Statutory guidance

Tryloywder mewn Cadwyni Cyflenwi (TISC): canllawiau statudol (Welsh accessible)

Updated 1 December 2025

Rhagair Y Gweinidog dros Ddiogelu a Thrais yn erbyn Menywod a Merched

Nid drwg o’r gorffennol yn unig yw caethwasiaeth. Mae’r Sefydliad Llafur Rhyngwladol (ILO) yn amcangyfrif bod 27.6 miliwn o bobl (gan gynnwys 3.3 miliwn o blant) mewn sefyllfaoedd o lafur dan orfod ar unrhyw ddiwrnod penodol. Gellir dod o hyd i ddioddefwyr ym mron pob sector a phob gwlad, gan gynnwys y DU. Y tu ôl i’r ystadegau a’r ffeithiau hyn mae dioddefaint rhai o’r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas.

Rhaid i fusnesau fod yn wyliadwrus i sicrhau nad ydynt yn ymwybodol nac yn anfwriadol yn cymryd rhan yn y cam-drin hwn sy’n digwydd yn eu gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi byd-eang. Mae caethwasiaeth fodern mor gyffredin, os nad yw busnesau’n nodi risgiau ac achosion, mae’n debygol nad ydynt yn edrych yn ddigon caled. Mae angen i fusnesau fod yn rhagweithiol wrth nodi risgiau, ymgysylltu’n ystyrlon â gweithwyr, undebau llafur, cyflenwyr a rhanddeiliaid i atal a lliniaru niwed i weithwyr. Pan fydd cam-drin yn dod i’r amlwg, dylai busnesau fabwysiadu dull adfer sy’n canolbwyntio ar y dioddefwr ac osgoi adweithiau brys a allai achosi niwed pellach. Dylai busnesau fod yn dryloyw ynghylch yr achosion hyn yn eu datganiadau ar gaethwasiaeth fodern, fel y gallwn oll ddysgu’r gwersi a gwella ein hymateb ar y cyd i gaethwasiaeth fodern.

Mae’r canllawiau diweddaraf hyn yn esbonio sut y dylai busnesau gydymffurfio â llythyren ac ysbryd adran 54 o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015. Mae’r Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i fusnesau mawr gynhyrchu datganiad blynyddol yn nodi’r camau y maent wedi’u cymryd i atal caethwasiaeth fodern yn eu busnes a’u cadwyni cyflenwi. Mae’r canllawiau hyn yn nodi ein disgwyliadau ar gyfer y datganiadau hyn ac yn rhoi cyngor ymarferol i gefnogi busnesau i gymryd camau ystyrlon i fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern, gan ymgorffori’r hyn a ddysgwyd o’r 10 mlynedd diwethaf ers cyflwyno’r Ddeddf.

Mae’r Swyddfa Gartref wedi datblygu’r canllawiau hyn mewn ymgynghoriad â busnesau, cyrff cyhoeddus, sefydliadau cymdeithas sifil, undebau llafur ac academyddion. Byddwn yn annog pob sefydliad i ddefnyddio’r math hwn o ddull partneriaeth yn eu hymdrechion i ddileu caethwasiaeth fodern o’r economi fyd-eang.

1. Cyflwyniad

Mae caethwasiaeth fodern yn cyfeirio at sefyllfaoedd o gamfanteisio na all person eu gwrthod neu eu gadael oherwydd bygythiadau, trais, gorfodaeth, dichellwaith a/neu gamddefnyddio pŵer.”^{[footnote 1]} Mae caethwasiaeth fodern yn drosedd sy’n arwain at gamddefnydd ffiaidd o hawliau dynol. Mae wedi’i gyfansoddi yn Neddf Caethwasiaeth Fodern 2015 gan droseddau ‘caethwasiaeth, caethwasanaeth a llafur gorfodol neu orfodol’ a ‘masnachu mewn pobl’. Mae diffiniad llawn o gaethwasiaeth fodern wedi’i gynnwys yn yr eirfa yn Atodiad A.

Yn ôl yr Amcangyfrifon Byd-eang diweddaraf o Gaethwasiaeth Fodern, amcangyfrifwyd bod 27.6 miliwn o bobl yn byw mewn llafur gorfodol yn 2021 (gyda 3.3 miliwn ohonynt yn blant). Amcangyfrifwyd bod hyn yn cynhyrchu £185 biliwn mewn elw anghyfreithlon bob blwyddyn.^{[footnote 2] [footnote 3]} Tra gallai rhyddhau pobl o lafur dan orfod a dod â nhw i gyflogaeth ffurfiol gynhyrchu £478 biliwn ychwanegol mewn CMC byd-eang.^{[footnote 4] [footnote 5]}

Llafur dan orfod yw’r math mwyaf cyffredin o gaethwasiaeth fodern. Diffinnir hyn yn rhyngwladol fel “yr holl waith neu wasanaeth sy’n cael ei ofyn gan unrhyw berson sydd dan fygythiad cosb ac nad yw’r person wedi cynnig ei hun yn wirfoddol amdano”.^{[footnote 6]} Mae gan fusnesau gyfrifoldeb clir i nodi, atal, lliniaru ac adfer y risgiau y bydd y camfanteisio hwn yn digwydd yn eu gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi. Mae Adran 54 o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015 (a elwir hefyd yn ddarpariaeth TISC) yn ei gwneud yn ofynnol i sefydliadau masnachol sy’n gweithredu yn y DU sydd â throsiant o £36 miliwn neu fwy:

1. cynhyrchu datganiad caethwasiaeth fodern bob blwyddyn ariannol yn nodi’r camau y maent wedi’u cymryd yn y flwyddyn ariannol ddiweddaraf i reoli risgiau caethwasiaeth fodern yn eu gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi,

2. cyhoeddi datganiad eu sefydliad yn flynyddol ar eu gwefan a chynnwys dolen i hwn ar eu hafan,

3. cael cymeradwyaeth y bwrdd cyfarwyddwyr (neu gorff rheoli cyfatebol), a

4. sicrhau ei fod wedi’i lofnodi gan gyfarwyddwr neu aelod dynodedig (ar gyfer PACau).

Mae’n ofynnol i sefydliad masnachol gyhoeddi datganiad blynyddol, o dan Adran 54 os yw’n bodloni pob un o’r amodau a ganlyn:

• mae’n ‘gorff corfforaethol’ neu’n bartneriaeth, lle bynnag y caiff ei gorffori neu ei ffurfio

• mae’n cynnal busnes, neu ran o fusnes, yn y DU

• mae’n cyflenwi nwyddau neu wasanaethau, a

• mae â throsiant blynyddol o £36 miliwn neu fwy

Am ofynion cyfreithiol llawn a sut i ddangos cydymffurfiaeth, gweler adran 5.

Mae’r llywodraeth yn annog pob sefydliad i lanlwytho eu datganiadau caethwasiaeth fodern^{[footnote 7]} i’r gofrestr datganiadau caethwasiaeth fodern wirfoddol. Mae’r gofrestrfa yn arf pwerus ar gyfer tryloywder, gan ddod â datganiadau caethwasiaeth fodern ynghyd mewn un man ar GOV.UK lle gall y cyhoedd eu gweld a’u hasesu. Gall sefydliadau sydd wedi lanlwytho datganiadau i’r gofrestrfa weld manteision i enw da.

Mae’r canllawiau hyn yn rhoi cyngor ar sut y gall sefydliadau gynhyrchu datganiadau caethwasiaeth fodern o ansawdd uchel a datblygu dull mwy effeithiol o fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern. Mae’r llywodraeth yn annog sefydliadau nid yn unig i fodloni llythyren y gyfraith ond yr ysbryd hefyd.

Trwy eirioli tryloywder, atebolrwydd, a chynnydd parhaus, mae’r llywodraeth hefyd yn ceisio ysbrydoli diwylliant ‘ras i’r brig’ lle mae sefydliadau’n anelu at arwain y ffordd wrth fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern yn eu busnes a’u cadwyni cyflenwi. Mae’r llywodraeth yn cydnabod bod mynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern yn gofyn am ymrwymiad hirdymor, y gallu i addasu i heriau a phartneriaethau newydd er mwyn cael yr effaith fwyaf posibl. Mae sefydliadau ar eu teithiau unigol eu hunain i wella eu hymateb i’r drosedd erchyll hon yn barhaus.

Mae’r canllawiau hyn yn rhoi cyngor ar arferion ‘da’ a ‘gorau’ mewn meysydd allweddol i’w cefnogi ar eu taith. Mae’r canllawiau wedi’u hanelu’n bennaf at fusnesau o fewn cwmpas y ddeddfwriaeth, ond mae’r llywodraeth yn annog busnesau llai, cyrff cyhoeddus ac eraill i gyhoeddi datganiadau caethwasiaeth fodern hyd yn oed os nad ydynt yn ofynnol yn gyfreithiol. Efallai y bydd eu busnes cwsmeriaid hefyd yn gofyn i sefydliadau llai sy’n cyflenwi sefydliadau o fewn cwmpas y ddeddfwriaeth gwblhau datganiad caethwasiaeth fodern.

2. Pam mae mynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern a bod yn dryloyw ynghylch amodau gwaith cadwyni cyflenwi yn bwysig?

2.1 Beth yw caethwasiaeth fodern?

Nid oes unrhyw ran o’r byd yn rhydd rhag caethwasiaeth fodern ac nid oes unrhyw ddiwydiannau yn imiwn i’r risg o gaethwasiaeth fodern. Mae caethwasiaeth fodern yn aml yn edrych fel gwaith ‘cyffredin’, mewn lleoedd fel ffatrïoedd, ffermydd, safleoedd adeiladu, mewn gwestai a bwytai, ac mewn llawer o fannau eraill lle mae busnes yn cael ei wneud.^{[footnote 8]} Mae caethwasiaeth fodern ar ben eithaf y continwwm camfanteisio ar lafur, yn amrywio o fân droseddau a throseddau mawr yn y gyfraith i gamfanteisio eithafol. Gall y sbectrwm cam-drin hwn ei gwneud yn anodd nodi ar ba bwynt, er enghraifft, mae arferion gwaith gwael a diffyg safonau iechyd a diogelwch yn gwaethygu i achosion o gaethwasiaeth fodern mewn amgylchedd gwaith. Fodd bynnag, mae gan fusnesau gyfrifoldeb i sicrhau nad yw gweithwyr yn cael eu hecsbloetio, eu bod yn ddiogel a bod cyflogaeth berthnasol (gan gynnwys cyflog ac oriau gwaith) yn cadw at ddeddfau cyflogaeth lleol, iechyd a diogelwch, deddfau hawliau dynol a safonau rhyngwladol.

2.2 Effaith caethwasiaeth fodern ar ddioddefwyr a goroeswyr

Gall dioddefwyr a goroeswyr caethwasiaeth fodern ddioddef trais corfforol, cam-drin seicolegol, amodau byw gwael, dyledion na ellir eu talu, a chyfyngu ar eu rhyddid i symud. Mae effaith y cam-drin hawliau dynol hyn ar ddioddefwyr a goroeswyr yn ddinistriol. Yn benodol, mae’r effeithiau ar iechyd, gan gynnwys anhwylder straen ôl-drawmatig, gorbryder, iselder ac anaf corfforol o ganlyniad i lafur dan orfod sy’n gofyn llawer yn gorfforol wedi’u dogfennu’n dda.^{[footnote 9]} Gall hefyd lesteirio hyder unigolyn yn y dyfodol i ymarfer gallu dros ei fywyd heb ofni’r canlyniadau, megis ymuno ag undeb llafur neu ffurfio undeb llafur. Fodd bynnag, nid yw’r effeithiau’n gyfyngedig i’r unigolyn sydd wedi profi caethwasiaeth fodern yn unig – mae’r effeithiau’n aml yn cael eu teimlo gan deuluoedd a chymunedau hefyd.

2.3 Effaith caethwasiaeth fodern ar sefydliadau

Gall presenoldeb caethwasiaeth fodern o fewn cadwyn gyflenwi neu weithrediadau sefydliad gael canlyniadau difrifol i’r busnes a’i randdeiliaid. Gall y rhain amrywio o niwed i enw da i effeithiau cyfreithiol ac ariannol, megis llai o werthiannau neu brisiau cyfranddaliadau is. Gall y rhain i gyd danseilio sefydlogrwydd ariannol a chynaliadwyedd hirdymor sefydliad.

Gallai sefydliadau wynebu risg sylweddol o niweidio enw da os gwelir nad ydynt yn gwneud digon i atal ac ymateb i gaethwasiaeth fodern neu os ydynt wedi methu ag adnabod caethwasiaeth fodern yn eu cadwyni cyflenwi. Mae defnyddwyr, buddsoddwyr, y cyfryngau a sefydliadau cymdeithas sifil yn dod yn fwyfwy ymwybodol o arferion busnes anfoesegol ac yn disgwyl i sefydliadau ymddwyn yn gyfrifol.^{[footnote 10]}

Gall caethwasiaeth fodern hefyd effeithio ar safle sefydliad yn y farchnad. Gall cwmnïau y canfyddir nad ydynt yn gweithredu mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern golli cyfleoedd busnes neu wynebu cyfyngiadau ar fasnachu. Mewn rhai achosion, gallant gael eu heithrio o dendrau neu gytundebau masnach am fethu â bodloni safonau hawliau dynol. Mae Deddf Caffael 2023 yn rhoi pwerau cryfach i awdurdodau contractio i eithrio cyflenwyr o brosesau caffael cyhoeddus lle mae digon o dystiolaeth o gaethwasiaeth fodern yn eu cadwyni cyflenwi.^{[footnote 11]} Yn ogystal, gallai gofynion i ddangos gwerth cymdeithasol wrth wneud cais am gontractau’r llywodraeth gynnwys gwerthusiad o gamau gweithredu sefydliad i fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern a gallent fod yn ffactor penderfynu a yw sefydliad yn ennill contract ai peidio.

Gallai yswirwyr godi premiymau neu wrthod yswiriant oherwydd y niwed ariannol ac enw da y gall caethwasiaeth fodern ei achosi, oni bai y gall sefydliadau ddangos bod ganddynt ddiwydrwydd dyladwy effeithiol ar waith.

Yn ogystal ag yswirwyr, mae buddsoddwyr yn canolbwyntio fwyfwy ar ffactorau amgylcheddol, cymdeithasol a llywodraethu (ESG), ac yn disgwyl i gwmnïau ddangos eu prosesau ar gyfer atal a lliniaru caethwasiaeth fodern. Mae’r CCLA a’r glymblaid Pleidleisiau yn Erbyn Caethwasiaeth a sefydlwyd gan Rathbones, yn enghreifftiau clir o fuddsoddwyr yn dewis blaenoriaethu ymateb corfforaethol effeithiol i gaethwasiaeth fodern (ymhlith materion ESG eraill) fel rhan o’u strategaeth fuddsoddi. Gall sefydliadau sy’n methu â mynd i’r afael â’r materion hyn atal buddsoddiad a chael effeithiau negyddol ar eu perfformiad ariannol.^{[footnote 12]}

2.4 Yr achos dros dryloywder

Diben allweddol adran 54 yw atal a lliniaru caethwasiaeth fodern mewn sefydliadau a’u cadwyni cyflenwi. Ffordd o gyflawni hyn yw cynyddu tryloywder drwy sicrhau bod y cyhoedd, defnyddwyr, gweithwyr, undebau llafur a buddsoddwyr yn gwybod pa gamau y mae sefydliad yn eu cymryd i fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern. Bydd angen i sefydliadau adeiladu ar yr hyn y maent yn ei wneud flwyddyn ar ôl blwyddyn, gan gynnwys camau gweithredu arfaethedig i ymchwilio neu weithio gydag eraill i sicrhau newid.

