yn gallu llofnodi ei enw (cymal 19(3)(d)).

Mae cymal 48(2) yn eithrio unigolion penodol rhag gwasanaethu fel dirprwyon:

• os byddai’n elwa o ewyllys y person, neu fel arall yn ariannol neu’n faterol yn dilyn marwolaeth y person
• perthynas
• os oedd yn ymwneud â gofal person fel gweithwyr iechyd proffesiynol
• os oedd o dan 18 oed

Mae cymal 23(8) yn darparu bod yn rhaid i’r person y mae’r sylwedd cymeradwy wedi’i ddarparu iddo wneud y penderfyniad i hunan-weinyddu’r sylwedd cymeradwy a’r weithred derfynol o wneud hynny. Byddai’r meddyg cydlynu yn cael ei awdurdodi i baratoi’r sylwedd cymeradwy i’w hunan-weinyddu gan y person, i baratoi dyfais feddygol i alluogi’r person hwnnw i hunan-weinyddu’r sylwedd ac i gynorthwyo’r person hwnnw i lyncu neu hunan-weinyddu’r sylwedd fel arall.

Fodd bynnag, ni fyddai’r meddyg cydlynu yn cael ei awdurdodi i weinyddu’r sylwedd cymeradwy i berson arall gyda’r bwriad o achosi marwolaeth y person hwnnw. Mae hyn yn adlewyrchu’r ffaith, fel y mae’r bil wedi’i ddrafftio ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin, mai’r person yn unig fyddai’n hunan-weinyddu’r sylwedd cymeradwy. Mae hyn wedi’i fwriadu fel modd o ddiogelu. Byddai’n rhaid i’r meddyg cydlynu hefyd esbonio i’r person y caiff ganslo ei ddatganiad a pheidio â hunan-weinyddu’r sylwedd (cymal 23(4)).

Efallai na fydd rhai pobl anabl yn gallu hunan-weinyddu’r sylwedd cymeradwy. Gallai dysffagia (problemau llyncu) atal rhai pobl rhag llyncu meddyginiaeth a gall fod wedi’i achosi gan amrywiaeth o gyflyrau a salwch y gellir eu dosbarthu fel anableddau, megis anableddau dysgu, a chanserau. Os yw’r sylwedd yn cael ei hunan-weinyddu yn fewnwythiennol, efallai na fydd rhai unigolion (sy’n derfynol sâl ac fel arall yn bodloni’r meini prawf cymhwysedd ar gyfer cael mynediad at wasanaethau marw â chymorth yn wirfoddol) yn gallu gwneud hynny oherwydd eu hanabledd. Er enghraifft, gall anabledd cydfodoli fel clefyd Parkinson, dystroffi cyhyrol neu sglerosis ymledol) effeithio ar eu symudedd a’u hatal rhag hunan-weinyddu sylwedd.

Mae cymal 36(1)(d) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Ysgrifennydd Gwladol gyhoeddi cod ymarfer mewn cysylltiad â’r trefniadau ar gyfer darparu sylweddau cymeradwy i’r person y maent wedi’u rhagnodi ar ei gyfer a’r cymorth y gellir ei roi i berson o’r fath i’w llyncu neu eu hunan-weinyddu.

Mae pobl anabl yn gyffredinol yn llai tebygol o fod â ffurfiau o brawf adnabod ffotograffig (gweler cyfeiriad 22) (fel y rhai a dderbynnir ar gyfer pleidleisio) yn ôl arolwg Swyddfa’r Cabinet yn 2021. Mae’r bil, fel y’i drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin, yn nodi bod yn rhaid i’r person ddarparu 2 ffurf o brawf adnabod i’r meddyg cydlynu a’r tyst cyn llofnodi’r datganiad (cymal 8(2)). Yng nghymal 8(3) mae’r bil yn rhoi’r pŵer i’r Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau sy’n gwneud darpariaeth am y ffurfiau o brawf adnabod sy’n dderbyniol at ddibenion cymal 8(2). Nid yw’r bil yn ei gwneud yn ofynnol yn benodol i brawf adnabod ffotograffig gael ei ddarparu fel y’i drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin.

Gall rhai grwpiau anabl deimlo dan anfantais os oes ganddynt gyflwr iechyd hirdymor neu anabledd sy’n arwain at wendidau a cholli symudedd (er enghraifft, clefyd niwronau motor) sy’n lleihau ansawdd eu bywyd, ond nid ydynt yn bodloni’r diffiniad o ‘terfynol sâl’ yng nghymal 2(1). Mae’r bil hwn yn bwriadu cyfyngu cymhwysedd i’r rhai sy’n bodloni’r diffiniad o ‘terfynol sâl’ yn unig yn unol â chymal 2 o’r bil fel y’i drafftiwyd ar ôl y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin.

Hyfforddiant, cymwysterau a phrofiad ymarferwyr meddygol cofrestredig

Fel y cyfeirir ato uchod mewn perthynas â galluedd, rhaid i’r Ysgrifennydd Gwladol, drwy reoliadau, wneud darpariaeth am yr hyfforddiant, y cymwysterau a’r profiad y mae’n rhaid i ymarferydd meddygol cofrestredig fod â nhw er mwyn cyflawni swyddogaethau’r meddyg cydlynu neu annibynnol (cymal 7(6) a (7) a chymal 10(9) a (10)). Rhaid i’r rheoliadau hyn hefyd gynnwys hyfforddiant ar asesu a yw person wedi cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan rywun arall a hyfforddiant penodol a chyfredol ar addasiadau a mesurau diogelu rhesymol ar gyfer pobl awtistig a phobl anabl. Rhaid i reoliadau a wneir o dan gymal 10(9) nodi bod hyfforddiant mewn perthynas â cham-drin domestig, gan gynnwys rheolaeth orfodol a cham-drin ariannol, yn orfodol (cymal 10(13)). 

Bwrdd cynghori anabledd

Mae cymal 44 o’r bil yn ei gwneud yn ofynnol i’r comisiynydd sefydlu bwrdd cynghori anabledd i gynghori ar weithrediad ac effaith y bil ar bobl anabl. Rhaid i’r bwrdd adrodd i’r Ysgrifennydd Gwladol a’r comisiynydd o fewn 6 mis i’w benodi, ac yna’n flynyddol, ar effaith gweithrediad y bil ar bobl anabl (cymal 44(3)). Yn ogystal â’r adroddiad gan y bwrdd hwn, mae cymal 46(3)(c) yn darparu bod yn rhaid i adolygiad yr Ysgrifennydd Gwladol o’r bil (ar ôl y cyfnod cychwynnol o 5 mlynedd) gynnwys asesiad o effaith y bil ar bobl ag anableddau dysgu.