Mae ffocws ar fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern ac arferion cyflogaeth da yn gyffredinol nid yn unig yn amddiffyn gweithwyr sy’n agored i niwed ac yn helpu i atal a datrys troseddau hawliau dynol, ond gall hefyd ddod â nifer o fanteision busnes hefyd. Mae’r rhain yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

• diogelu a gwella enw da a brand sefydliad - gall tryloywder fod yn wahaniaethwr mewn marchnad gystadleuol

• diogelu a thyfu sylfaen cwsmeriaid y sefydliad wrth i fwy o ddefnyddwyr chwilio am fusnesau â safonau moesegol uwch

• gwell hyder ac ymddiriedaeth ymhlith buddsoddwyr a rhanddeiliaid. Mae adroddiadau tryloyw ar ymdrechion i ymateb i gaethwasiaeth fodern yn aml yn ddangosydd allweddol i fuddsoddwyr bod cwmnïau yn cymryd eu cyfrifoldebau cymdeithasol o ddifrif

• mae datgelu risgiau cudd, datgelu ac ymateb yn effeithiol i’r risgiau hyn yn helpu i liniaru’r risgiau ariannol, cyfreithiol ac enw da posibl a achosir gan honiadau caethwasiaeth fodern. Gall nodi risgiau ac ymateb iddynt yn gynt arbed arian yn y tymor hir

• cynhyrchiant staff uwch a llai o absenoldeb salwch

• mwy o gadw staff a theyrngarwch yn seiliedig ar werthoedd a pharch

• llai o gŵynion a chysylltiadau diwydiannol mwy sefydlog

• datblygu cadwyni cyflenwi mwy ymatebol, sefydlog ac arloesol

Mae llawer o sefydliadau eisoes yn cymryd camau i hyrwyddo arferion busnes moesegol a pholisïau sy’n amddiffyn gweithwyr rhag cael eu cam-drin a’u hecsbloetio yn eu sefydliad eu hunain a’u cadwyni cyflenwi byd-eang. Fodd bynnag, mae llawer gormod o bobl yn dal i gael eu hecsbloetio mewn sefyllfaoedd na allant eu gwrthod neu eu gadael. Mae yna hefyd lawer gormod o sefydliadau sy’n anwybyddu camddefnydd o’r fath neu sy’n fwriadol gyfrifol am bolisïau ac arferion sy’n arwain at weithwyr fod yn destun caethwasiaeth fodern yn eu gweithrediadau.

Mae’n bosibl y bydd gan sefydliadau bryderon ynghylch mynd ati i archwilio presenoldeb caethwasiaeth fodern yn eu cadwyni cyflenwi rhag ofn canlyniadau masnachol negyddol os canfyddir arferion o’r fath. Fodd bynnag, mae tystiolaeth ryngwladol yn glir bod caethwasiaeth fodern yn ffaith ym mron pob sector a bydd llawer o fusnesau a chadwyni cyflenwi yn agored i gaethwasiaeth fodern.

3. Egwyddorion cyffredinol ar gyfer ymgymryd â gweithgareddau gwrth-gaethwasiaeth

Mae’r rhai nad ydynt yn ymholi ynghylch neu’n gwadu presenoldeb risgiau caethwasiaeth fodern yn eu cadwyni cyflenwi yn annhebygol iawn o fod wedi cynnal asesiadau risg effeithiol a diwydrwydd dyladwy. Sefydliadau cyfrifol yw’r rhai sy’n cydnabod y risgiau, yn cymryd camau gweithredol i nodi a lliniaru risgiau, yn unioni niwed, ac yn gallu dangos yn gyhoeddus eu bod yn olrhain cynnydd ac yn gwella’n barhaus.

Mae’r adran hon yn egluro pa gamau y gall sefydliadau eu cymryd i nodi, rheoli ac ymateb i risgiau caethwasiaeth fodern a sut y dylent adrodd am hyn yn eu datganiad caethwasiaeth fodern.

3.1 Fframwaith ar gyfer mynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern ac adrodd arni

Mae dau fframwaith rhyngwladol allweddol sy’n berthnasol i sut y dylai busnesau fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern yn eu gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi.

Mae Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig ar Fusnes a Hawliau Dynol (UNGPs) yn nodi sut y dylai busnesau gynnal diwydrwydd dyladwy hawliau dynol trwy “asesu effeithiau hawliau dynol gwirioneddol a phosibl, integreiddio a gweithredu ar y canfyddiadau, olrhain ymatebion, a chyfathrebu sut yr eir i’r afael ag effeithiau.” Mae Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD) ar gyfer Ymddygiad Busnes Cyfrifol (Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD) a Chanllawiau’r OECD ar gyfer Mentrau Amlwladol ar Ymddygiad Busnes Cyfrifol ynghyd â’r canllawiau sector-benodol cysylltiedig, yn rhoi arweiniad manylach ar ddiwydrwydd dyladwy i sicrhau ymddygiad busnes cyfrifol, gan gynnwys mewn perthynas â hawliau dynol.

I lawer o fusnesau, mae cynnal diwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern yn debygol o fod yn rhan o fframwaith ehangach yn ymwneud â masnach foesegol, cyfrifoldeb cymdeithasol corfforaethol a hawliau dynol. Gall diwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern fod yn rhan o broses diwydrwydd dyladwy hawliau dynol ehangach, sy’n gyson â Chanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr UNGPs a’r OECD. Mae’r canllawiau hyn yn canolbwyntio ar y camau y dylai busnesau eu cymryd mewn perthynas â mynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern yn benodol. I gael rhagor o wybodaeth am gyngor ehangach, gweler Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr UNGPs ac OECD.

Mae adran 54(5) o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015 yn nodi’r cynnwys y gellir ei gynnwys mewn datganiad caethwasiaeth fodern:

1. strwythur sefydliadol, ei fusnes a’i gadwyni cyflenwi

2. polisïau sefydliadol

3. asesu a rheoli risg

4. diwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern (gan gynnwys ymagwedd at adferiad)

5. hyfforddiant

6. monitro a gwerthuso (deall a dangos effeithiolrwydd)

Mae’r chwe adran nesaf yn arddangos y math o gynnwys y gall sefydliadau ei ddatgelu o dan bob pennawd. Mae pob un o’r chwe adran hyn yn:

• cyfeirio at y rhan(nau) perthnasol o broses diwydrwydd dyladwy yr OECD a’r UNGPs perthnasol

• darparu rhestr o’r wybodaeth y gall sefydliad ei chynnwys mewn datganiad caethwasiaeth fodern i gyflawni arfer ‘da’ a ‘gorau’

• cynnig esboniad byr ynghylch pam mae’r argymhellion hyn yn bwysig i sefydliad

• manylu ar ba brosesau neu ystyriaethau y gall sefydliad eu cymryd i gyflawni gweithredu ystyrlon

3.2 Ymgysylltu â rhanddeiliaid

Mae caethwasiaeth fodern yn broblem gymhleth ac esblygol ac mae cydweithredu yn hanfodol i sicrhau ymateb effeithiol. Anogir sefydliadau i weithio gyda rhanddeiliaid perthnasol ym mhob maes o’u dull o fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern.

3.2.1 Rhanddeiliaid mewnol

Bydd ymgysylltu â gweithwyr a’r rhai sydd â phrofiad bywyd o gamfanteisio yn helpu sefydliadau i ddeall y risgiau i weithwyr a chynnal diwydrwydd dyladwy effeithiol. Mae tystiolaeth gynyddol bod ymgysylltu ystyrlon â phobl â phrofiad o gaethwasiaeth fodern yn gwella polisïau a rhaglenni sydd wedi’u cynllunio i fynd i’r afael â’r broblem a’i hachosion. Fodd bynnag, fe’ch cynghorir yn gryf i sefydliadau ymgynghori ag arbenigwyr mewn sefydliadau anllywodraethol (NGOs) cyn ymgysylltu ag unigolion sydd â phrofiad bywyd. Gall cyrff anllywodraethol gynghori ar sut i gymryd rhan mewn modd sy’n sensitif i drawma a chynghori ar brosesau moesegol hanfodol eraill (gan gynnwys cyfrinachedd, anhysbysrwydd, diogelu, ac iawndal).

3.2.2 Rhanddeiliaid allanol

Mae ymgysylltu â chyflenwyr uniongyrchol ac anuniongyrchol yn hanfodol ar gyfer mapio cadwyni cyflenwi, asesu a lliniaru risgiau. Gall cyrff anllywodraethol ac undebau llafur helpu sefydliadau i ymdrin â diwydrwydd dyladwy sy’n canolbwyntio’n fwy ar y dioddefwr a helpu sefydliadau i nodi a lliniaru risgiau caethwasiaeth fodern.

Mae llawer o fusnesau wedi canfod bod risgiau yn eu diwydiannau yn systemig ac na all yr un busnes unigol ar ei ben ei hun eu datrys. Mae hyn wedi creu cynnydd mewn cydweithrediad diwydiant mewn amgylchedd cyn-gystadleuol ar draws llawer o sectorau. Anogir busnesau i weithio gyda busnesau eraill a’u cymdeithasau masnach i gael mwy o effaith ar fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern. Mae yna hefyd nifer o fentrau aml-randdeiliaid sydd â chynrychiolwyr o fusnesau, cyrff anllywodraethol, undebau llafur ac eraill y gallai sefydliadau fod eisiau cymryd rhan ynddynt. Mae menter Cynghrair y Sector Preifat Cyfrifol a Moesegol yn erbyn Masnachu Pobl wedi creu map rhyngweithiol o sefydliadau a allai gefnogi gweithgarwch gwrth-gaethwasiaeth.

3.3 Gwelliant parhaus

Dylai sefydliadau geisio gwella eu hymateb i gaethwasiaeth fodern yn barhaus. Drwy gydol y canllaw hwn, rydym yn nodi’r wybodaeth y gallai sefydliadau ei chynnwys yn eu datganiadau ar gaethwasiaeth fodern, gan gategoreiddio datgeliadau fel naill ai lefel 1 neu lefel 2. Ar gyfer sefydliadau sy’n drafftio datganiadau caethwasiaeth fodern am y tro cyntaf, efallai y byddai’n fwy priodol iddynt ganolbwyntio ar fodloni datgeliadau lefel 1, ond wrth i sefydliadau ddod yn fwy cyfarwydd â’r gofynion adrodd, cânt eu hannog i symud ymlaen i gynnwys datgeliadau lefel 2 a thu hwnt. Bydd hyn yn dangos gwelliant parhaus ac ymrwymiad i ddileu caethwasiaeth fodern mewn cadwyni cyflenwi.

Dylai sefydliadau hefyd amlygu meysydd o newid a gwelliant ym mhob datganiad caethwasiaeth fodern blynyddol fel y gall rhanddeiliaid ddeall cynnydd flwyddyn ar ôl blwyddyn.

4. Sut i ymateb i gaethwasiaeth fodern a sut i adrodd am hyn mewn datganiad caethwasiaeth fodern

Mae adran 54(5) o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015 yn nodi’r cynnwys y gellir ei gynnwys mewn datganiad caethwasiaeth fodern:

1. strwythur sefydliadol, ei fusnes a’i gadwyni cyflenwi

2. polisïau sefydliadol

3. asesu a rheoli risg

4. diwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern (gan gynnwys ymagwedd at adferiad)

5. hyfforddiant

6. monitro a gwerthuso (deall a dangos effeithiolrwydd)

Mae’r chwe adran nesaf yn arddangos y math o gynnwys y gall sefydliadau ei ddatgelu o dan bob pennawd. Mae pob un o’r chwe adran hyn yn:

• cyfeirio at y rhan(nau) perthnasol o broses diwydrwydd dyladwy yr OECD a’r UNGPs perthnasol

• darparu rhestr o’r wybodaeth y gall sefydliad ei chynnwys mewn datganiad caethwasiaeth fodern i gyflawni arfer ‘da’ a ‘gorau’

• cynnig esboniad byr ynghylch pam mae’r argymhellion hyn yn bwysig i sefydliad

• manylu ar ba brosesau neu ystyriaethau y gall sefydliad eu cymryd i gyflawni gweithredu ystyrlon

4.1 Strwythur sefydliadol, ei fusnes a’i gadwyni cyflenwi (adran 54(5)(a) o’r Ddeddf)

Er mwyn i fusnesau gynhyrchu datganiad effeithiol bydd angen iddynt feddu ar ddealltwriaeth dda o’u busnes a’u cadwyni cyflenwi. Mae ‘cadwyni cyflenwi’ yn y cyd-destun hwn yn cyfeirio at y gadwyn werth sylfaenol (h.y. y nwyddau y mae sefydliad yn eu gwerthu, neu’r gwasanaethau y mae’n eu darparu) a’r gadwyn werth eilaidd (gweithgareddau sy’n cefnogi’r gadwyn werth sylfaenol, megis rheoli adnoddau dynol, gwasanaethau arlwyo a glanhau). Gall hefyd gynnwys y gadwyn gyflenwi llafur sy’n cyfeirio at sut ac o ble y mae gweithwyr wedi’u recriwtio i weithio yn y gadwyn gwerth cynradd ac eilaidd.^{[footnote 13]} Mae’r ddealltwriaeth hon yn hanfodol i nodi risgiau caethwasiaeth fodern yn gywir ac mae’n helpu i ddiffinio ffiniau’r datganiad.

Mae’r adran hon o’r canllawiau yn cysylltu â Chanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD:

• Cam 1: gwreiddio ymddygiad busnes cyfrifol mewn polisïau a systemau rheoli

Strwythur sefydliadol, ei fusnes a’i gadwyni cyflenwi - pa wybodaeth y gallai sefydliad ei chynnwys yn ei ddatganiad?

Strwythur sefydliad a chadwyn gyflenwi

Lefel 1^{[footnote 14]}

• Disgrifiwch strwythur y sefydliad. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:
  • maint y sefydliad
  • gwledydd y mae’r sefydliad yn gweithredu ynddynt
  • endidau masnachu gwahanol
• Darparwch drosolwg o strwythur y gadwyn gyflenwi. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:
  • gwledydd y mae cadwyni cyflenwi yn gweithredu ynddynt
  • sut y ceir nwyddau a/neu wasanaethau
  • sut mae nwyddau a/neu wasanaethau’n cael eu cynhyrchu/cydosod
  • sut mae nwyddau a/neu wasanaethau’n cael eu dosbarthu

Lefel 2 (camau gweithredu i’w cwblhau yn ogystal â lefel 1)

• Darparwch fap manwl o strwythurau’r sefydliad a’i berthynas â chyflenwyr ac isgontractwyr. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:
  • partneriaethau hirdymor
  • contractau
  • prynu yn y fan a’r lle
  • manylion gweithrediadau uniongyrchol yn erbyn swyddogaethau wedi’u hallanoli
• Darparwch drosolwg o strwythur y gadwyn gyflenwi llafur. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:
  • sut mae gweithwyr yn cael eu recriwtio ar wahanol gamau yn y cadwyni cyflenwi
  • gwledydd ffynhonnell a theithio gweithwyr mudol yn y gadwyn gyflenwi
  • cyfranogiad asiantau, broceriaid a chyfryngwyr eraill yn y farchnad lafur

Os yw’r datganiad yn ddatganiad ar y cyd neu’n adroddiad sy’n ymdrin â gweithgareddau endidau lluosog, nodwch yn glir bob sefydliad y mae’r cyflwyniad yn berthnasol iddo.

Dealltwriaeth ynghylch y gadwyn gyflenwi

Lefel 1

Eglurwch yr hyn nad yw’r sefydliad yn ei wybod mewn perthynas â’i gadwyni cyflenwi (er enghraifft, os nad yw sefydliad wedi gallu mapio haenau islaw haen 1)

Cynhyrchion, sectorau a gwasanaethau

Lefel 1

• Disgrifiwch y canlynol ar gyfer y sefydliad:
  • prif gynhyrchion a gwasanaethau
  • y sector(au) y mae’r sefydliad yn gweithredu ynddynt
  • faint o nwyddau/gwasanaethau y mae’n eu cynhyrchu

Cyflenwyr uniongyrchol ac anuniongyrchol

Lefel 1

• Darparwch broffil lefel uchel o gyflenwyr uniongyrchol ac anuniongyrchol (e.e. isgontractwyr). Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:
  • lleoliad
  • diwydiant

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Darparwch broffil lefel uchel o gyflenwyr anuniongyrchol (e.e. isgontractwyr), yn ddelfrydol gan fapio i lawr i haen isaf y gadwyn gyflenwi (e.e. deunyddiau crai). Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:
  • lleoliad
  • diwydiant

Llywodraethu rheoli risg caethwasiaeth fodern

Lefel 1

• Manylwch ar bwy yn y sefydliad sy’n gyfrifol am nodi, asesu ac ymateb i gaethwasiaeth fodern yn y drefn honno a’r strwythur llywodraethu sy’n darparu goruchwyliaeth a rheolaeth ar lefel uwch ar y risg o gaethwasiaeth fodern.

Casglu gwybodaeth

Lefel 1

• Disgrifiwch sut y casglodd y sefydliad wybodaeth i ymateb i’r gofynion deddfwriaethol. Os yw’r adroddiad yn ddatganiad ar y cyd sy’n cwmpasu sefydliadau lluosog, esboniwch y broses ymgynghori gyffredinol sy’n cyfrannu at ddatblygu’r datganiad ar y cyd neu’r adroddiad blynyddol.

Ymgysylltu â rhanddeiliaid

Lefel 1

• Rhestrwch pa randdeiliaid allanol y mae’r sefydliad wedi ymgysylltu â nhw i fapio eu cadwyni cyflenwi. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:
  • cwmnïau technoleg
  • mentrau diwydiant
  • cyrff anllywodraethol
  • undebau llafur
  • asiantaethau’r llywodraeth

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Dangoswch sut mae’r sefydliad yn ymgysylltu â rhanddeiliaid a chyrff allanol megis mentrau diwydiant, cyrff anllywodraethol, undebau llafur, neu asiantaethau’r llywodraeth e.e. drwy ddarparu astudiaethau achos neu enghreifftiau o weithgareddau gyda rhanddeiliaid allanol.

Gwelliant parhaus

Lefel 1

• Eglurwch sut mae gwybodaeth y sefydliad am eu gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi wedi newid o’r datganiad blaenorol ac amlinellu cynlluniau i wella eu gwybodaeth ymhellach e.e. drwy fapio cadwyni cyflenwi ychwanegol

Pam ei bod yn bwysig gwneud y gwaith hwn a datgelu’r wybodaeth hon?

Gall caethwasiaeth fodern ddigwydd ar unrhyw adeg ar draws y gadwyn gyflenwi, o gasglu deunyddiau crai i adeiladu un elfen o’r cynnyrch, hyd at ddosbarthu’r cynnyrch gorffenedig, yn ogystal â swyddogaethau ategol megis gwasanaethau glanhau neu arlwyo. Mae’n hanfodol bod sefydliadau’n goruchwylio eu cadwyni cyflenwi fel y gallant ddeall risgiau caethwasiaeth fodern ar hyd y gadwyn a chymryd camau i liniaru’r risgiau hynny. Bydd sefydliadau yn aml yn gweld mai dim ond yn gyfyngedig y bydd eu hymdrechion heb bartneriaethau cryf gyda chystadleuwyr, cyfoedion, sefydliadau cymdeithas sifil, undebau llafur ac eraill.

Mae ehangder y risg bosibl o gaethwasiaeth fodern mewn sefydliad a’u cadwyni cyflenwi yn gofyn am ymdrech gydgysylltiedig ar draws adrannau lluosog (fel caffael, adnoddau dynol, cydymffurfio, a chyfreithiol) ac arweinyddiaeth gref. Bydd strwythur trefniadol wedi’i ddiffinio’n dda yn helpu i fabwysiadu dull systematig ac integredig o nodi a lliniaru risgiau ar draws meysydd amrywiol, gan gynnwys cadwyni cyflenwi, arferion recriwtio, a phrosesau gweithredol.

Mae defnyddwyr, buddsoddwyr, undebau llafur, ymgyrchwyr a’r cyhoedd am gael trosolwg o’r busnes a’i gadwyni cyflenwi fel y gallant ddeall yn well natur a graddau’r risg o gaethwasiaeth fodern. Gall hyn hysbysu eu penderfyniad i fuddsoddi, masnachu neu siopa gyda sefydliad. Bydd gwybodaeth o’r fath yn galluogi pobl i ystyried y datganiad yn fwy effeithiol. Mae rhywfaint o fanylder ac esboniad o ymdrechion yn debygol o fod yn ddefnyddiol ac efallai atal camddealltwriaeth bosibl ymhlith rhanddeiliaid. Fodd bynnag, gall llawer iawn o wybodaeth dechnegol neu gyfreithiol am strwythur cwmni wneud y datganiad yn anhygyrch i lawer o ddarllenwyr, felly mae cydbwysedd i’w daro yma.

Camau allweddol i’w hystyried

Dylai sefydliadau ystyried cymryd y camau allweddol canlynol mewn perthynas â’r isadran hon i’w cefnogi i fodloni’r datgeliadau lefel 1/lefel 2 a ddiffinnir uchod. Nid yw’r rhestr hon yn gyflawn ac ni ddylai sefydliadau gael eu cyfyngu gan yr awgrymiadau hyn:

• dadansoddi strwythur, model gweithredu a pherthnasoedd grŵp y sefydliad, gan gynnwys pwy (rol(au)/adran(au)) sy’n gyfrifol am fapio’r gadwyn gyflenwi, cydymffurfio â gofynion perthnasol ac arferion prynu moesegol

• sicrhau bod arweinwyr a rheolwyr yn ymwybodol o’u cyfrifoldebau wrth fynd i’r afael â risgiau caethwasiaeth fodern

• ffurfio perthnasoedd mewnol ac allanol cryf â rhanddeiliaid, gan gynnwys gyda chyflenwyr, cystadleuwyr, cymheiriaid ac eraill, gan gynnwys undebau llafur a chyrff eraill sy’n cynrychioli gweithwyr

• deall pa gyflenwyr y mae gan y sefydliad y trosoledd mwyaf drostynt

• dylai sefydliadau anelu at fapio cymaint o’u cadwyni cyflenwi ag y gallant ei wneud yn realistig yn y lle cyntaf, gan ddechrau gyda’u cadwyni cyflenwi risg uwch. Dylai sefydliadau wedyn weithio gyda chyflenwyr a rhanddeiliaid i wella tryloywder flwyddyn ar ôl blwyddyn

Mapio cadwyn gyflenwi

Mae’n bwysig bod gan sefydliadau ddealltwriaeth dda o’u cadwyni cyflenwi er mwyn nodi’n briodol feysydd lle mae risg uchel o weld ecsbloetio. Bydd hyn yn galluogi sefydliadau wedyn i atal a lliniaru’r risgiau hyn.

Dylai sefydliadau gynnal ymarfer mapio o’u cadwyni cyflenwi, gan ddechrau drwy gasglu gwybodaeth am eu cyflenwyr haen 1 (uniongyrchol). Dylai sefydliadau wedyn geisio deall a mapio eu cadwyni cyflenwi ar haen 2 (anuniongyrchol) ac is. Dylai hyn gynnwys cadwyni cyflenwi llafur a deunyddiau, o fewn a thu allan i’r DU os yw’r cwmni’n gweithredu’n rhyngwladol.

Mae cadwyni cyflenwi yn aml yn cael eu cysylltu trwy rwydweithiau cymhleth. Gall sefydliadau ddewis rhannu peth o’u data cadwyn gyflenwi yn gyhoeddus, trwy fentrau fel Hyb Cyflenwi Agored. Bydd rhannu data ar gadwyni cyflenwi yn helpu sefydliadau i weithio gyda sefydliadau eraill sy’n gysylltiedig â’r un rhanbarthau neu gadwyn gyflenwi i gynnal diwydrwydd dyladwy.

Astudiaeth achos

Mae cwmni mawr sy’n gweithredu ar draws diwydiannau lluosog, gan gynnwys gwasanaethau modurol a thwristiaeth, yn rheoli cadwyn gyflenwi gymhleth, aml-haen sy’n rhychwantu dros 20 o wledydd. Mewn datganiad caethwasiaeth fodern cynnar, canolbwyntiodd y cwmni’n bennaf ar gyflenwyr yn ei wlad enedigol, gan adael ei gadwyn gyflenwi fyd-eang heb ei harchwilio i raddau helaeth. Roedd y cwmni’n cydnabod bod gan y diwydiannau y mae’n gweithredu ynddynt risg uwch o gaethwasiaeth fodern. Fodd bynnag, roedd y sefydliad yn wynebu heriau sylweddol wrth fapio ei gadwyn gyflenwi, o ystyried ei restr hir o gyflenwyr a’i estyniad daearyddol.

Er mwyn mynd i’r afael â’r heriau hyn, yn dilyn ei ddatganiad caethwasiaeth fodern cyntaf, mabwysiadodd y cwmni ddull rhanbarthol, gan ehangu ei ffocws y tu hwnt i gyflenwyr domestig i fapio ei gadwyn gyflenwi mewn sawl gwlad allweddol. Roedd datganiad y cwmni’n canolbwyntio ar ddadansoddi sector risg uchel, un sydd fwyaf agored i gaethwasiaeth fodern, yn fanylach er mwyn darparu mewnwelediadau manylach. O ganlyniad, mae’r cwmni wedi gallu archwilio mwy na theirgwaith nifer y cyflenwyr uniongyrchol haen un o gymharu â’r niferoedd a adroddwyd mewn datganiadau cynharach.

Gwnaethpwyd y cynnydd hwn yn bosibl trwy gydweithio â sefydliadau rhanddeiliaid byd-eang, tîm cyllid y cwmni, ac ymgynghoriaeth trydydd parti.

Cydnabu’r cwmni ei fod yn ei gamau cynnar o hyd o ran deall ei gadwyn gyflenwi yn llawn. Er mwyn parhau â’r cynnydd, mae’r cwmni’n bwriadu gweithredu system i gyfuno data caffael, gan hwyluso proses fapio cadwyn gyflenwi fwy cynhwysfawr ac effeithlon yn y dyfodol.

4.2 Polisïau sefydliadol (adran 54(5)(b) o’r Ddeddf)

Mae sefydlu polisïau effeithiol yn llunio’r amgylchedd ac yn gosod y naws ar gyfer sut mae busnesau’n atal ac yn mynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern. Mae polisïau sefydliadol clir, a oruchwylir gan uwch reolwyr, yn dangos ymrwymiad sefydliad i’r mater hwn ac yn sicrhau bod camau priodol a chydgysylltiedig yn cael eu cymryd ym mhob rhan o’r busnes.

Mae polisïau sefydliadol yn ganllawiau, egwyddorion a rheolau ffurfiol a sefydlir gan sefydliad i lywodraethu ei weithrediadau, ei benderfyniadau ac ymddygiad gweithwyr. Mae polisïau ar recriwtio a rhyddid i ymgysylltu yn ddwy enghraifft o bolisïau sefydliad cyfan sydd â goblygiadau ar gyfer rheoli risg caethwasiaeth fodern.

Mae’r adran hon o’r canllawiau yn cysylltu â Chanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD:

• Cam 1: gwreiddio ymddygiad busnes cyfrifol mewn polisïau a systemau rheoli

Polisïau sefydliadol - pa wybodaeth y gallai sefydliad ei chynnwys yn eu datganiad?

Polisïau gweithredu mewnol

Lefel 1

Darparwch grynodeb o bolisïau gweithredu mewnol y sefydliad sy’n berthnasol i gaethwasiaeth fodern. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i bolisïau ar:

• cod ymddygiad i weithwyr

• cod ymddygiad i gyflenwyr

• recriwtio (gan gynnwys gwahardd defnyddio ffioedd recriwtio a delir gan weithiwr)

• arferion prynu cyfrifol

• cymhellion i liniaru caethwasiaeth fodern

• rhyddid gweithwyr i derfynu cyflogaeth

• rhyddid i symud

• rhyddid i gymdeithasu a chydfargeinio

• gwahardd unrhyw fygythiad o drais, aflonyddu a brawychu

• gwahardd goramser gorfodol

• gwahardd llafur plant

• gwahardd atafaelu dogfennau adnabod gwreiddiol y gweithiwr

• mynediad at rwymedi, iawndal a chyfiawnder i ddioddefwyr/goroeswyr caethwasiaeth fodern

Cynhwyswch hyperddolenni i bolisïau perthnasol sydd ar gael i’r cyhoedd

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

Darparwch ragor o fanylion am bolisïau gweithredu mewnol y sefydliad sy’n ymwneud â chaethwasiaeth fodern a’u gweithrediad. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

• crynodebau byr o’r hyn y mae pob polisi yn ei ddatgan

• sut y caiff polisïau eu gweithredu, gan gynnwys astudiaethau achos

• sut mae gweithredu yn cael ei fonitro a’i orfodi

• pa mor aml y caiff polisïau eu hadolygu a’u diweddaru

• astudiaethau achos yn arddangos gweithrediad ymarferol polisïau a’r gwersi a ddysgwyd

Safonau rhyngwladol

Lefel 1

• Dangoswch sut mae polisïau’n gysylltiedig â safonau rhyngwladol. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

• Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig

• Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD ar gyfer Ymddygiad Busnes Cyfrifol

• Safonau Llafur ILO

Ymgysylltu â rhanddeiliaid

Lefel 1

Rhestrwch pa randdeiliaid y mae’r sefydliad wedi ymgysylltu â nhw i ddatblygu a gweithredu eu polisïau caethwasiaeth fodern. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

• timau prynu

• cyflenwyr

• isgontractwyr

• undebau llafur

• cyrff anllywodraethol

• mentrau diwydiant

• asiantaethau’r llywodraeth

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

Dangoswch sut mae’r sefydliad yn ymgysylltu â rhanddeiliaid perthnasol megis timau prynu, cyflenwyr, isgontractwyr, undebau llafur, cyrff anllywodraethol, mentrau diwydiant ac asiantaethau’r llywodraeth i ddatblygu a gweithredu polisïau. e.e. drwy ddarparu astudiaethau achos neu enghreifftiau o weithgareddau gyda rhanddeiliaid

Cyfathrebu a gorfodi

Lefel 1

• Darparwch esboniad byr ar sut mae’r sefydliad yn cyfathrebu ac yn gorfodi polisïau o fewn y sefydliad ac i gyflenwyr/isgontractwyr.