Eiriolwyr annibynnol

Mae cymal 20 yn darparu bod unigolion cymwys (sy’n cynnwys y rhai ag anableddau dysgu, anhwylderau meddwl, awtistiaeth neu ‘anawsterau sylweddol’ eraill wrth ddeall prosesau neu wybodaeth) yn cael mynediad at eiriolwr annibynnol i ddarparu cymorth ac eiriolaeth ar ofal diwedd oes, gan gynnwys mynediad at farw â chymorth. Mae’r bil yn darparu bod yn rhaid i’r Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau sy’n gwneud darpariaeth ar benodi personau yn eiriolwyr annibynnol.

Troseddau

Mae’r bil yn darparu ar gyfer creu troseddau. Byddai person sydd, trwy anonestrwydd, gorfodaeth neu bwysau, yn cymell person arall i wneud datganiad cyntaf neu ail, neu beidio â chanslo datganiad o’r fath, yn cyflawni tramgwydd (cymal 31(1)), a pherson sydd, trwy anonestrwydd, gorfodaeth neu bwysau, yn cymell person arall i hunan-weinyddu sylwedd cymeradwy a ddarperir o dan y bil yn cyflawni tramgwydd (cymal 31(2)). Mae’r troseddau hyn yn cario dedfryd o hyd at 14 mlynedd neu oes yn y drefn honno.

O dan gymal 32 mae 3 trosedd. Mae person hefyd yn cyflawni tramgwydd os yw’n gwneud neu’n defnyddio’n fwriadol offeryn ffug sy’n honni ei fod yn (i) datganiad cyntaf, (ii) ail ddatganiad, neu (iii) tystysgrif cymhwysedd, neu (b) yn fwriadol neu’n ddi-hid yn cuddio neu’n dinistrio datganiad cyntaf neu ail ddatganiad gan berson arall (cymal 32(1)). Byddai person hefyd yn cyflawni trosedd os, mewn perthynas â pherson arall sydd wedi gwneud datganiad cyntaf o dan y bil hwn, yn fwriadol neu’n ddi-hid yn darparu barn feddygol neu broffesiynol arall mewn perthynas â mater perthnasol sy’n ffug neu’n gamarweiniol mewn mater perthnasol (cymal 32(2)). Byddai person yn cyflawni tramgwydd os yw’n fwriadol neu’n ddi-hid yn methu â chydymffurfio â rhwymedigaeth o dan (a) adran 18(2) neu (3) (hysbysiad o ganslo datganiad), neu (b) adran 22 (cofnodi canslo). Byddai’r troseddau hyn yn cario dedfryd, (a) ar euogfarn ddiannod, i garchar am gyfnod nad yw’n fwy na’r terfyn cyffredinol mewn llys ynadon neu ddirwy, neu’r ddau; (b) ar euogfarn ar gyhuddiad i garchar am gyfnod nad yw’n hwy na 5 mlynedd neu ddirwy, neu’r ddau.

Mesurau diogelu ac addasiadau angenrheidiol

Byddai’r mesurau diogelu a ddarperir yn y bil, sy’n berthnasol ym mhob cam o’r broses ar gyfer ceisio marwolaeth â chymorth, yn helpu i leihau’r risg o unrhyw berson cymwys, gan gynnwys pobl anabl, rhag cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan rywun arall i ofyn am farwolaeth â chymorth neu fwrw ymlaen â marwolaeth â chymorth.

Fel gyda gwasanaethau gofal iechyd eraill, byddai’n debygol y byddai rhwystrau i fynediad i bobl anabl oni bai bod addasiadau angenrheidiol yn cael eu gwneud. Mae rhai o’r addasiadau hyn eisoes wedi’u nodi yn y bil ar ôl cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin, i ganiatáu i bobl anabl sy’n gymwys i’r gwasanaeth hwn gael mynediad iddo. Mae mecanweithiau wedi’u rhoi ar waith i fonitro’r effaith ar bobl anabl (cymal 44). Mae’r darpariaethau hyn yn ceisio atal gwahaniaethu yn erbyn pobl anabl a rhoi cyfle cyfartal i bobl anabl cymwys gael mynediad at y gwasanaeth hwn. Byddai angen ystyried addasiadau pellach yn ystod y cyfnod gweithredu pe bai’r bil hwn yn dod yn gyfraith.

Rhyw

Mae’r bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol sâl, sy’n gweithredu o’u hewyllys rhydd eu hunain, yn gallu gofyn am gymorth cyfreithlon i ddod â’i fywyd ei hun i ben yn unol â’r bil, waeth beth fo’i ryw neu rywedd.

Mewn awdurdodaethau sydd â pholisïau marw â chymorth sy’n debyg i’r bil hwn (er enghraifft Oregon (gweler cyfeiriad 3) a Seland Newydd (gweler cyfeiriad 2)), mae dynion wedi cyflwyno mwy o geisiadau i farw â chymorth neu wedi marw trwy’r dulliau hyn, er mai dim ond ychydig o wahaniaeth oedd hyn. Nid ydym yn gallu penderfynu’n gywir a fyddai hyn yn wir yng Nghymru a Lloegr.

Mae menywod yn tueddu i ddarparu gofal di-dâl a gofal diwedd oes yn anghymesur, yn broffesiynol - roedd 91% o staff hosbis yn 2022 i 2023 yn fenywod (gweler cyfeiriad 24) - ac fel gofalwyr di-dâl (gweler cyfeiriad 36). Efallai y bydd menywod yn cael eu heffeithio yn fwy o ran yr effaith groestoriadol ar ofalwyr benywaidd.

Mae menywod yn fwy tebygol o ddioddef cam-drin domestig (1.6 miliwn o fenywod o’i gymharu â 712,000 o ddynion yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2024, gweler cyfeiriad 37), a all amlygu fel cam-drin corfforol, emosiynol a rhywiol, a gall gynnwys ymddygiad gorfodol. Nid oes gennym dystiolaeth ar faint o ddioddefwyr cam-drin domestig sydd â salwch terfynol ac a fyddent neu na fyddent eisiau gofyn am gymorth i ddod â’u bywyd eu hunain i ben. Mae’r bil yn ei gwneud yn ofynnol i’r meddyg cydlynu (cymal 9) a’r meddyg annibynnol (cymal 10), yn ogystal â’r panel (cymal 15) fod yn fodlon bod y person yn gwneud ei ddatganiad yn wirfoddol, heb orfodaeth na phwysau gan berson arall. Gweler ‘Gorfodaeth a phwysau’ o dan ‘Anabledd’ yn y cyhoeddiad hwn am fanylion am y mesurau diogelu perthnasol.