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Darparwch strategaeth gyfathrebu’r sefydliad a dangos sut mae’r holl bolisïau perthnasol yn cael eu cyfathrebu a’u gorfodi. Dylai hyn gynnwys sut mae polisïau a newidiadau i bolisïau yn cael eu cyfleu i randdeiliaid perthnasol megis gweithwyr a chyflenwyr

• Lle bo’n berthnasol, amlinellwch nifer yr ieithoedd y mae’r polisïau wedi’u cyfieithu iddynt a sut mae’r sefydliad(au) yn sicrhau bod gweithwyr, partneriaid busnes a chymunedau lleol yn gallu cael gafael arnynt a’u deall

Polisïau’r cyflenwr

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Darparwch fanylion lefel uchel ar bolisïau ac arferion cyflenwyr perthnasol a sut mae’r rhain wedi’u hasesu

Gwelliannau i’r polisi prynu

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Darparwch dystiolaeth o welliannau i’r polisi prynu gyda chyflenwyr (e.e. data annibynnol, trydydd parti a gasglwyd gan gyflenwyr)

Gwelliant parhaus

Lefel 1

• Eglurwch sut mae polisïau’r sefydliad wedi newid o’r datganiad blaenorol ac amlinellu cynlluniau i ddatblygu polisïau caethwasiaeth fodern perthnasol ymhellach

Pam ei bod yn bwysig gwneud y gwaith hwn a datgelu’r wybodaeth hon?

Mae polisïau sefydliadol yn hanfodol ar gyfer datblygu a chynnal safonau atal caethwasiaeth ar draws sefydliad. Pan gânt eu gweithredu’n gywir, dylent ddylanwadu ar benderfyniadau staff a chyflenwyr a sicrhau bod camau atal caethwasiaeth yn cael eu cymryd ar draws y busnes cyfan a’r gadwyn gyflenwi.

Nid yw mynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern o reidrwydd yn gofyn am bolisi annibynnol. Gallai olygu addasu, a/neu egluro sut mae polisïau ac arferion, rhaglenni a systemau rheoli presennol eisoes yn gweithio i atal caethwasiaeth fodern. Efallai y bydd angen uwchraddio’r polisïau a’r dulliau hyn wrth i’r blynyddoedd fynd heibio, ac wrth i ddealltwriaeth o’r mater a dulliau o fynd i’r afael ag ef yn gwella.

Bydd rhanddeiliaid eisiau gwybod sut mae busnesau wedi mynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern yn eu polisïau allweddol fel ei bod yn glir pa safonau sydd ganddynt a’r hyn a ddisgwylir gan gyflenwyr. Bydd crynodebau byr o bolisïau a hypergysylltu yn helpu i sicrhau bod yr adran hon yn hygyrch i ddarllenwyr.

Camau allweddol i’w hystyried

Dylai sefydliadau ystyried cymryd y camau allweddol canlynol mewn perthynas â’r isadran hon i’w cefnogi i fodloni’r datgeliadau lefel 1/lefel 2 a ddiffinnir uchod. Nid yw’r rhestr hon yn hollgynhwysfawr ac ni ddylai sefydliadau gael eu cyfyngu gan yr awgrymiadau hyn.

Dylai polisïau sefydliadol gael eu nodi’n glir, dylent fod yn hygyrch i’r holl staff a chael eu cyfathrebu’n eang. Mae hyn yn helpu i wreiddio gweithgarwch gwrth-gaethwasiaeth o fewn gweithrediadau a chadwyni cyflenwi sefydliad fel arfer safonol. Dylent amlygu pwysigrwydd llwyr parch at hawliau dynol ond cydnabod ei bod yn debygol y bydd risgiau caethwasiaeth fodern a phwysleisio’r angen am wyliadwriaeth ar draws y sefydliad. Dylid cynnwys hyn hefyd mewn contractau ac ar draws cyfleoedd hunanasesu, archwiliadau, hyfforddiant a meithrin gallu i gyflenwyr, isgontractwyr, cwsmeriaid a phartneriaid busnes eraill.

Efallai y bydd sefydliadau am ystyried datblygu cod ymddygiad moesegol. Mae cod ymddygiad yn dweud wrth weithwyr beth yw nodau, gwerthoedd a rheolau eich sefydliad. Gall annog gweithwyr i godi eu llais os caiff y cod ei dorri. Mae datganiad cod ymddygiad yn debyg ond yn llai manwl. Os nad yw’ch sefydliad yn barod ar gyfer cod ymddygiad manwl, datblygwch ddatganiad cod ymddygiad yn lle hynny.

Er mai mater i bob busnes yw pa mor fanwl y maent am wneud eu polisi ar gaethwasiaeth fodern, awgrymir isod gwestiynau arweiniol y gallai sefydliad fod eisiau eu hystyried wrth lunio polisi caethwasiaeth fodern neu wella eu hymagwedd at gaethwasiaeth fodern mewn polisïau presennol. Nid yw’r rhestr hon yn hollgynhwysfawr, ac ni ddylai sefydliadau gael eu cyfyngu gan yr awgrymiadau hyn:

• pa safonau llafur gofynnol a ddisgwylir gan y busnes, ei is-gwmnïau a’i gyflenwyr, a sut mae’r rhain yn cyd-fynd â safonau llafur rhyngwladol, gan gynnwys confensiynau craidd y Sefydliad Llafur Rhyngwladol (ILO)?

• a oes gennych chi bolisi prynu cyfrifol, arolygiaeth o sut y gallai eich arferion prynu fod yn cyfrannu at y risg o gaethwasiaeth fodern, a strategaeth yn ei lle ar gyfer nodi, atal a lliniaru risg mewn perthynas ag arferion prynu?

• pwy yn y busnes sy’n gyfrifol am a) sicrhau bod ymdrechion yn cael eu gwneud i ymchwilio a chynnal diwydrwydd dyladwy ar gaethwasiaeth fodern yn y busnes a/neu gadwyni cyflenwi, a b) sicrhau bod safonau llafur sylfaenol yn cael eu bodloni, a sut mae arweinwyr o’r fath yn cael eu cymell yn ariannol a’u hadnoddau i wneud hynny?

• beth yw eich polisi recriwtio ar draws eich sefydliadau, is-gwmnïau a chyflenwyr?

• beth yw eich polisi ar ryddid i gymdeithasu, cydfargeinio a chwalu undebau yn eich sefydliad, is-gwmnïau a chyflenwyr?

• beth yw polisi eich sefydliad i gefnogi chwythu’r chwiban? Pa weithdrefnau sydd yn eu lle i gynorthwyo adrodd, gan gynnwys adrodd gan weithwyr trwy linellau cymorth?

• sut mae eich sefydliad yn cefnogi mynediad at rwymedi i’r rhai sy’n profi caethwasiaeth fodern yn eich sefydliad a’ch cadwyni cyflenwi? Pa fesurau a gymerir i’w hamddiffyn rhag erledigaeth bellach neu fod yn agored i niwed?

• pa gymorth neu ganllawiau sydd ar gael i weithrediadau busnes neu gyflenwyr sydd â rhwymedigaeth i ddarparu neu gyfrannu at unioni mewn sefyllfaoedd lle y ceir caethwasiaeth fodern?

• sut mae’r busnes yn cynnwys costau cyfreithiol a llafur llawn i mewn i gostau cynhyrchu a ffynonellau er mwyn osgoi’r angen am lafur caethweision neu gaethweision sy’n ymddangos yn rhatach yn eich gweithrediadau neu gadwyni cyflenwi?

• a oes gan eich sefydliad broses ar waith ar gyfer ymadael yn gyfrifol o gontractau pan fydd yr holl fesurau eraill i fynd i’r afael ag achosion o gaethwasiaeth fodern wedi’u dihysbyddu? A yw’n esbonio’n glir y broses uwchgyfeirio a sut i ddogfennu mesurau a gymerwyd i osgoi gwaethygu risgiau caethwasiaeth fodern a/neu niwed pellach i ddioddefwyr?

• a yw polisïau a chodau caethwasiaeth fodern eich sefydliad yn cynnwys y ddarpariaeth ganlynol a/neu’n mynd i’r afael â’r materion canlynol (fel y bo’n berthnasol):

• cadw at ddeddfiau lleol, cenedlaethol a rhyngwladol

• rhyddid gweithwyr i derfynu cyflogaeth

• rhyddid i symud

• rhyddid i gymdeithasu a’r hawl i gydfargeinio

• gwahardd unrhyw fygythiad o drais, aflonyddu a brawychu

• gwahardd defnyddio ffioedd recriwtio a delir gan weithiwr, gan gynnwys yng ngwlad wreiddiol y gweithiwr mudol

• ei gwneud yn ofynnol bod gweithwyr yn cael gwybodaeth gynhwysfawr, gywir a rhad ac am ddim am eu hawliau ac amodau eu recriwtio a’u cyflogaeth yn ysgrifenedig mewn iaith y maent yn ei deall

• gwahardd goramser gorfodol

• gwahardd llafur plant

• gwahardd gwahaniaethu

• gwahardd atafaelu dogfennau adnabod gwreiddiol gweithwyr

• darparu mynediad i rwymedi, iawndal a chyfiawnder i oroeswyr caethwasiaeth fodern

• ei gwneud yn ofynnol bod gweithwyr yn cael gwybod, mewn ffurf ac iaith y maent yn eu deall, am beryglon y gallent fod yn agored iddynt, gan gynnwys dod i gysylltiad â chemegau gwenwynig a’u heffeithiau

Os yw polisïau ac arferion i gael yr effaith a ddymunir, dylid eu cefnogi trwy gyfathrebu effeithiol a, lle bo’n briodol, hyfforddiant, adnoddau a chydweithio ymdrech gan bersonél â’r sgiliau priodol.

Mae cymeradwyaeth uwch reolwyr yn sicrhau bod y sefydliad yn ‘prynu i mewn’. Dylid sicrhau bod polisïau ar gael ac yn cael eu cyfleu i weithwyr mewn sefydliadau (a lle bo’n bosibl, gweithwyr mewn cadwyni cyflenwi) fel bod gweithwyr yn ymwybodol o’r safonau a ddisgwylir yn eu gweithle ac yn adrodd am droseddau. Dylid sicrhau bod polisïau ar gael yn ieithoedd lleol gweithwyr os yw’r cyflenwyr wedi’u lleoli dramor a/neu yn ieithoedd brodorol gweithwyr mudol.

Ffioedd recriwtio a chostau cysylltiedig

Mae recriwtio yn gost busnes a dylai’r busnes ei dalu.

Mae recriwtwyr mudol yn aml yn codi ffioedd ar weithwyr am recriwtio a lleoli. Mae’r arferion hyn yn arwain llawer o weithwyr mudol i ddyled drom i sicrhau swydd a gallant gynyddu’r bregusrwydd i gamfanteisio, gan gynnwys caethiwed dyled a masnachu mewn pobl. I gael arweiniad ar sut y gall eich sefydliad weithio i atal y ffioedd hyn rhag cael eu codi ac arwain at gaethiwed dyled, gweler Mudo gydag urddas y Sefydliad Hawliau Dynol a Busnes (IHRB): Canllaw i Weithredu Egwyddorion Dhaka.

Astudiaeth achos

Fe wnaeth brand colur byd-eang, sy’n gweithredu mewn dros 40 o wledydd, weithredu nifer o bolisïau allweddol i liniaru’r risg o gaethwasiaeth fodern a hyrwyddo tryloywder ar draws ei weithrediadau a’i gadwyni cyflenwi. Cyhoeddodd y sefydliad fanylion eu polisïau, gan gynnwys:

• polisi gwrth-gaethwasiaeth fodern, sy’n gosod disgwyliadau clir ar gyfer triniaeth deg a lles gweithwyr. Mae’n berthnasol i bob unigolyn sy’n gweithio gyda’r cwmni ac mae’n gorfodi camau disgyblu, gan gynnwys terfynu am dorri amodau

• polisi adfer caethwasiaeth fodern, sy’n amlinellu ymrwymiad y cwmni i ddarparu atebion i oroeswyr caethwasiaeth fodern. Mae’r sefydliad yn nodi pa arferion gorau rhyngwladol a fframweithiau hawliau dynol a ddefnyddiwyd i ddatblygu’r polisi

• polisi penodol ar atal caethwasiaeth o fewn eu sefydliadau cyflenwi sy’n nodi’r gofynion i gyflenwyr gadw at deddfau gwrth-gaethwasiaeth, gan gynnwys Deddf Caethwasiaeth Fodern y DU 2015, a sicrhau bod eu gweithrediadau’n cyd-fynd â safonau moesegol y cwmni, megis yr egwyddor ‘cyflogwr sy’n talu’

• polisi chwythu’r chwiban, sy’n darparu system adrodd gyfrinachol ar gyfer arferion anghyfreithlon neu anfoesegol o fewn y cwmni neu ei gadwyni cyflenwi. Mae’r system ar gael 24/7 ac mewn sawl iaith, i amddiffyn chwythwyr chwiban

Mae’r cwmni’n adolygu eu polisïau’n rheolaidd, ac yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i gyflenwyr newydd a phresennol, yn ogystal ag anfon nodiadau atgoffa yn ystod prosesau caffael. Mae cydymffurfio â’r polisïau hyn yn ofyniad sylfaenol i bob cyflenwr.

Yn eu datganiad, mae’r cwmni’n amlinellu pwrpas eu polisïau, eu diweddariad diweddaraf, a’r gynulleidfa darged i sicrhau dealltwriaeth a chydymffurfiad clir.