Mae tystiolaeth yn awgrymu nad yw gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn derbyn ‘hyfforddiant ac addysg’ digonol ynghylch cam-drin domestig ac efallai y byddent yn ‘anfodlon cymryd rhan mewn sgyrsiau am gam-drin domestig’ (gweler cyfeiriad 15). Nid oes gennym unrhyw dystiolaeth ar hyn yng nghyd-destun marw â chymorth. Gweler gwybodaeth o dan ‘Anabledd’ yn y cyhoeddiad hwn am fanylion ar hyfforddiant gorfodol ar gyfer unrhyw weithiwr gofal iechyd proffesiynol a fyddai’n gweithredu fel meddyg cydlynu neu annibynnol, sy’n cynnwys hyfforddiant ar gam-drin domestig, rheoli gorfodol a cham-drin ariannol. Gweler ‘Gorfodaeth a phwysau’ o dan ‘Anabledd’ yn y cyhoeddiad hwn am fanylion am y mesurau diogelu perthnasol. Yn ogystal â hyn, mae’r bil hefyd yn mynnu y byddai’r panel yn cynnwys gweithiwr cymdeithasol, seiciatrydd ac aelod cyfreithiol i gefnogi’r farn feddygol, er enghraifft bydd gan weithiwr cymdeithasol wybodaeth benodol am ddiogelu oedolion sy’n agored i niwed (gweler cyfeiriad 20), gan gynnwys mewn achosion o gam-drin domestig (atodlen 2(2)(b) i’r bil).

Byddai’r bil yn berthnasol yn gyfartal i bob rhyw ac nid oes tystiolaeth gref y byddai’n cael effaith wahanol sylweddol ar unrhyw ryw

Cyfeiriadedd rhywiol

Mae’r bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol sâl sy’n gweithredu o’i ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben yn unol â’r bil, waeth beth fo’i gyfeiriadedd rhywiol.

Mae tystiolaeth yn awgrymu bod pobl lesbiaidd, hoyw, deurywiol, trawsryweddol a cwiar (LHDTC+) yn aml yn cael mynediad at wasanaethau lliniarol a gofal diwedd oes yn hwyr, neu ddim o gwbl, oherwydd ofn gwahaniaethu (gweler cyfeiriad 25).

Byddai’r bil hwn yn berthnasol i bawb waeth beth fo’u cyfeiriadedd rhywiol ac yn gyffredinol yn cyd-fynd â 3 nod y ddyletswydd cydraddoldeb sector cyhoeddus yn hyn o beth.

Hil - grwpiau ethnig, cenedligrwydd, Sipswn, Roma, Teithwyr a rhwystrau iaith

Mae’r bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol sâl sy’n gweithredu o’i ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i roi terfyn ar ei fywyd ei hun yn unol â’r bil, waeth beth fo’i hil neu genedligrwydd.

Gallai aelodau o’r gymuned deithiol a mewnfudwyr diweddar fodloni meini prawf cymhwysedd ynghylch bod wedi byw fel arfer yng Nghymru neu Loegr am o leiaf 12 mis ac wedi cofrestru gyda meddyg teulu yn unol â chymal 1(1)(c) a (d).

Mae pobl o grwpiau ethnig lleiafrifol yn profi anghydraddoldebau iechyd o ran mynediad, canlyniadau a phrofiadau (gweler cyfeiriad 23) a all ymestyn i’r gwasanaeth hwn (gweler hefyd ‘Cefndir economaidd-gymdeithasol’ yn y cyhoeddiad hwn) ac y mae’r GIG yn mynd i’r afael ag ef drwy, er enghraifft, Arsyllfa Hil ac Iechyd y GIG. Ar hyn o bryd nid oes gennym unrhyw dystiolaeth o faint o aelodau o ethnigrwydd penodol a allai fod eisiau cael mynediad at farw â chymorth yng Nghymru a Lloegr. Mae rhai grwpiau ethnig yn llai tebygol o fod â 2 ddogfen adnabod ddilys (fel sy’n ofynnol wrth wneud datganiad cyntaf yng nghymal 8(2)). Mae data o Gyfrifiad 2011 (a ddefnyddir yn EQIA y Bil Etholiadau (gweler cyfeiriad 10)) yn dangos mai dim ond 66% o’r rhai sy’n uniaethu eu bod yn Sipsiwn Gwyn neu Deithwyr Gwyddelig a ddywedodd fod ganddynt basbort, o’i gymharu ag 86% ar draws pob ethnigrwydd. Fodd bynnag, nid yw’r bil ar ddiwedd cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin yn nodi’n benodol bod yn rhaid i’r prawf adnabod fod yn ffotograffig ac mae’n rhoi’r pŵer i’r Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau ynghylch y ffurfiau o brawf adnabod sy’n dderbyniol at ddibenion cymal 8(2).

Dylid ystyried cyfieithiadau ac opsiynau hawdd eu darllen i helpu i gefnogi’r rhai nad Saesneg yw eu hiaith gyntaf. Mae hyn yn cynnwys ymfudwyr a anwyd neu na anwyd yn y DU - mae dadansoddiad gan yr Arsyllfa Ymfudo yn dangos bod ychydig o dan 1 o bob 5 o’r rhai a anwyd ym Mhacistan a ‘De Asia arall’ yn dweud nad ydyn nhw’n ‘gallu siarad Saesneg yn dda neu o gwbl’ (gweler cyfeiriad 27) - neu y mae eu gallu darllen wedi’i amharu. Yn y bil, fel y’i drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin, mae cymal 5(4) yn ei gwneud yn ofynnol i ymarferydd meddygol cofrestredig sy’n cynnal trafodaeth ragarweiniol gyda pherson o dan gymal 5 sicrhau yn gyntaf y bydd addasiadau ar gyfer rhwystrau iaith a llythrennedd, gan gynnwys defnyddio dehonglwyr. Mae cymal 47 yn darparu bod yn rhaid i berson sy’n ceisio cymorth o dan y bil hwn gael y gwasanaeth yn Gymraeg neu yn Saesneg yn dibynnu ar ei ddewis. Rhaid i’r Ysgrifennydd Gwladol, o fewn 6 mis i basio’r bil hwn, gyhoeddi un neu fwy o godau ymarfer ynghylch trefniadau ar gyfer sicrhau cyfathrebu effeithiol mewn cysylltiad â darparu cymorth i bersonau yn unol â’r bil, gan gynnwys defnyddio dehonglwyr (cymal 36 (3)).