4.2 Asesu a rheoli risg (adran 54(5)(d) o’r Ddeddf)

Mae asesiad risg caethwasiaeth fodern yn ddadansoddiad systematig o’r tebygolrwydd y bydd nwyddau neu wasanaethau y mae sefydliad yn eu darparu, eu gwneud neu eu prynu wedi’u gwneud yn llawn neu’n rhannol gan lafur caethweision. Dylai’r asesiad gynnwys gweithwyr perthnasol yn fewnol ac yn allanol i’r sefydliad, er enghraifft isgontractwyr sy’n cynhyrchu rhannau cyfansoddol, yn ogystal â gweithwyr mewn swyddogaethau cymorth megis glanhau ac arlwyo. Mae’r asesiad risg yn llywio’r camau diwydrwydd dyladwy ehangach y mae sefydliadau’n eu cymryd ac mae’r adran hon yn canolbwyntio’n benodol ar nodi a rheoli’r risgiau mwyaf amlwg o ran caethwasiaeth fodern i weithwyr (h.y. y tebygolrwydd a’r difrifoldeb mwyaf). Dylai’r asesiad risg ganolbwyntio ar risg i weithwyr, nid risgiau i’r sefydliad megis enw da.

Mae’r adran hon o’r canllawiau yn cysylltu â Chanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD:

• Cam 2: nodi ac asesu effeithiau andwyol mewn gweithrediadau, cadwyni cyflenwi a chysylltiadau busnes

• Cam 3: terfynu, atal a lliniaru effeithiau andwyol

Asesu a rheoli risg - pa wybodaeth y gallai sefydliad ei chynnwys yn ei ddatganiad?

Amlder asesu risg

Lefel 1

• Datgelwch pryd y cynhaliodd y sefydliad yr asesiad risg a pha mor aml y caiff hwn ei ddiweddaru.

Lefel 2 (camau gweithredu i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Darparwch dystiolaeth bod asesiadau risg yn cael eu hadolygu a’u diweddaru’n rheolaidd

Llywodraethu asesu risg

Lefel 1

• Datgelwch fanylion yr unigolion a/neu adrannau sy’n gyfrifol am yr asesiad risg

Nodi ac asesu risgiau

Lefel 1

• Disgrifiwch sut mae’r sefydliad yn nodi ac yn asesu risgiau caethwasiaeth fodern a pha ffynonellau y mae’n eu defnyddio. Gan gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:
  • ymchwil desg a ffynonellau allweddol (e.e. Adroddiad Blynyddol Masnachu mewn Pobl Adran Wladwriaeth yr Unol Daleithiau (TIP) a Mynegai Caethwasiaeth Fyd-eang)
  • archwiliadau neu asesiadau eraill
  • offer hunanasesu
  • ymgysylltu â gweithwyr ac undebau llafur
  • ymgysylltu â chyrff anllywodraethol
  • holiaduron cyflenwyr (gyda data a gasglwyd gan drydydd parti annibynnol)
  • offer digidol
  • offer diwydiant
  • ymgysylltu â chystadleuwyr
  • data a gasglwyd drwy systemau rhybuddio cynnar (e.e. llinellau cymorth) a dulliau cwyno

Y risgiau â’r flaenoriaeth uchaf i weithwyr

Lefel 1

• Rhestrwch a disgrifiwch y risg caethwasiaeth fodern â’r flaenoriaeth uchaf i weithwyr yn y sefydliad(au) a’r cadwyni cyflenwi. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:
  • nwyddau a/neu wasanaethau a gyflenwir
  • gwlad, rhanbarth
  • sector
  • cam y gadwyn gyflenwi (e.e. echdynnu deunydd crai haen 5)
  • gwendidau gweithwyr (e.e. menywod, ymfudwyr, ffoaduriaid, plant neu grwpiau bregus eraill)
  • y math o risg a nodwyd (e.e. llafur gorfodol, recriwtio twyllodrus ac ati)

Lefel 2 (camau gweithredu i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Datgelwch a disgrifio’r rhestr gyflawn o risgiau yng nghofrestr risg caethwasiaeth fodern y sefydliad sy’n cael ei hadolygu’n rheolaidd gan y Bwrdd neu swyddog cyfatebol.

• Darparwch ddadansoddiad o drosoledd sefydliadol i fynd i’r afael â risgiau blaenoriaeth, gan gynnwys graddau a math o gyfrifoldeb

Ymgysylltu â rhanddeiliaid

Lefel 1

• Darparwch dystiolaeth o ymgysylltu â rhanddeiliaid mewnol ac allanol i nodi, deall a blaenoriaethu risgiau presennol ac yn y dyfodol e.e:
  • gweithwyr
  • cymunedau lleol
  • timau prynu
  • cyflenwyr
  • isgontractwyr
  • undebau llafur
  • cyrff anllywodraethol
  • mentrau diwydiant
  • asiantaethau’r llywodraeth

Lefel 2 (camau gweithredu i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Darparwch dystiolaeth o ymgysylltu uniongyrchol parhaus â gweithwyr/cynrychiolwyr gweithwyr i helpu i nodi risg

• Darparwch dystiolaeth o welliannau parhaus mewn perthynas â phartneriaethau cyflenwyr ac arferion prynu

Gwelliant parhaus

Lefel 1

• Eglurwch sut mae ymagwedd y sefydliad wedi newid ers y datganiad blaenorol ac amlinellu cynlluniau i wella asesu risg yn y dyfodol

Lefel 2 (camau u i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Gwerthuswch a datgelu gwendidau mewn prosesau nodi ac asesu risg ac amlinellu cynlluniau i wella’r rhain, yn seiliedig ar dargedau a dangosyddion priodol sy’n canolbwyntio ar ganlyniadau

Pam ei bod yn bwysig gwneud y gwaith hwn a datgelu’r wybodaeth hon?

Bydd gan lawer o sefydliadau o fewn cwmpas adran 54 o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015 gadwyni cyflenwi mawr, cymhleth a byd-eang. Bydd gan rai busnesau filoedd o gyflenwyr uniongyrchol (haen 1) a degau o filoedd o gyflenwyr anuniongyrchol (haen 2 a thu hwnt). Er bod rhai mesurau diwydrwydd dyladwy y gall busnesau eu cymryd a fydd yn effeithio ar eu holl weithrediadau a’u cadwyn gyflenwi, bydd angen i fusnesau flaenoriaethu ymdrechion diwydrwydd dyladwy lle maent yn debygol o gael mwy o effaith, sef lle mae risgiau caethwasiaeth fodern yn fwyaf amlwg. Dim ond trwy asesu’n briodol natur a graddau ei amlygiad i’r risg o gaethwasiaeth fodern, gan gynnwys risg i weithwyr a rheoli’r risgiau a nodwyd yn effeithiol, y gellir cyflawni hyn.

Dylai sefydliadau fod yn ymwybodol o natur esblygol barhaus risgiau caethwasiaeth fodern. Er y gall diwydiant, cyrff anllywodraethol, gorfodi’r gyfraith a’r llywodraeth roi’r gorau i gamfanteisio ar weithwyr mewn un maes, gallai godi mewn man arall. Felly, dylai busnesau gynnal asesiadau risg yn rheolaidd a pharhau i ddatblygu dealltwriaeth ddyfnach o’u cadwyni cyflenwi.

Mae caethwasiaeth fodern yn broblem hynod gyffredin ar lefel fyd-eang, ac mae llawer o fusnesau yn agored i risgiau. Gall rhannu risgiau gyda phartneriaid dibynadwy a’r cyhoedd helpu sefydliadau i ddysgu a bod yn fwy effeithiol wrth weithredu diwydrwydd dyladwy caethwasiaeth fodern. Gall y partneriaid hyn gynnwys cyrff cynrychioliadol, cymdeithasau diwydiant a gweithgorau. Mae nodi a datgelu risgiau caethwasiaeth fodern mewn gweithrediadau a chadwyni cyflenwi yn dangos bod yr asesiad risg a diwydrwydd dyladwy ehangach yn gadarn, ac mae’r busnes wedi ymrwymo i fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern.

Camau allweddol i’w hystyried

Dylai sefydliadau ystyried cymryd y camau allweddol canlynol mewn perthynas â’r is-adran hon i’w cefnogi i fodloni’r datgeliadau lefel 1/lefel 2 a ddiffinnir uchod. Nid yw’r rhestr hon yn hollgynhwysfawr, ac ni ddylai sefydliadau gael eu cyfyngu gan yr awgrymiadau hyn.

Dylid ystyried asesiadau risg caethwasiaeth fodern fel rhan o ddull ehangach sefydliad o reoli risg a gallent fod yn rhan o asesiadau risg mwy cyffredinol a gynhelir am amrywiaeth o resymau.

Dylai polisïau a gweithdrefnau asesu risg fod yn gymesur â’r ffeithiau hyn am y sefydliad:

• maint

• strwythur

• lleoliad gweithgareddau a chadwyn(au) cyflenwi a

• natur y busnes

Er mwyn asesu a rheoli risg, dylai sefydliadau cyfrifol wybod pa risgiau sy’n bodoli a lefel y risg y mae pob un yn ei pheri i’r gweithwyr yn eu busnes a’u cadwyni cyflenwi. Bydd hyn yn helpu’r sefydliad i flaenoriaethu a rheoli risgiau.

Dylai sefydliadau fod yn ymwybodol y gall risgiau caethwasiaeth fodern newid yn gyflym, wrth i droseddwyr geisio dod o hyd i lwybrau camfanteisio newydd. Dylai asesu a rheoli risg felly fod yn broses barhaus o fewn sefydliadau yn hytrach na’i chyfyngu i un gweithgaredd blynyddol.

Efallai y bydd sefydliadau’n dymuno ystyried y camau gweithredu canlynol i wella’r modd y maent yn nodi a rheoli risg caethwasiaeth fodern. Nid yw’r rhestr hon yn hollgynhwysfawr, ac ni ddylai sefydliadau gael eu cyfyngu gan yr awgrymiadau hyn:

Cam 1: Nodi risgiau

• Cynnal asesiad risg lefel uchel o wariant (er enghraifft contractau a grantiau) gan ddefnyddio’r fethodoleg asesu risg yn adran 2 o ganllawiau’r llywodraeth ar fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern yng nghadwyni cyflenwi’r llywodraeth. Er bod y canllawiau hyn wedi’u hanelu at weithwyr caffael proffesiynol yn y sector cyhoeddus, efallai y bydd busnesau am ddefnyddio’r un fethodoleg asesu risg. Mae’r canllawiau yn argymell asesu risg yn seiliedig ar:
  • diwydiant
  • natur y gweithlu (er enghraifft, dibyniaeth ar lafur dros dro sgiliau isel)
  • lleoliad y cyflenwr
  • cyd-destun y mae’r cyflenwr yn gweithredu ynddo (er enghraifft, deddfau a rheoliadau llafur annigonol)
  • math o nwydd
  • model busnes / cadwyn gyflenwi (er enghraifft, defnyddio recriwtwyr llafur mewn cadwyni cyflenwi)
• Y tu hwnt i ddefnyddio’r offer traddodiadol a grybwyllwyd uchod, gallai sefydliadau fuddsoddi mewn technolegau uwch megis offer mapio cadwyn gyflenwi wedi’u pweru gan AI, cadwyni bloc ar gyfer olrhain, a modelau dysgu peiriannau i ganfod anghysondebau mewn arferion talu neu lafur.

Ystyried risgiau y tu hwnt i gadwyni cyflenwi

Mae rhai cwmnïau’n canolbwyntio eu hasesiadau risg ar eu cyflenwyr uniongyrchol ond mae’n bwysig ystyried pa mor agored yw’r busnes cyfan i risgiau caethwasiaeth fodern, gan gynnwys cyflenwyr anuniongyrchol, a nwyddau a gwasanaethau a ddefnyddir at ddibenion gweithredol, megis y gwasanaethau rheoli cyfleusterau y mae busnes yn eu defnyddio ar gyfer eu swyddfeydd.

Efallai y bydd gan rai mathau o fusnesau risgiau penodol yn eu gweithrediadau, er enghraifft, gall sefydliadau ariannol fod â risgiau yn eu buddsoddiadau neu sut maent yn rheoli llif cyllid ar gyfer masnachwyr mewn pobl.

Cam 2: Asesu risgiau a nodir

Pan fydd sefydliad wedi nodi risgiau posibl ynghylch caethwasiaeth fodern yn eu gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi, mae angen asesu’r rhain o ran lefel eu risg. Bydd asesu lefel risg yn helpu sefydliadau i ddeall pa risgiau sydd angen eu blaenoriaethu ar gyfer mesurau lliniaru a/neu atal.

I asesu lefel y risg, bydd angen i sefydliadau ystyried pa mor debygol yw hi a pha mor ddifrifol (y niwed andwyol posibl os bydd y senario hwn yn codi) y risg.

Efallai y bydd sefydliadau am ddefnyddio matrics risg i asesu lefel risg. Gall matrics risg fod ar amrywiaeth o wahanol ffurfiau, ond yn aml maent yn grid 5x5 neu 3x3, sy’n ystyried y tebygolrwydd a difrifoldeb y risg. Dylid ystyried difrifoldeb mewn perthynas â’r effaith ar unigolion (fel niwed corfforol, seicolegol ac ariannol). Rhoddir enghraifft o fatrics risg yn ffigur 1.

Ffigur 1: matrics risg

GRAPHIC ABOVE:

	Dibwys	Bach	Cymedrol	Mawr	Trychinebus
Tebygol iawn o ddigwydd	Isel	Cymedrol	Uchel	Uchel	Uchel
Tebygol o ddigwydd	Isel	Cymedrol	Uchel	Uchel	Uchel
Posibilrwydd o ddigwydd	Isel	Cymedrol	Cymedrol	Uchel	Uchel
Anhebygol o ddigwydd	Isel	Isel	Cymedrol	Cymedrol	Cymedrol
Anhebygol iawn o ddigwydd	Isel	Isel	Isel	Isel	Isel

Er mwyn i sefydliadau ddeall tebygolrwydd a difrifoldeb risg, efallai y bydd angen iddynt gasglu ac asesu gwybodaeth ychwanegol. Bydd y wybodaeth benodol yn dibynnu ar yr amgylchiadau ond gall gynnwys:

• ymgysylltu â rhanddeiliaid mewnol ac allanol (er enghraifft, cyflenwr y sefydliad, gweithwyr a allai gael eu heffeithio a’u cynrychiolwyr etholedig) i ddeall eu barn ar debygolrwydd a difrifoldeb

• ymchwilio i weithrediadau busnes, megis arferion llafur cyflenwyr, polisïau ac ardystiadau

• ymchwilio i leoliad y risg (fel deddfwriaeth a diwylliannau)

• asesu cyflenwyr â blaenoriaeth (h.y. risg uwch) a chysylltiadau busnes eraill. Gall hyn gynnwys, lle bo modd, gwybodaeth berthnasol y tu hwnt i gyflenwyr uniongyrchol

• asesu gwybodaeth eich hun neu drydydd parti ar asesiadau effaith. Gall hyn gynnwys asesiadau effaith amgylcheddol a chymdeithasol, asesiadau effaith hawliau dynol, arolygiadau iechyd a diogelwch ac archwiliadau ariannol (ar gyfer datgelu)

• casglu ac adolygu gwybodaeth ddienw o unrhyw systemau rhybudd cynnar (fel llinellau cymorth), mecanweithiau cwyno a chwythwyr chwiban

Cam 3: Blaenoriaethu risgiau

Gallai sefydliadau nodi nifer fawr o risgiau. Lle nad yw’n ymarferol mynd i’r afael â’r holl risgiau ar unwaith, dylai sefydliadau flaenoriaethu risgiau ar gyfer atal/lliniaru yn seiliedig ar eu sgôr tebygolrwydd/difrifoldeb cyfun (y risgiau mwyaf amlwg). Unwaith y bydd sefydliad wedi ymateb i’w risgiau mwyaf amlwg, dylai hefyd geisio mynd i’r afael â risgiau llai sylweddol.

Ar gyfer risgiau amlwg iawn, dylai sefydliadau gynnal ymchwiliad manwl a dylid blaenoriaethu’r risgiau hyn ar gyfer camau ataliol a lliniaru.

Ystyried trosoledd

Dylai busnesau ystyried eu trosoledd i ysgogi newid yn eu dull o asesu a lliniaru risg. Er enghraifft, efallai y bydd gan fusnesau lai o ddylanwad lle nad ydynt yn brynwr tyngedfennol/arwyddocaol mewn cadwyn gyflenwi. Fodd bynnag, os oes gan fusnes ddiffyg trosoledd efallai y bydd ffyrdd o’i gynyddu. Yn unol ag Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig (UNPGs) “gellir cynyddu trosoledd trwy, er enghraifft, gynnig cymhellion meithrin gallu neu gymhellion eraill i’r endid cysylltiedig, neu gydweithio ag actorion eraill.”

Astudiaeth achos ar gyfer cam 2

Nododd cwmni mawr, byd-eang sy’n berchen ar ac yn gweithredu gweithrediadau mwyngloddio a phrosesu ar draws ystod o wledydd a chynhyrchion (gan gynnwys mwyn haearn, copr, alwminiwm a mwynau), eu bod yn gweithredu mewn lleoliadau a diwydiannau sydd â risg uchel o gaethwasiaeth fodern. Mewn ymateb i hyn, gweithredodd y cwmni ddull aml-haenog o nodi, asesu, mynd i’r afael â risgiau a’u rheoli. Maent yn canolbwyntio’n bennaf ar bobl dros eu busnes wrth asesu risgiau hawliau dynol.

Mae eu hymrwymiad i nodi, asesu, mynd i’r afael â risgiau o’r fath a’u rheoli yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

• ymrwymo i asesu risg drwy gydol cylch oes y cynnyrch
• datblygu matrics risg gyda chategorïau a bennwyd ymlaen llaw i nodi a blaenoriaethu risg (gan gynnwys risgiau amgylcheddol, hawliau dynol, iechyd a diogelwch, cydymffurfiaeth, seiber, a risgiau cadwyn gyflenwi, a nodi categorïau cysylltiedig)
• defnyddio dull sy’n seiliedig ar risg wrth gynnal diwydrwydd dyladwy gyda thrydydd partïon
• sefydlu pwyllgorau sy’n atebol am reoli risg caethwasiaeth fodern
• tîm hawliau dynol i adolygu risgiau hawliau dynol a nodwyd ac ymgorffori hawliau dynol ar draws y cwmni, gan gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i gontractau cyflogaeth, gweithdrefnau, caffael a rheoli perthnasoedd.

Mae’r cwmni wedi defnyddio sawl offeryn a fframwaith i nodi, asesu, mynd i’r afael â risgiau caethwasiaeth fodern a’u rheoli, sydd wedi arwain at ganlyniadau llwyddiannus. Er enghraifft:

• nodi nifer fawr o ymrwymiadau trydydd parti risg uchel

• gweithredu offer rheoli risg ychwanegol i gefnogi’r gweithlu

• cefnogi partneriaid ag asesiadau risg hawliau dynol

• gweithredu llwyfan chwythu’r chwiban ar gyfer ei weithlu a’i gyflenwyr

• adolygu proffiliau risg y cymunedau y maent yn gweithredu ynddynt

• gweithio gyda thrydydd parti i fonitro amodau gwaith

• codi ymwybyddiaeth ymhlith y gweithlu a chyflenwyr o risgiau caethwasiaeth fodern a chanlyniadau anfwriadol

Cam 4: Atal a lliniaru risgiau a nodir

Dylai sefydliadau gyfeirio at yr adran “diwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern” 4.4 am gyngor ar y camau y gall busnesau eu cymryd i atal, lliniaru ac adfer risgiau a nodwyd. Bydd mesurau lliniaru yn amrywio yn dibynnu ar yr amgylchiadau, ond mae enghreifftiau cyffredin yn cynnwys ymgysylltu’n uniongyrchol â chyflenwyr, defnyddio trosoledd lle bo angen i gytuno ar gamau unioni, cydweithredu â’r diwydiant, gwella arferion prynu a recriwtio, meithrin gallu cyflenwyr a mentrau llais gweithwyr.

Cam 5: Olrhain rheoli risg

Mae risg yn newid drwy’r amser. Mae’n bwysig adolygu risgiau’n rheolaidd i sicrhau y gall eich sefydliad barhau i’w lliniaru a’u cywiro. I wneud hyn, anogir sefydliadau i olrhain y canlynol fel rhan o’u fframwaith rheoli risg:

• pa mor aml y bydd y risgiau’n cael eu hadolygu

• sut y bydd y sefydliad yn olrhain ei gynnydd

• pwy (rôl/cyfrifoldeb) fydd yn cyflawni’r gweithgareddau

Dylai cyfarwyddwyr neu bartneriaid oruchwylio fframweithiau asesu risg neu reoli risg. Mae hyn yn golygu y gellir ymdrin ag unrhyw faterion a nodir ar y lefel briodol.

I helpu gyda’r camau uchod, dylai sefydliadau gyfeirio at Ganllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD a rhoi sylw arbennig i gam 2 “nodi ac asesu effeithiau andwyol gwirioneddol a phosibl sy’n gysylltiedig â gweithrediadau, cynhyrchion neu wasanaethau’r fenter”, cam 3: “rhoi’r gorau i, atal a lliniaru effeithiau andwyol” a cham 4: “olrhain gweithredu a chanlyniadau”. Mae Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD a chanllawiau cysylltiedig sy’n benodol i’r sector yn darparu camau gweithredu ymarferol a chwestiynau ac atebion defnyddiol ar sut i fynd ati i nodi, asesu, lliniaru ac olrhain risg.

Efallai y bydd sefydliadau am gyfeirio at dempled risg caethwasiaeth fodern y Gynghrair Cyfrifoldeb Cymdeithasol i gefnogi datblygiad eu cofrestr risg.

Anogir sefydliadau i fabwysiadu diwylliant sy’n hyrwyddo nodi risgiau, mesurau lliniaru effeithiol ac unioni achosion a ganfyddir. Er mwyn i hyn fod yn effeithiol, dylai fod yn rhan o ethos clir a system rheoli perfformiad a hyrwyddir ac a oruchwylir gan uwch reolwyr a pholisi’r cwmni.

Mae gan fuddsoddwyr ac yswirwyr ddiddordeb mewn asesiadau risg a rheolaeth fel y gallant wneud penderfyniad cadarn a gwybodus am eu perthynas waith gyda’r sefydliad.

Astudiaeth achos

Darparwr gwasanaeth seiberddiogelwch byd-eang sy’n gwerthu cynhyrchion ledled y byd trwy ddegau o filoedd o ddosbarthwyr ac ailwerthwyr, gan wneud gweithrediadau a chadwyni cyflenwi’r cwmni yn gymhleth. Mae gweithlu’r cwmni’n cael ei gyflogi yn eu swyddfeydd, eu labordai a’u canolfannau datblygu cynnyrch ar draws nifer o ranbarthau ledled y byd. Mae ganddynt hefyd gadwyn gyflenwi aml-haenog sy’n cynnwys gweithgynhyrchwyr caledwedd, cyflenwyr cydrannau, canolfannau dosbarthu, warysau ac asiantaethau recriwtio. Mae ganddyn nhw hefyd gadwyn gyflenwi aml-haenog sy’n cynnwys miloedd o gyflenwyr trydydd parti, gan gynnwys gweithgynhyrchwyr caledwedd, cyflenwyr cydrannau, canolfannau dosbarthu, warysau ac asiantaethau recriwtio.

Er mwyn mynd i’r afael â’r heriau hyn a sicrhau tryloywder mewn cadwyni cyflenwi, datblygodd y cwmni fframwaith rheoli risg i nodi, asesu a rheoli risgiau i weithwyr. Mae tîm penodol, a oruchwylir gan Fwrdd y cwmni, yn gweithredu’r fframwaith asesu risg. Mae’r tîm hefyd yn cyflogi cynghorwyr allanol i helpu i nodi risgiau a llywio’r fframwaith.

Fel rhan o’r fframwaith hwn, ac i fynd i’r afael yn benodol â’r anawsterau wrth oruchwylio nifer fawr o gamau gweithredu cyflenwyr, mae’r cwmni wedi gosod rhwymedigaethau ar bob un o’u cyflenwyr i ymrwymo i nodi, asesu a rheoli risgiau caethwasiaeth fodern. Er enghraifft, mae contract y cyflenwr gyda’r cwmni yn ei gwneud yn ofynnol iddynt gwblhau Templed Risg Caethwasiaeth a Masnachu Pobl a Thempled Adrodd am Fwynau Gwrthdaro. Mae’r templedi hyn yn asesu ymlyniad y cyflenwr â safonau rhyngwladol ac yn mesur sut mae cyflenwyr yn nodi, asesu a rheoli risg. Yna mae’r cwmni’n ymgymryd â mesurau diwydrwydd dyladwy pellach i fonitro cydymffurfiaeth â’r safonau hyn.

4.4 Diwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern (Adran 54(5)(c) o’r Ddeddf)

I lawer o fusnesau, mae cynnal diwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern yn debygol o fod yn rhan o fframwaith ehangach yn ymwneud â masnach foesegol, cyfrifoldeb cymdeithasol corfforaethol a hawliau dynol. Gall diwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern fod yn rhan o broses diwydrwydd dyladwy hawliau dynol ehangach, gan ddefnyddio Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy UNGPs ac OECD.

Mae’r adran hon yn canolbwyntio ar y camau y mae busnesau’n eu cymryd i roi eu polisïau ar waith ac ymateb i risgiau gwirioneddol a phosibl caethwasiaeth fodern yn eu busnes a’u cadwyni cyflenwi. I gael rhagor o wybodaeth am gyngor diwydrwydd dyladwy ehangach ar hawliau dynol, gweler Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy UNGPs ac OECD.

Mae’r adran hon o’r canllawiau yn cysylltu â Chanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD:

• Cam 3:terfynu, atal a lliniaru effeithiau andwyol

• Cam 6: darparu ar gyfer adferiad neu gydweithredu ag ef pan fo’n briodol

Diwydrwydd Dyladwy mewn perthynas â Chaethwasiaeth Fodern - Pa wybodaeth y gallai sefydliad ei chynnwys yn eu datganiad?

Atal a lliniaru

Lefel 1

• Darparwch grynodeb o gamau gweithredu, rhaglenni a mentrau yr ymgymerwyd â hwy i derfynu ac atal caethwasiaeth fodern a lliniaru risgiau caethwasiaeth fodern penodol yng ngweithrediadau a chadwyni cyflenwi’r sefydliad.

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Darparwch fanylion manwl am y camau a gymerwyd i atal a lliniaru caethwasiaeth fodern yng nghadwyn gyflenwi uniongyrchol (haen 1) a/neu anuniongyrchol (y tu hwnt i haen 1) y sefydliad e.e. trwy astudiaethau achos.

• Amlinellu canlyniadau anfwriadol posibl unrhyw ddulliau ataliol o reoli risg a sut mae’r sefydliad yn bwriadu lliniaru’r rhain

Ymgysylltu â chyflenwyr a gweithwyr

Lefel 1

• Darparwch dystiolaeth o ymgysylltu â chyflenwyr a gweithwyr a chydweithio i ddatblygu a gweithredu camau gweithredu, rhaglenni a mentrau i atal caethwasiaeth fodern a lleihau risgiau penodol, sy’n mynd y tu hwnt i gydymffurfio â chontractau. Dylai hyn gynnwys ymgysylltu ag unigolion a sefydliadau sydd â phrofiad personol o gaethwasiaeth fodern

Dull diwydrwydd dyladwy hawliau dynol

Lefel 1

Darparwch fanylion dull diwydrwydd dyladwy hawliau dynol presennol, polisïau a phrosesau a chyfrifoldebau a neilltuwyd, gan gynnwys ystyried sut maent yn berthnasol i gaethwasiaeth fodern

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Tystiolaeth o gynnydd parhaus y sefydliad o ran ei ddull o ymdrin â diwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern

Mecanweithiau cwyno

Lefel 1

Darparwch dystiolaeth o fecanweithiau cwyno ar gyfer gweithwyr neu ffyrdd eraill y gallant roi gwybod am bryderon a chael atebion - yn y busnes craidd, ymhlith isgontractwyr ac yn y gadwyn gyflenwi. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

• defnyddio gwasanaethau chwythu’r chwiban dienw, fel llinell gymorth neu ap ffôn symudol
• drwy undebau llafur neu grwpiau cynrychioli gweithwyr eraill

Polisïau a phrosesau adfer

Lefel 1

• Darparwch grynodeb o fecanweithiau, polisïau a phrosesau adfer presennol y sefydliad.