Disgwylir i feddygon, ar wahân i’r bil hwn, gadw at y safonau proffesiynol presennol a gyhoeddir gan reoleiddwyr (megis Good medical practice, a gyhoeddwyd gan y Cyngor Meddygol Cyffredinol) wrth gefnogi penderfyniadau cleifion. Er enghraifft, mae ‘cynnwys gwneud penderfyniadau a chydsyniad’ mewn arfer meddygol da yn darparu bod ‘angen i gleifion gael gwybodaeth berthnasol i’w rhannu mewn ffordd y gallant ei deall a’i chadw’. Mae’r safon hon yn nodi camau amrywiol y gall meddyg eu cymryd i helpu i sicrhau bod gwybodaeth yn cael ei deall a’i chadw, gan gynnwys:

• defnyddio cyfieithydd neu wasanaeth cyfieithu
• rhannu mewn fformat o ddewis y claf
• derbyn ceisiadau am gofnodi’r drafodaeth

Gweler gwybodaeth o dan ‘Anabledd’ yn y cyhoeddiad hwn am fesurau diogelwch pellach sy’n ymwneud â mynediad at gynghorwyr annibynnol y mae’r rhai sydd ag ‘anawsterau sylweddol’ i ddeall y prosesau neu’r wybodaeth yn gymwys ar eu cyfer.

Er y gall rhai brofi anawsterau wrth gael mynediad i’r gwasanaeth hwn, mae’r bil hwn yn gwneud darpariaeth benodol i geisio sicrhau cyfle cyfartal ar gyfer cael mynediad at farw â chymorth.

Oedran

Mae’r bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol sâl sy’n gweithredu o’i ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben yn unol â’r bil. Ni fyddai’r rhai sydd o dan 18 oed yn gallu cael mynediad at farw â chymorth, gan mai un o’r meini prawf cymhwysedd a ddarperir ar ei gyfer yng nghymal 1(1)(b) yw bod y person yn 18 oed neu’n hŷn ar yr adeg y mae’r person yn gwneud datganiad cyntaf.

Mae mynediad at farw â chymorth, fel y darperir yn y bil, wedi’i gyfyngu i oedolion. Mae’r rhai dan 18 oed, hyd yn oed os ydynt fel arall yn gymwys, wedi’u heithrio. Mae’r mwyafrif o bobl sy’n defnyddio gwasanaethau marw â chymorth mewn awdurdodaethau eraill dros 65 oed, ac ychydig iawn sy’n iau na 50 oed (gweler cyfeiriadau 1 i 4 ar gyfer Oregon, Washington, Seland Newydd a Chaliffornia). Nid oes gennym unrhyw dystiolaeth o ran faint o bobl o dan 18 oed sydd â disgwyliad oes o 6 mis neu lai allai fod eisiau cael mynediad at farw â chymorth yng Nghymru a Lloegr.

Mae pobl oedrannus, sydd ym mhob awdurdodaeth arall y prif bobl sy’n derbyn marw â chymorth, yn aml yn dibynnu ar y rhai sy’n gofalu amdanynt (gweler cyfeiriad 34), gan eu rhoi mewn mwy o berygl o gam-drin henoed, er nad oes gennym ddata ar hyn yng nghyd-destun marw â chymorth. Mae data cyn y pandemig (2018) o’r Arolwg Troseddu ar gyfer Cymru a Lloegr yn amcangyfrif bod 210,000 o oedolion rhwng 60 a 74 oed wedi profi cam-drin domestig (gweler cyfeiriad 38).

Mae’r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn tynnu sylw at y ffaith y gall gorfodaeth neu bwysau nid yn unig gael ei gymhwyso’n uniongyrchol trwy unigolion eraill (gweler cyfeiriad 11) ond y gall pobl hŷn ‘deimlo dan bwysau ysgafn i roi diwedd ar eu bywydau yn gynamserol’. Mae’r bil yn cynnwys mesurau diogelu sydd â’r nod o liniaru’r risg o ddylanwad diangen ar unrhyw berson sy’n ceisio cymorth yn unol â’r bil (gweler paragraff ‘Gorfodaeth a phwysau’ o dan ‘Anabledd’ yn y cyhoeddiad hwn am fanylion am y mesurau diogelu perthnasol).

Mae’r bil yn berthnasol i bob oedolyn ac yn darparu cyfle cyfartal i gael mynediad i’r gwasanaeth hwn i oedolion.

Ailbennu rhywedd (gan gynnwys trawsryweddol)

Mae’r bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol sâl sy’n gweithredu o’i ewyllys rhydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben yn unol â’r bil, waeth a ydynt wedi ailbennu eu rhywedd.

Fel y nodwyd yn yr adran ar ‘gyfeiriadedd rhywiol’, fodd bynnag, efallai na fydd rhai aelodau o’r gymuned LHDTC+ yn teimlo’n gyfforddus yn cael mynediad at ofal diwedd oes ac efallai y bydd angen cymorth ychwanegol. Nid oes gennym dystiolaeth o rwystrau a brofwyd gan bobl drawsryweddol yng nghyd-destun marw â chymorth yng Nghymru a Lloegr.

Nid yw’r bil yn gwahaniaethu yn erbyn pobl drawsryweddol ac yn darparu cyfle cyfartal i gael mynediad at y gwasanaeth hwn.

Crefydd neu gred

Mae’r bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol sâl sy’n gweithredu o’i ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben yn unol â’r bil, waeth beth fo’i grefydd neu gred.

Efallai na fydd rhai gweithwyr iechyd proffesiynol eisiau darparu marw â chymorth oherwydd eu bod yn ystyried ei fod yn groes i’w crefydd neu eu cred. Dangosodd arolwg yn 2019 o fwy na 6,600 o aelodau Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol fod 2 o bob 3 (66%) wedi dweud bod ganddynt ‘wrthwynebiad moesol i farw â chymorth’ a 53% yn dweud bod hyn oherwydd eu credoau crefyddol (gweler cyfeiriad 28).

Mae’r bil, fel y’i ysgrifennwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin, yn darparu yng nghymal 28(1) nad oes unrhyw ddyletswydd ar unrhyw ymarferydd meddygol cofrestredig neu weithiwr iechyd proffesiynol arall i gymryd rhan wrth ddarparu cymorth yn unol â’r bil, ac na ddylai cyflogwr ddarostwng cyflogai i unrhyw niwed am arfer ei hawl o dan gymal 28(1) i beidio â chymryd rhan wrth ddarparu cymorth yn unol â’r bil neu am gymryd rhan wrth ddarparu cymorth i berson yn unol â’r bil. Mae gwrthwynebiad cydwybodol ar gael i bob ymarferydd meddygol cofrestredig a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill, os ydynt yn gwrthwynebu cymryd rhan wrth ddarparu cymorth mewn perthynas â marw â chymorth o dan y bil oherwydd credoau crefyddol, neu gredoau eraill.