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

Darparwch fanylion manwl am fecanweithiau, polisïau a phrosesau adfer y sefydliad. Gan gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

• manylion am fecanweithiau cwyno i gynorthwyo chwythu’r chwiban neu riportio achosion a amheuir o gaethwasiaeth fodern
• manylion yr iaith y mae’r polisïau a’r prosesau hyn ar gael ac yn hygyrch ynddi
• sut mae’r sefydliad wedi ymgysylltu â gweithwyr, cyflenwyr, isgontractwyr, undebau llafur, cyrff anllywodraethol, menter diwydiant ac asiantaethau’r llywodraeth i sicrhau bod mecanweithiau cwyno yn hygyrch, yn effeithiol ac yn diogelu gweithwyr rhag dial
• sut mae prosesau adfer yn y sefydliad a’i gadwyni cyflenwi yn integreiddio â phrosesau adfer barnwrol perthnasol
• manylu ar sut yr ymgynghorwyd â gweithwyr a/neu oroeswyr caethwasiaeth fodern wrth ddatblygu polisi/proses adfer yn y sefydliad a’i gadwyni cyflenwi
• manylu ar sut mae’r mecanwaith adfer wedi’i gyfleu i randdeiliaid perthnasol

Digwyddiadau o gaethwasiaeth fodern

Lefel 1

Disgrifiwch ddigwyddiadau o gaethwasiaeth fodern a ganfuwyd ar draws gweithrediadau a chadwyni cyflenwi’r sefydliad, gan gynnwys cyfanswm nifer y digwyddiadau, a pha gamau a gymerwyd i unioni’r rhain

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

Eglurwch ganlyniadau unrhyw brosesau adfer a gyflawnwyd yn y sefydliad a’i gadwyni cyflenwi. Gan gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

• nifer/cyfran y gweithwyr sy’n derbyn adferiad

• canlyniad y gwaith adfer ac a ystyriwyd bod y rhwymedi’n foddhaol gan oroeswyr

• canlyniadau unigolion sydd wedi bod trwy brosesau barnwrol

• sut mae’r sefydliad wedi gweithio gyda chyflenwyr/rhanddeiliaid i ddarparu adferiad mewn ymateb i ddigwyddiadau caethwasiaeth fodern

• lle nad yw’r effaith wedi bod yn gadarnhaol, manylu ar gynlluniau’r sefydliad ar gyfer gwella

Model busnes

Lefel 1

Darparwch dystiolaeth bod y sefydliad wedi ystyried a allai model busnes y sefydliad a dangosyddion perfformiad allweddol cysylltiedig â busnes achosi, cyfrannu neu arwain yn uniongyrchol at gaethwasiaeth fodern yn ei weithrediadau a’i gadwyni cyflenwi

Ymgysylltu â rhanddeiliaid

Lefel 1

Darparwch dystiolaeth o gyfranogiad mewn grwpiau dysgu cyfoedion neu fentrau cydweithredol eraill ar gyfer rhannu gwersi a ddysgwyd ac arfer gorau ac ar gyfer datblygu rhaglenni penodol

Gwelliant parhaus

Lefel 1

Eglurwch sut mae ymagwedd y sefydliad wedi newid ers y datganiad blaenorol ac amlinellu cynlluniau i wella diwydrwydd dyladwy yn y dyfodol

Pam ei bod yn bwysig gwneud y gwaith hwn a datgelu’r wybodaeth hon?

Bydd cynnal diwydrwydd dyladwy caethwasiaeth fodern drylwyr yn helpu i amddiffyn gweithwyr yn eich cadwyni cyflenwi rhag camfanteisio a sicrhau bod goroeswyr caethwasiaeth fodern yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt i ddechrau ailadeiladu eu bywydau.

Yn yr adran hon, mae darllenwyr am weld pa gamau ystyrlon y mae busnesau’n eu cymryd i atal ac unioni risgiau gwirioneddol neu bosibl caethwasiaeth fodern.

Mae peth nerfusrwydd, yn ddealladwy, ynghylch datgelu achosion o gaethwasiaeth fodern neu amheuaeth o gaethwasiaeth fodern. Fodd bynnag, oherwydd graddfa caethwasiaeth fodern yn fyd-eang, bydd llawer o fusnesau yn agored i’r risgiau ac mae methu â dod o hyd i risgiau yn debygol o ddangos diwydrwydd dyladwy gwael. Disgwylir i fusnesau fod yn dryloyw ynghylch risgiau/achosion o gaethwasiaeth fodern fel y gall y cyhoedd weld busnesau’n ymgymryd â diwydrwydd dyladwy ystyrlon ac yn ymrwymo i waith adfer ar gyfer goroeswyr.

Camau allweddol i’w hystyried

Bydd gweithdrefnau diwydrwydd dyladwy caethwasiaeth fodern yn amrywio yn seiliedig ar gymhlethdod perthnasoedd cadwyn gyflenwi sefydliad, difrifoldeb y risg, a lefel y dylanwad sydd gan y sefydliad. Dyna pam ei bod yn bwysig targedu ymdrechion diwydrwydd dyladwy lle mae’r risgiau o gamfanteisio yn fwyaf amlwg (h.y. y tebygolrwydd a’r difrifoldeb mwyaf).

Dylai sefydliadau ystyried cymryd y camau allweddol canlynol mewn perthynas â’r is-adran hon i’w cefnogi i fodloni’r datgeliadau lefel 1/lefel 2 a ddiffinnir uchod. Nid yw’r rhestr hon yn hollgynhwysfawr, ac ni ddylai sefydliadau gael eu cyfyngu gan yr awgrymiadau hyn:

Asesu a gwella arferion prynu

Gall sefydliadau gael effaith sylweddol ar amodau gwaith yn eu cadwyni cyflenwi trwy eu harferion prynu. Gall rhai arferion prynu roi pwysau anfwriadol ar gyflenwyr gan arwain at arferion recriwtio gwael, amodau gweithwyr gwael a chyflogau isel i weithwyr. Dylai sefydliadau ystyried asesu arferion prynu a allai greu’r amodau hyn:

1. prisio ymosodol nad yw’n ystyried costau cynhyrchu cynaliadwy

2. amseroedd arwain byr

3. archebion uchel-cyfaint hwyr

4. rhagolygon anghywir

5. taliadau hwyr neu estynedig

6. tynnu’n ôl o gontractau ar y funud olaf

7. cosbau annheg am beidio â bodloni gorchmynion er gwaethaf newidiadau munud olaf

8. cywirdeb y manylebau technegol

9. canslo archebion

Mae’n bwysig ystyried materion caethwasiaeth fodern ar wahanol gamau o’r broses gaffael er mwyn helpu i leihau risgiau i sefydliadau. Er enghraifft, yn ystod y cam tendro, dylai busnesau gynnwys costau llafur yn eu caffaeliad ac ystyried a yw’r pris y maent yn ei dalu am nwyddau a gwasanaethau mor isel fel bod y cyflenwr (neu ei gyflenwyr) yn debygol o fod yn camfanteisio ar weithwyr.

I gael arweiniad pellach ar sut i asesu a gwella arferion prynu, gweler Canllaw i Brynu’n Gyfrifol y Fenter Masnachu Moesegol a’r offeryn Prynu’n Well - Pum Egwyddor Prynu Cyfrifol.

Recriwtio cyfrifol

Gall arferion recriwtio diffygiol gynyddu’n sylweddol y tebygolrwydd y bydd llafur gorfodol yn digwydd yng ngweithrediadau a chadwyni cyflenwi cwmni. Codir ffioedd recriwtio mawr ar lawer o weithwyr mudol gan drydydd partïon (fel recriwtwyr neu asiantaethau cyflogaeth a gontractiwyd gan gyflenwyr i sicrhau cyflogaeth mewn gwlad neu ranbarth arall. Gall y taliadau hyn eu gadael yn ddyledus ac o bosibl yn gaeth mewn sefyllfaoedd o gaethiwed dyled. Mae hyn yn ddangosydd o lafur gorfodol a gall hefyd wneud gweithwyr mudol yn agored i gael eu hecsbloetio ymhellach.

Gall costau recriwtio a godir ar weithwyr gynnwys nifer o elfennau. I gael rhagor o wybodaeth, gall cwmnïau gyfeirio at egwyddorion cyffredinol a chanllawiau gweithredol yr ILO ar gyfer recriwtio teg a diffiniadau o ffioedd recriwtio a chostau cysylltiedig.

Dylai cwmnïau ddilyn yr Egwyddor Cyflogwr sy’n Talu: Ni ddylai unrhyw weithiwr dalu am swydd. Dylai costau recriwtio gael eu talu nid gan y gweithiwr ond gan y cyflogwr a gwahardd codi ffioedd recriwtio ar weithwyr ar draws eu gweithrediadau gan gynnwys cadwyni cyflenwi. Dylent ymgymryd â diwydrwydd dyladwy effeithiol wrth recriwtio gweithwyr ac unrhyw asiantaethau recriwtio neu gyflogi y maent hwy neu eu cyflenwr yn contractio â hwy i ddarparu gwasanaethau recriwtio. Dylai sefydliadau gymryd y mesurau diwydrwydd dyladwy canlynol i fynd i’r afael ag arferion recriwtio anghyfrifol:

1. gwahardd codi ffioedd recriwtio ar weithwyr yn eu cadwyni cyflenwi neu weithrediadau, yn unol â’r Egwyddor Cyflogwr sy’n Talu

2. integreiddio mesurau diogelu ym mholisïau a gweithdrefnau’r cwmni

3. codi ymwybyddiaeth a meithrin gallu’r staff sy’n gyfrifol am dimau recriwtio a phrynu i ddeall risgiau caethiwed dyled sy’n gysylltiedig â recriwtio

4. sgrinio a gwerthuso asiantaethau recriwtio/darparwyr llafur allweddol

5. monitro prosesau recriwtio ar draws cadwyni cyflenwi a gweithrediadau’r cwmni

6. ymgymryd â chynlluniau gweithredu unioni, gan gynnwys ad-dalu ffioedd i weithwyr, pan nodir materion

7. datblygu cynllun gweithredu i wneud gwelliannau i’r system mewn arferion recriwtio

8. cymryd rhan mewn mentrau aml-randdeiliaid i gael effaith ehangach ar recriwtio cyfrifol

I gael rhagor o wybodaeth am sut y gall cwmnïau gynnal diwydrwydd dyladwy i sicrhau recriwtio cyfrifol, gweler Pecyn Cymorth Llogi Teg Verite a Chanllaw IHRB ar Weithredu Egwyddorion Dhaka.

Mecanweithiau llais a chwyno gweithwyr

Mae diwydrwydd dyladwy ar gaethwasiaeth fodern yn golygu ymgynghori â rhanddeiliaid perthnasol y gallai gweithrediadau a chadwyn gyflenwi sefydliad effeithio arnynt, neu sydd eisoes yn effeithio arnynt, gan roi sylw arbennig i grwpiau agored i niwed. Gallai hyn olygu ymgysylltu â gweithwyr, cymunedau lleol ac unigolion sydd â phrofiad o gaethwasiaeth fodern i ddeall sut mae sefydliad a’i gadwyni cyflenwi yn effeithio ar eu bywydau. Bydd ymgysylltu â gweithwyr yn helpu sefydliadau i nodi meysydd o’r busnes sydd â risg uwch. Gall hefyd helpu sefydliadau i ddeall yn llawn y risg a gweithio tuag at atal neu adferiad sy’n foddhaol i weithwyr. Gweler adran 3.2 am ragor o wybodaeth ynghylch ymgysylltu â rhanddeiliaid. Dylai sefydliadau geisio creu sianeli lluosog i weithwyr (gan gynnwys rhai eu cyflenwyr) deimlo eu bod yn cael eu hannog i adrodd am bryderon a gweithio gyda pherchnogion busnes i sicrhau amodau gwaith gwell. Dylai fod gan weithwyr fynediad at fecanweithiau adrodd dienw mewn iaith y maent yn ei deall. Dylai sefydliadau weithio i sicrhau bod y mecanweithiau hyn ar gael i weithwyr yn eu gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi, neu os nad ydynt yn ymarferol, i sicrhau bod eu cyflenwyr yn creu mecanweithiau sydd ar gael i’w gweithwyr. Dylid asesu effeithiolrwydd y mecanweithiau hyn gydag uwch arweinwyr ac mewn ymgynghoriad ag undebau llafur neu sefydliadau cynrychioli gweithwyr eraill. Am ganllawiau pellach ar ddatblygu mecanweithiau cwyno effeithiol gweler adroddiad Compact Byd-eang y Cenhedloedd Unedig ar Weithredu Mecanweithiau Cwyno Caethwasiaeth Fodern Effeithiol: Nodyn i Fusnes.

Yn dibynnu ar ddeddfau lleol, efallai y bydd gweithwyr yn gallu ymuno â neu ffurfio undeb llafur o’u dewis eu hunain a chydfargeinio ar gyfer diwygiadau i’w hamodau gwaith. I gael arweiniad pellach ar sut y gall sefydliadau helpu i hyrwyddo rhyddid i gymdeithasu yn eu cadwyni cyflenwi, gweler Canllawiau Rhyddid Cymdeithasu a Chwmnïau Cynrychioli Gweithwyr ETI.

Os nad yw gweithwyr yn gwybod eu hawliau o dan ddeddfau lleol ac o dan eu contractiau, maent yn llai tebygol o adrodd am dorri hawliau. Am bosteri, fideos a thaflenni y gallwch eu darparu i weithwyr yn y DU, gweler tudalen Adnoddau’r Awdurdod Meistri Gangiau a Cham-drin Llafur.

Archwiliadau ac arolygiadau caethwasiaeth fodern

Gall archwiliadau fod yn arf pwerus ar gyfer datgelu camfanteisio ac mae llawer o fusnesau wedi canfod dangosyddion llafur gorfodol trwy archwiliadau ac arolygiadau ar y safle, yn enwedig pan fyddant yn cael eu cynnal yn ddirybudd gan arbenigwyr annibynnol. Fodd bynnag, mae’n bwysig nodi nad yw llawer o achosion o dorri hawliau dynol, gan gynnwys caethwasiaeth fodern, yn amlwg ar unwaith. Er enghraifft, gall rhai neu bob un o weithwyr cyflenwr fod mewn llafur dan orfod neu rwymedig ond gall y cyflenwr gyflwyno cofnodion ffug a hyfforddi neu roi pwysau ar weithwyr i ddweud celwydd wrth archwilwyr am fod eu cyflwr yn well nag y maent.

Mae sawl cam y gall sefydliadau eu cymryd i wella ansawdd eu harchwiliadau a’u gallu i nodi risgiau caethwasiaeth fodern:

1. gweithio gydag archwilydd proffesiynol sydd wedi’i hyfforddi i adnabod dangosyddion llafur gorfodol yr ILO

2. defnyddio archwilwyr sy’n siarad iaith y gweithlu ac sydd â dealltwriaeth gref o’r risgiau lleol yn y gweithrediadau a’r cadwyni cyflenwi perthnasol. Mewn rhai achosion, efallai y bydd cyrff anllywodraethol lleol yn gallu cynnal archwiliadau

3. ymgysylltu â gweithwyr lleol, yn benodol gweithwyr agored i niwed (e.e. gweithwyr mudol), a’u cynrychiolwyr

4. ystyried a fydd archwiliad dirybudd yn arwain at archwiliad mwy cywir na gwiriad a gynllunir

Ymhellach, ni ddylid dibynnu ar archwiliadau yn unig fel ffynhonnell gwybodaeth am risgiau caethwasiaeth fodern; dylid eu hategu gan arferion sy’n canolbwyntio ar y gweithiwr megis gweithdrefnau llais y gweithiwr ac ymgysylltu â chymdeithasau a chynrychiolwyr gweithwyr, gan gynnwys undebau llafur.

I gael rhagor o wybodaeth am archwiliadau, gweler canllawiau Walk Free ar Fynd i’r Afael â Chaethwasiaeth Fodern mewn Cadwyni Cyflenwi ac Atodiad B sef hysbysiad polisi caffael y llywodraeth (PPN).