Yn yr un modd, ni fyddai unrhyw ymarferydd meddygol cofrestredig o dan unrhyw ddyletswydd i godi’r pwnc o farw â chymorth gyda pherson neu i gynnal trafodaeth ragarweiniol o dan gymal 5, fodd bynnag, rhaid i ymarferydd meddygol cofrestredig nad yw’n fodlon neu’n methu cynnal y drafodaeth ragarweiniol sicrhau bod y person yn cael ei gyfeirio i rywle y gall gael gwybodaeth a chael y drafodaeth ragarweiniol (cymal 5(6)).

Mae’r bil yn berthnasol yn gyfartal i bobl o bob crefydd a chred. Mae’r bil yn darparu ar gyfer gwrthwynebiad cydwybodol i weithwyr proffesiynol meddygol nad ydynt yn dymuno cymryd rhan mewn marw â chymorth, yn ogystal â darparu amddiffyniad ar gyfer unrhyw niwed wrth wrthod cymryd rhan (neu yn yr un modd am ddewis cymryd rhan). Gall hyn helpu i liniaru’r risg o wahaniaethu yn erbyn person am ei grefydd neu ei gred yng nghyd-destun marw â chymorth.

Beichiogrwydd a mamolaeth

Fel y drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin, ni fyddai person beichiog sydd hefyd yn bodloni’r meini prawf cymhwysedd yn y bil, yn cael ei eithrio’n benodol rhag ceisio cymorth i roi terfyn ar ei fywyd ei hun.

Serch hynny, gall clinigwyr ddefnyddio eu hawl i wrthwynebu yn gydwybodol a pheidio â chynorthwyo person beichiog cymwys neu fam ddiweddar i gael mynediad at farw â chymorth. Nid oes gennym unrhyw ddata ar faint o bobl feichiog sydd hefyd yn derfynol sâl ac felly efallai y bydd ganddynt ddiddordeb mewn cael mynediad at wasanaethau marw â chymorth yn wirfoddol yng Nghymru a Lloegr.

Priodas a phartneriaeth sifil

Mae’r bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol sâl sy’n gweithredu o’i ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben yn unol â’r bil, waeth beth fo’i statws perthynas.

Mae’r bil yn gwneud darpariaethau i eithrio perthnasau (a all gynnwys priod) rhag gallu gweld datganiad cyntaf neu ail gan berson, neu rhag bod yn ddirprwy i berson sy’n bwriadu cael dogfen wedi’i llofnodi gan ddirprwy o dan gymal 19, os yw’r person hwnnw’n fuddiolwr o dan ewyllys y person, neu os gallai elwa’n ariannol neu mewn unrhyw ffordd faterol arall o farwolaeth person (cymal 48). Bwriad y mesurau diogelu hyn yw helpu i leihau’r risg o berson yn cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan unrhyw berson arall i ofyn am neu ddefnyddio gwasanaethau marw â chymorth yn wirfoddol.

Nid ydym yn disgwyl unrhyw effeithiau gwahaniaethol ar, gwahaniaethu neu fynediad anghyfartal i bobl sy’n briod neu mewn partneriaeth sifil.

Grwpiau eraill a nodwyd (nid yw’r rhain wedi eu cynnwys yn Neddf Cydraddoldeb 2010)

Yn ogystal â’r 9 nodwedd warchodedig, mae’r llywodraeth hefyd wedi ystyried yr effaith bosibl ar eraill a allai brofi effeithiau gwahaniaethol.

Mae cefndir economaidd-gymdeithasol a daearyddiaeth yn cael eu cynnwys yn rheolaidd mewn ystyriaethau ar bolisi iechyd a gofal cymdeithasol. Mae hyn oherwydd anghydraddoldebau iechyd, sef gwahaniaethau mewn canlyniadau iechyd sy’n annheg ac y gellir eu hosgoi ac sydd wedi’u gwreiddio mewn cefndir economaidd-gymdeithasol a daearyddiaeth (gweler ffigur 1 yn Health disparities and health inequalities: applying All Our Health).

Ystyrir bod iechyd meddwl gwael â chysylltiad agos ag anghydraddoldebau iechyd (gweler cyfeiriad 29) ac mae’n un o’r 4 cyflwr mwyaf sy’n cyfrannu at salwch yn Lloegr (wedi’i fesur mewn ‘blynyddoedd oes wedi’u haddasu i anabledd’, gweler cyfeiriad 16). Felly, mae hefyd yn cael ei gynnwys yn rheolaidd mewn ystyriaethau polisi iechyd a gofal.

Cefndir economaidd-gymdeithasol

Byddai unrhyw oedolyn cymwys, terfynol sâl sy’n gweithredu o’i ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod â’i fywyd ei hun i ben yn unol â’r bil, waeth beth fo’i gefndir economaidd-gymdeithasol. Mae’r bil yn ei gwneud yn ofynnol i’r Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau sy’n sicrhau bod trefniadau’n cael eu gwneud ar gyfer darparu gwasanaethau marw â chymorth yn wirfoddol yn Lloegr (cymal 38). Byddai’r bil hefyd yn rhoi pŵer i weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy’n gwneud darpariaeth am wasanaethau marw â chymorth yn wirfoddol yng Nghymru (cymal 39).

Yn ôl y King’s Fund (gweler cyfeiriad 30), mae pobl sy’n byw mewn tlodi neu ardaloedd difreintiedig:

• yn profi gofal iechyd o ansawdd gwaeth
• yn fwy tebygol o aros yn hirach am driniaeth nad yw’n frys
• â chymhareb claf i feddyg teulu uwch
• yn cael dilyniant gofal gwaeth
• yn fwy tebygol o gael trafferth llywio’r system gofal iechyd

Mae tlodi yn ffactor pwysig mewn anghydraddoldebau iechyd (gweler cyfeiriad 31) ac mae’n croestorri â rhai o’r nodweddion gwarchodedig. Er enghraifft, mae pobl anabl o’i gymharu â phobl nad ydynt yn anabl a phobl o ethnigrwydd Pacistanaidd a Bangladeshi o’i gymharu â phobl Gwyn yn fwy tebygol o fod mewn tlodi.

Er nad yw marw â chymorth yn gyfreithlon yng Nghymru a Lloegr, mae rhai dinasyddion Prydain yn teithio dramor i ofyn am gymorth, er enghraifft i Dignitas, sefydliad o’r Swistir. Yn 2023, nododd Dignitas fod ganddo 1,528 o aelodau Prydeinig, a bod 33 o bobl Brydeinig wedi marw â chymorth yn Dignitas yn 2022 (gweler cyfeiriad 35). Byddai cyfreithloni marw â chymorth yng Nghymru a Lloegr yn dileu’r costau a’r ffioedd sy’n gysylltiedig â theithio a darparu marw â chymorth dramor, os yw’r person yn gymwys o dan y meini prawf a nodir yng nghymal 1 o’r bil hwn. Byddai hyn yn gwneud marw â chymorth yn fwy hygyrch i’r rhai o gefndir economaidd-gymdeithasol is.

I’r gwrthwyneb, gall y gofyniad o 2 ffurf o ddogfennau prawf adnabod gael effaith o ran cost ar rai pobl sy’n byw mewn tlodi a’r rhai sy’n cael eu dosbarthu yn ddigartref neu yn cysgu allan. Gall yr Ysgrifennydd Gwladol, trwy reoliadau, wneud darpariaeth am y mathau o brawf adnabod sy’n dderbyniol, felly nid yw’n bosibl asesu maint y baich ariannol hwn ar hyn o bryd.

Mae’r bil yn darparu bod yn rhaid i’r Ysgrifennydd Gwladol wneud darpariaeth sy’n sicrhau bod trefniadau’n cael eu gwneud ar gyfer darparu gwasanaethau marw â chymorth yn wirfoddol ac y byddai’r gwasanaethau hyn yn rhad ac am ddim ar y pwynt mynediad (ac eithrio lle darperir yn benodol fel arall), gan ganiatáu cyfle cyfartal i gael mynediad a pheidio â gwahaniaethu yn erbyn pobl ar sail eu cefndir economaidd-gymdeithasol. Er nad ydym yn gallu meintioli maint unrhyw effaith, gall y bil gael effaith gadarnhaol ar y rhai o gefndiroedd economaidd-gymdeithasol is trwy sicrhau bod marw â chymorth ar gael heb gost.

Daearyddiaeth

Mae’r bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol sâl sy’n gweithredu o’i ewyllys rhydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i roi terfyn ar ei fywyd ei hun yn unol â’r bil, waeth ble mae wedi’i leoli yng Nghymru neu Loegr. Fodd bynnag, byddai gweithredu’r gwasanaeth marw â chymorth yn wirfoddol hwn yn cael ei gyflawni drwy wahanol bwerau yng Lloegr (cymal 38) a Chymru (cymal 39) felly gall y ddarpariaeth fod yn wahanol.

Yn ôl ymchwiliad annibynnol yr Arglwydd Darzi i’r GIG, mae’r ddarpariaeth gofal sylfaenol dan bwysau yn Lloegr, gyda mwy na 1,300 o bractisau meddygon teulu wedi cau rhwng 2015 a 2024 (gweler cyfeiriad 21). Mae dadansoddiad data gan y BMA yn dangos bod meddyg teulu llawn amser yn gyfrifol am fwy na 2,200 o gleifion yn 2024 (gweler cyfeiriad 32). Yn benodol, efallai y bydd ardaloedd gwledig yn cael trafferth cael mynediad at wasanaethau meddyg teulu mewn modd amserol (gweler cyfeiriad 17). Mae adroddiad yn dangos bod 2 o bob 3 o bobl hŷn yng Nghymru yn cael trafferth gwneud apwyntiadau addas neu gyfathrebu â’u meddyg teulu (gweler cyfeiriad 18). Efallai na fydd cleifion mewn ardaloedd gwledig neu ardaloedd sydd â darpariaeth gofal sylfaenol sydd dan bwysau yng Nghymru a Lloegr yn gallu cael mynediad at weithiwr gofal iechyd proffesiynol sy’n barod i gynorthwyo mewn modd amserol (a hefyd yn cael mynediad at feddyg annibynnol nad yw wedi bod yn rhan o’u gofal yn unol â chymal 10(8)), neu efallai y bydd yn anodd iddynt gael mynediad at ofal lliniarol (gweler cyfeiriad 26).

Mae’r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn nodi y gallai amrywiad rhanbarthol mewn gofal lliniarol fod yn rheswm i rai cleifion ystyried marw â chymorth (gweler cyfeiriad 11) lle efallai na fyddent wedi gwneud hynny pe bai gofal lliniarol priodol ar gael. Nod y bil yw lliniaru’r risg hon trwy ei gwneud yn ofynnol i’r meddygon cydlynu ac annibynnol esbonio a thrafod gyda’r person yr holl ofal lliniarol, hosbis neu ofal arall priodol (gan gynnwys rheoli symptomau a chymorth seicolegol) yn ystod y drafodaeth ragarweiniol ac yn ystod yr asesiad cyntaf a’r ail. Mae cymal 36(1)(b) o’r bil (Codau Ymarfer) hefyd yn darparu y gall yr Ysgrifennydd Gwladol gyhoeddi codau ymarfer mewn cysylltiad â’r wybodaeth sydd ar gael mewn perthynas â thriniaeth neu ofal lliniarol, hosbis neu ofal arall sydd ar gael i’r person.

Mae cymal 46 yn ei gwneud yn ofynnol i’r Ysgrifennydd Gwladol gynnal adolygiad o weithrediad y bil (ar ôl ei basio) a pharatoi adroddiad ar yr adolygiad hwnnw sy’n cael ei gyhoeddi a’i osod gerbron y Senedd cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol (o fewn 12 mis ar ôl 5 mlynedd i’r bil basio). Rhaid i’r adroddiad hwn nodi asesiad o argaeledd, ansawdd a dosbarthiad gwasanaethau iechyd priodol i bobl ag anghenion gofal lliniarol, gan gynnwys:

• (i) rheoli poen a symptomau
• (ii) cymorth seicolegol i’r personau hynny a’u teuluoedd
• (iii) gwybodaeth am ofal lliniarol a sut i gael mynediad iddo (cymal 46(3)(b))

Yn unol â’r bil ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin, byddai oedolion cymwys yng Nghymru a Lloegr yn gallu gofyn am gymorth i ddod â’u bywyd eu hunain i ben. Pe bai’r bil hwn yn cael ei basio, byddai angen gwneud gwaith pellach yn ystod y cyfnod gweithredu i sicrhau cymaint o fynediad â phosibl i bawb sy’n dymuno defnyddio’r gwasanaeth hwn yng Nghymru a Lloegr.

Iechyd Meddwl

Mae’r bil wedi’i ddrafftio er mwyn peidio â gwahardd pobl â chyflyrau iechyd meddwl rhag cael mynediad at wasanaethau marw â chymorth yn wirfoddol lle maent fel arall yn gymwys i wneud hynny.

Yn ogystal, mae’r bil wedi’i ddrafftio fel nad yw salwch meddwl yn unig yn cael ei ystyried yn ‘salwch terfynol’ at ddibenion y bil. Fodd bynnag, ni fyddai bod â salwch meddwl yn eithrio person rhag cael mynediad at farw â chymorth os yw’n gymwys fel arall (cymal 2(3)).

Nid yw bod â chyflwr iechyd meddwl yn golygu nad oes gan rywun alluedd. Fodd bynnag, gall galluedd gael ei effeithio’n barhaol (er enghraifft oherwydd strôc neu anabledd dysgu) neu yn y tymor byr (er enghraifft oherwydd salwch meddwl) - gweler cyfeiriad 43. Fel y darperir yng nghymal 3, mae cyfeiriadau at alluedd yn y bil i’w darllen yn unol â’r Ddeddf Galluedd Meddyliol (MCA). O dan yr MCA, tybir bod gan berson alluedd oni bai ei fod yn cael ei sefydlu nad oes ganddynt alluedd. Mae’r cynllun ar gyfer asesu galluedd wedi’i gynnwys yn adrannau 1 i 3 o’r MCA. Mae adran 2(1) yn darparu diffiniad o’r hyn a olygir gan ddiffyg galluedd at ddibenion yr MCA. Mae hwn yn brawf cyfreithiol yn hytrach nag yn un meddygol ac mae’n nodi bod person yn brin o allu mewn perthynas â mater os nad yw’n gallu gwneud penderfyniad drosto’i hun mewn perthynas â’r mater oherwydd amhariad ar y meddwl neu’r ymennydd neu aflonyddwch yng ngweithrediad y meddwl neu’r ymennydd . Mae adran 3(1) yn nodi nad yw person yn gallu gwneud penderfyniad os nad yw’n gallu:

• (a) deall y wybodaeth sy’n berthnasol i’r penderfyniad
• (b) cadw’r wybodaeth honno
• (c) defnyddio neu bwyso’r wybodaeth honno fel rhan o’r broses o wneud y penderfyniad
• (d) cyfathrebu eu penderfyniad

Bydd pob achos yn benodol i ffeithiau ac efallai y bydd angen teilwra’r wybodaeth berthnasol i’r sefyllfa benodol.

Yn unol â’r paragraff ar ‘Galluedd’ o dan ‘Anabledd’, mae nifer o fesurau diogelu drwy’r bil sydd wedi’u cynllunio i sicrhau bod gallu person i benderfynu a ddylid dewis dod â’i fywyd ei hun i ben yn unol â’r bil yn cael ei asesu’n briodol. Felly, mae galluedd person, yn hytrach na bodolaeth cyflwr iechyd meddwl yn unig, yn berthnasol o ran a yw’n gymwys i gael mynediad at farw â chymorth.

Mae data y cyfrifiad wedi dangos risg uwch o hunanladdiad ymhlith cleifion canser â goroesiad isel, cleifion â chyflyrau isgemig cronig y galon, a chleifion sy’n cael diagnosis o glefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint, pob un ohonynt yn gyflyrau sy’n debygol o fod yn derfynol (gweler cyfeiriad 39). Mae’r bil yn darparu mai dim ond pobl sydd â disgwyliad oes o 6 mis neu lai fyddai’n gymwys i ofyn am gymorth yn gyfreithiol i ddod â’u bywydau eu hunain i ben fel y nodir yng nghymal 1. Nid oes gennym unrhyw dystiolaeth o faint o gleifion â’r cyflyrau hynny a disgwyliad oes o 6 mis neu lai a allai fod eisiau neu beidio â bod eisiau gofyn am farw â chymorth.

Mae tystiolaeth hefyd yn awgrymu bod cyfran fawr o unigolion LHDTC+ yn profi salwch meddwl a/neu syniadau hunanladdol (gweler cyfeiriad 33). Mae mesurau diogelu drwy’r bil i sicrhau bod galluedd person yn cael ei asesu (mewn perthynas â’r penderfyniad i ofyn am gymorth yn gyfreithiol i ddod â’i fywyd eu hunain i ben) - gweler paragraff ‘Galluedd’ o dan ‘Anabledd’ yn y cyhoeddiad hwn am fanylion am y mesurau diogelu perthnasol. Nid oes gennym unrhyw ddata ar faint o bobl LHDTC+ cymwys fyddai eisiau gofyn am farw â chymorth.

Mae cyfran fawr o’r boblogaeth anabl (34% o 16.1 miliwn yn 2022 i 2023, gweler cyfeiriad 19) hefyd yn nodi bod ganddynt anabledd iechyd meddwl, ac mae cydafiachedd sylweddol rhwng anableddau dysgu neu awtistiaeth a salwch meddwl. Gall rhai rhannau o adran y cyhoeddiad hwn ar ‘Anabledd’ fod yn berthnasol i bobl â salwch meddwl.

Gweler yr wybodaeth o dan ‘Anabledd’ yn y cyhoeddiad hwn am fwy o fesurau diogelwch sy’n ymwneud â mynediad at gynghorwyr annibynnol y mae’r rhai ag anhwylderau meddwl yn gymwys ar eu cyfer.

Efallai y bydd gan bobl eraill â salwch meddwl alluedd fel y’i diffinnir yn yr MCA ond efallai na fyddant yn gallu mynegi dymuniad clir, sefydlog a gwybodus i ddod â’u bywyd eu hunain i ben (cymal 1) oherwydd eu salwch meddwl (er enghraifft y rhai sydd ag anhwylder deubegynol).

Nid yw’r bil hwn yn gwahaniaethu yn erbyn pobl â salwch meddwl ac mae’n darparu mynediad cyfartal i farw â chymorth yn amodol ar y person sydd â galluedd meddyliol.

Ymgysylltiad a chyfranogiad

Mae hwn yn fil aelod preifat, ac mae’r llywodraeth wedi cymryd safiad niwtral ar y bil hwn. Y noddwr, nid y llywodraeth, sydd wedi bod yn gyfrifol am ymgysylltiad a chyfranogiad rhanddeiliaid. Nid yw’n briodol i’r llywodraeth wneud sylwadau ar yr ymgysylltiad a’r cyfranogiad hwn.

Crynodeb o’r dadansoddiad

Mae’r Llywodraeth yn niwtral ar y bil hwn ac ar y mater perthnasol o farw â chymorth. Serch hynny, mae gan y llywodraeth ddyletswydd i’r llyfr statud ac mae wedi cynnig cymorth technegol i’r noddwr i helpu i sicrhau bod y ddeddfwriaeth, os caiff ei phasio, yn dechnegol ac yn gyfreithiol ymarferol. Mae’r EQIA hwn yn seiliedig ar destun y bil fel y mae’n sefyll ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nhŷ’r Cyffredin.

Monitro a gwerthuso

Mae’r bil yn gwneud darpariaeth yng nghymal 45 i’r comisiynydd fonitro gweithrediad y bil a chyflwyno adroddiad blynyddol. Rhaid i’r adroddiad hwn gynnwys gwybodaeth am bersonau â nodweddion gwarchodedig, ac mae’r comisiynydd i ymgynghori â’r Prif Swyddog Meddygol yn ogystal â sefydliadau cynrychioliadol personau â nodweddion gwarchodedig (cymal 45(3)). Yng nghymal 46 mae’r bil hefyd yn nodi adolygiad gorfodol 5 i 6 blynedd ar ôl pasio’r bil. Rhaid i’r Cofrestrydd Cyffredinol o leiaf unwaith y flwyddyn baratoi a gosod gerbron y Senedd adroddiad gyda dadansoddiad ystadegol o farwolaethau (cymal 35(3)).

Byddai’r Llywodraeth yn sicrhau bod monitro a gwerthuso yn cael eu gweithredu’n briodol os mai ewyllys y Senedd yw bod y bil hwn yn dod yn gyfraith. Mae rhagor o fanylion am fonitro a gwerthuso i’w gweld yn yr asesiad effaith sy’n cyd-fynd â’r bil hwn.

Casgliad

Mae’r Llywodraeth yn niwtral ar y bil hwn, ond mae wedi cynnig cymorth technegol ar ymarferoldeb. Os mai ewyllys y Senedd yw bod y bil hwn yn dod yn gyfraith, bydd y llywodraeth yn sicrhau ei fod yn cael ei weithredu yn y fath fodd sy’n ceisio lliniaru gwahaniaethu, aflonyddu ac erledigaeth anghyfreithlon a rheoli unrhyw faterion cydraddoldeb a allai godi.

Cyfeiriadau

Gwelwyd yr holl gyfeiriadau ym mis Mawrth 2025.

Ystadegau swyddogol gan awdurdodaethau tebyg i’r bil hwn

Mae’r canlynol yn ystadegau swyddogol gan awdurdodaethau sydd â deddfwriaeth cymorth i farw sy’n debyg i’r bil hwn o ran meini prawf cymhwysedd.

1. California Department of Public Health. ‘California End of Life Option Act, 2023 Data Report’ - see under ‘Annual Report’ on the California Department of Public Health (CDPH) Research and Analytics Branch: End of Life Option Act.

2. Health New Zealand. Assisted Dying Service - Annual Service Report 2024.

3. Oregon Health Authority. ‘Year 26 (2023)’ - see under ‘Archived Reports’ on the Dignity Act Annual Reports page.

4. Washington State Department of Health. ‘2023 Death with Dignity Act Report’ - see under ‘Annual Reports’ on the Death with Dignity Data page.

Deddfau, cyfraith a chanllawiau statudol

5. UK Parliament, Parliamentary Bills. The Terminally Ill Adults (End of Life) Bill, explanatory notes and supporting documents.

6. UK Legislation. Equality Act 2010.

7. GOV.UK. Definition of disability under the Equality Act 2010.

8. UK Legislation. Mental Capacity Act 2005.

9. GOV.UK. Domestic Abuse Act 2021: statutory guidance.

10. UK Legislation. ‘Equality Impact Assessment from the Cabinet Office’ (under ‘Impact assessments’ on the Elections Act 2022 publications page.

Papur briffio Seneddol, Llyfrgell Tŷ’r Cyffredin a chyhoeddiadau llywodraeth neu gyrff hyd braich

11. Equality and Human Rights Commission. Terminally Ill Adults (End of Life) Bill - House of Commons Second Reading.

12. United Nations. Disability is not a reason to sanction medically assisted dying.

13. Health and Social Care Committee. Assisted dying/assisted suicide inquiry publications.

14. GOV.UK. Learning disability - applying All Our Health.

15. House of Commons Library, Research Briefing. The role of healthcare services in addressing domestic abuse.

16. GOV.UK. Major conditions strategy: case for change and our strategic framework.

17. Care Quality Commission. The state of health care and adult social care in England 2023 to 2024: primary and community care.

18. Older People’s Commissioner for Wales. Access to GP Practices in Wales: older people’s experiences.

19. House of Commons Library, Research Briefing. UK disability statistics: Prevalence and life experiences.

20. NHS UK. Abuse and neglect of adults at risk.

21. GOV.UK. Independent investigation of the NHS in England.

22. GOV.UK. Voter identification: photographic ID ownership in Great Britain.

23. NHS Race and Health Observatory. Ethnic Health Inequalities and the NHS.

Ymchwil gan y sector gwirfoddol, cyrff anllywodraethol, cyrff proffesiynol a melinau trafod

24. Hospice UK. Key facts about hospice care.

25. Marie Curie. Palliative and end of life care for LGBTQ+ people.

26. Marie Curie. Better end of life report 2024.

27. The Migration Observatory at the University of Oxford. English language use and proficiency if migrants in the UK.

28. Royal College of General Practitioners (RCGP). 2019 Assisted Dying Membership Consultation, see the weighted tables in the Methodology section.

29. The King’s Fund. Mental health 360: inequalities.

30. The King’s Fund. Illustrating the relationship between poverty and NHS services.

31. The Health Foundation. Inequalities in poverty.

32. BMA. Pressures in general practice data analysis.

33. Stonewall. LGBT in Britain - Health (2018).

Ymchwil academaidd

34. Jahn DR and others. Perceived burdensomeness in older adults and perceptions of burden on spouses and children. Clinical Gerontologist 2013: volume 36, number 5 .

35. Knights M and others. Accessing an assisted death from the UK: Navigating the legal ‘grey’ area. Death Studies 2024: pages 1 to 10.

Ystadegau swyddogol o Gymru a Lloegr

36. Office for National Statistics (ONS). Unpaid care by age, sex and deprivation, England and Wales: Census 2021.

37. ONS. Domestic abuse in England and Wales overview: November 2024.

38. ONS. Domestic abuse: findings from the Crime Survey for England and Wales - appendix tables.

39. ONS. Suicides among people diagnosed with severe health conditions, England: 2017 to 2020.

Gwybodaeth ar gyflyrau iechyd penodol, anableddau a galluedd meddyliol

40. The Deaf Health Charity, SignHealth. Who uses British Sign Language?

41. Dyslexia UK. Dysgraphia and dyslexia.

42.Parkinson’s Foundation. Small Handwriting.

43. Mental Health Foundation. Mental capacity.