Cydweithio

Dylai sefydliadau ar haenau uwch cadwyni cyflenwi fod yn ymwybodol o anghydbwysedd posibl o ran sut y caiff costau a buddion diwydrwydd dyladwy eu dosbarthu ar hyd cadwyn gyflenwi. Dylai sefydliadau mwy ar haenau uchaf cadwyni cyflenwi geisio rhannu’n deg y gost, yr amser, y capasiti a’r ymdrechion gweinyddol o ymgymryd â diwydrwydd dyladwy gyda’r rhai sydd â llai o drosoledd neu gapasiti, a pheidio â throsglwyddo’r costau a’r gofynion adnoddau hyn yn llawn i bartneriaid ar haenau is. Dylai sefydliadau hefyd geisio cysoni eu gofynion data â phartneriaid eraill i greu arbedion effeithlonrwydd a lleihau’r galw ar bartneriaid ar haenau is y gadwyn gyflenwi.

Adferiad

Mae adferiad yn chwarae rhan hanfodol wrth fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern drwy ganolbwyntio ar y rhai yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol, gan sicrhau eu bod yn cael y cymorth, y cyfiawnder, a’r cyfleoedd sydd eu hangen i adfer ac ailadeiladu eu bywydau. Yn ogystal â dal cyflenwyr a phartneriaid yn atebol, dylai sefydliadau hefyd ystyried eu cyfrifoldeb eu hunain mewn unrhyw doriadau. Mae safonau rhyngwladol yn ei gwneud yn glir bod gan sefydliadau gyfrifoldeb i ddarparu adferiad (neu gyfrannu at adferiad) pan fyddant yn achosi neu’n cyfrannu at effaith andwyol. Er enghraifft, gallant ddarparu iawndal i weithwyr yr effeithir arnynt ac ariannu sefydliadau cymdeithas sifil i helpu i ddarparu mynediad at gyfiawnder.

Nid oes unrhyw ddull gweithredu ‘un maint i bawb’ tuag at adferiad. Mae’n hollbwysig ceisio safbwyntiau unigolion yr effeithir arnynt gan y niwed neu eu cynrychiolwyr er mwyn deall a phenderfynu ar y camau unioni priodol. Dylai’r unigolion sydd wedi profi niwed, a’u boddhad â’r rhwymedi a gynigir fod wrth wraidd dull gweithredu’r sefydliad. Dyna pam y gallai fod yn fwy priodol mewn rhai achosion i sicrhau bod niwed yn cael ei adfer a safonau gwell i weithwyr dros derfynu contract a allai wneud gweithwyr yn fwy agored i gamfanteisio.

Dylai sefydliadau ystyried dilyn y Fframwaith Ymateb ac Unioni Caethwasiaeth Fodern Walk Free sy’n rhoi cyngor manwl ar adferiad yn dilyn proses chwe cham.:

Ffigur 2: Proses adfer chwe cham Walk Free

GRAPHIC ABOVE:

Gwarchod Pobl yn Gyntaf	Cymryd Cyfrifoldeb	Gwrando ar Ddioddefwyr
CAM UN: Archwilio a Dilysu	CAM DAU: Adfer Niwed i Weithwyr	CAM TRI: Lliniaru ac Atal Niwed yn y Dyfodol
CAM PEDWAR: Uwchgyfeirio	CAM PUMP: Adroddi ac Olrhain Digwyddiadau	CAM CHWECH: Adolygu

I gael arweiniad pellach ar ddatblygu dulliau adfer effeithiol, anogir sefydliadau i gyfeirio at adran 3 o’r UNGPs ac adran 6 o Ganllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD a’r cwestiynau atodiad cyfatebol..

Os nodir achos penodol o gaethwasiaeth fodern yma yn y DU, dylid rhoi gwybod amdano ar unwaith i’r Awdurdod Meistri Gangiau a Cham-drin Llafur (GLAA) ar 0800 432 0804 neu’r heddlu ar 101. Os yw dioddefwyr posibl mewn perygl uniongyrchol, dylid defnyddio’r rhif brys safonol 999. Gweler Atodiadau C a D am gyngor pellach ar adrodd am gaethwasiaeth fodern yn y DU.

Nid oes unrhyw gadwyni cyflenwi yn ddiogel rhag risg caethwasiaeth fodern, a disgwylir y bydd sefydliadau’n dod o hyd i achosion o gaethwasiaeth fodern yn eu gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi os byddant yn cynnal asesiadau risg trylwyr a diwydrwydd dyladwy. Anogir sefydliadau i fod yn dryloyw ynghylch achosion lle maent wedi dod o hyd i ddigwyddiadau neu arwyddion o gaethwasiaeth fodern a sut y maent wedi ymateb, fel y gallwn oll ddysgu gwersi o’u profiadau.

Dadgysylltu

Lle mae cydymffurfiad yn y camfanteisio yn glir ac nad yw lliniaru a/neu adfer yn bosibl, gall sefydliadau benderfynu dadgysylltu’n gyfrifol oddi wrth gadwyn gyflenwi/cyflenwr. Dylai sefydliadau ystyried goblygiadau dadgysylltu oddi wrth berthnasoedd busnes â chyflenwyr, gan y gall hyn gael effeithiau andwyol ar weithwyr.

Mae Canllawiau’r OECD ar gyfer Mentrau Amlwladol ar Ymddygiad Busnes Cyfrifol a Chanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD yn nodi y gallai dadgysylltu oddi wrth berthynas fusnes fod yn briodol fel y dewis olaf ar ôl ymdrechion aflwyddiannus i atal neu liniaru effeithiau difrifol; pan fo effeithiau andwyol yn anadferadwy; lle nad oes unrhyw obaith rhesymol o newid; neu pan nodir effeithiau neu risgiau andwyol difrifol ac nad yw’r endid sy’n achosi’r effaith yn cymryd camau ar unwaith. Mae’r Canllawiau RBC hefyd yn darparu canllawiau manwl ar sut i dadgysylltu’n gyfrifol oddi wrth gyflenwyr, gan gynnwys argymhellion i:

• sicrhau cydymffurfiaeth â deddfau cenedlaethol a safonau llafur rhyngwladol

• diffinio mesurau dwysáu ar gyfer dadgysylltu yn gynnar yn y berthynas, gan ddarparu eglurder ynghylch pryd a sut y bydd dadgysylltu yn digwydd

• cyfleu’n dryloyw y rhesymeg dros ddadgysylltu i randdeiliaid perthnasol, megis rheolwyr ac undebau llafur

Mewn rhai achosion, efallai na fydd yn bosibl neu’n ymarferol i sefydliad ddod â pherthynas fusnes i ben (er enghraifft, lle bo hynny’n cael ei bennu gan gontract, buddsoddiad mewn portffolio cyfun neu lle mae’r cyflenwr yn ‘berthynas fusnes hollbwysig’ lle nad oes ffynonellau eraill rhesymol yn bodoli). Yn yr achosion hyn, argymhellir bod sefydliadau’n parhau i fonitro’r berthynas fusnes fel rhan o’u diwydrwydd dyladwy, ac yn ailedrych ar eu penderfyniad pan fo amgylchiadau’n newid. Anogir sefydliadau i gyfeirio at Gam 3 o Ganllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD a’r cwestiwn atodiad cyfatebol am ganllawiau manylach ar ddadgysylltu cyfrifol oddi wrth gyflenwyr neu bartneriaid busnes eraill.

Astudiaeth achos

Roedd cwmni gwasanaethau ariannol byd-eang blaenllaw a buddsoddwr byd-eang mawr yn cydnabod eu cyfrifoldeb i atal, lliniaru ac adfer risgiau caethwasiaeth fodern yn eu gweithrediadau a’u cadwyn gyflenwi.

Roedd y cwmni’n cydnabod bod y diwydiant adeiladu mewn perygl mawr o gaethwasiaeth fodern. Roedd hyn oherwydd:

• y defnydd o lafur hunan-gyflogedig, dan gontract, dros dro ac afreolaidd

• cyfran uchel o weithwyr mudol

• presenoldeb llafur di-grefft

• defnydd uchel o isgontractwyr

Comisiynodd y cwmni gorff anllywodraethol i gynnal diwydrwydd dyladwy yn un o’u safleoedd adeiladu. Cynhaliodd y corff anllywodraethol archwiliad dirybudd, a oedd yn cynnwys ymgysylltu â gweithwyr, sy’n rhan annatod o ddiwydrwydd dyladwy mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern.

Nododd yr elusen sawl pryder, gan gynnwys:

1. ffioedd recriwtio yn cael eu talu i asiantaeth trydydd parti

2. diffyg gwiriadau hawl i weithio

3. roedd nifer fach o weithwyr yn rhoi canran o’u cyflog i drydydd parti

4. roedd diffyg eglurder ynghylch didyniadau cyflog pe bai toriad yn digwydd ar y safle

Arweiniodd ymrwymiad y cwmni i’w broses diwydrwydd dyladwy at argymhellion a chamau gweithredu i fynd i’r afael â’r materion a nodwyd, gan gynnwys y rhain:

• newidiadau i arferion recriwtio, megis gweithredu gwiriadau sy’n cymharu ID personol a manylion/cymwysterau, a throsolwg i sicrhau nad yw gweithwyr yn talu ffioedd recriwtio nac yn rhoi cyflog i drydydd partïon

• gweithwyr yr effeithir arnynt yn cael eu cefnogi gan y corff anllywodraethol, yn ogystal â chael rhif llinell gymorth Caethwasiaeth a Chamfanteisio Modern

• sesiynau cynefino ar y safle i bob gweithiwr yn cael eu diweddaru i gynnwys gwybodaeth am gaethwasiaeth fodern, a sut i uwchgyfeirio unrhyw bryderon

4.5 Hyfforddiant (adran 54(5)(f) o’r Ddeddf).)

Mae’r adran hon o’r canllawiau yn rhoi gwybodaeth i sefydliadau am ba brosesau y gall sefydliadau eu cynnal i ddatblygu hyfforddiant a’r hyn y gellid cyfeirio ato mewn datganiad ar gaethwasiaeth fodern..

Mae’r adran hon o’r canllawiau yn cysylltu â Chanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD: - Cam 1: gwreiddio ymddygiad busnes cyfrifol mewn polisïau a systemau rheoli

• Cam 3:terfynu, atal neu liniaru effeithiau andwyol.

Hyfforddiant - pa wybodaeth y gallai sefydliad ei chynnwys yn eu datganiad?

Hyfforddiant mewnol ac allanol

Lefel 1

Darparwch amlinelliad o’r hyfforddiant a ddarparwyd i randdeiliaid mewnol ac allanol i gefnogi ymateb y sefydliad i gaethwasiaeth fodern. Dylai hyn gynnwys cynnwys, amcanion a chanlyniadau’r hyfforddiant a ddarparwyd i:

• y sefydliad cyfan (gan gynnwys y niferoedd a hyfforddwyd)

• staff rheng flaen y sefydliad (gan gynnwys y niferoedd a hyfforddwyd)

• y rhai sydd fwyaf mewn perygl o gael eu hecsbloetio

• staff adnoddau dynol (gan gynnwys niferoedd a hyfforddwyd)

• staff lefel weithredol (gan gynnwys niferoedd a hyfforddwyd)

• staff caffael (gan gynnwys niferoedd a hyfforddwyd)

• cyflenwyr y sefydliad (gan gynnwys y niferoedd a hyfforddwyd)

• y gymuned ehangach (gan gynnwys y niferoedd a hyfforddwyd)

Dangoswch fod hyfforddiant caethwasiaeth fodern yn rhan o becyn hyfforddi parhaus y sefydliad

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

Darparwch dystiolaeth o gyflwyno rhaglen hyfforddi gynhwysfawr i gefnogi ymateb y sefydliad i gaethwasiaeth fodern. Mae hyn yn cynnwys, ond nid yw’n gyfyngedig i:

• amlder yr hyfforddiant

• manylion ar sut mae hyfforddiant wedi’i deilwra i wahanol rolau/cyfrifoldebau e.e. caffael, AD, cyfreithiol

• darparu tystiolaeth o deilwra cynnwys i fynd i’r afael â risgiau sector-benodol perthnasol sy’n bresennol yng nghadwyni cyflenwi’r sefydliad

• mynychwyr (gan gynnwys rolau a chyfrifoldebau)

• sut mae hyfforddiant yn cael ei adolygu a’i ddiweddaru

Deunyddiau rhaglen hyfforddi

Lefel 1

Amlinellwch y deunyddiau a ddefnyddir yn rhaglen hyfforddi’r sefydliad, er enghraifft, ymgyrchoedd codi ymwybyddiaeth

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

Amlinellwch yr adnoddau a’r offer y mae’r sefydliad yn eu darparu i aelodau staff a chyflenwyr i wella eu harferion, megis templedi ar gyfer recriwtio moesegol neu ganllawiau ar gynnal asesiadau risg a deall effaith arferion prynu ar risg caethwasiaeth fodern

Datblygu pecyn hyfforddi

Lefel 1

Amlinellwch sut y cafodd yr hyfforddiant ei ddatblygu a’i gyflwyno, gan gynnwys a gafodd ei ddatblygu’n fewnol neu gan sefydliad allanol. Os yn allanol, datgelwch y sefydliad.

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Darparwch dystiolaeth mae pecynnau hyfforddi wedi’u datblygu gyda gweithwyr, cyrff anllywodraethol, undebau llafur a, lle bo’n briodol, y rhai sydd â phrofiad personol.

• Datgelwch pa weithgareddau hyfforddi a gyflawnwyd gan gyflenwyr ym mha feysydd o’r gadwyn gyflenwi

Gwelliant parhaus

Lefel 1

Eglurwch sut mae ymagwedd y sefydliad wedi newid o’r datganiad blaenorol ac amlinellu cynlluniau i wella’r hyfforddiant a gynigir ymhellach

Pam ei bod yn bwysig gwneud y gwaith hwn a datgelu’r wybodaeth hon?

Bydd hyfforddiant yn helpu staff i nodi risgiau caethwasiaeth fodern ac yn rhoi’r wybodaeth a’r offer iddynt ymateb yn effeithiol i gamfanteisio o’r fath. Mae mwy o ymwybyddiaeth ac adrodd hefyd yn helpu gorfodi’r gyfraith i fynd i’r afael â chyflawnwyr caethwasiaeth fodern yn ogystal ag amddiffyn dioddefwyr.

Dim ond pan fydd unigolion yn cael eu hysbysu ac yn eirioli dros eu hamddiffyniad eu hunain y gellir cynnal hawliau dynol yn llawn. Mae addysg hawliau dynol yn hybu gwerthoedd, credoau ac agweddau sy’n annog pob unigolyn i gynnal ei hawliau ei hun a hawliau pobl eraill.

I fusnesau, mae addysg hawliau dynol yn gwella balchder gweithwyr yn y safonau moesegol y mae eu cyflogwr yn anelu atynt. Mae’n adeiladu ymdeimlad o bwrpas a rennir ac yn cryfhau ymroddiad ar y cyd i gynnal yr egwyddorion hyn.

Camau allweddol i’w hystyried

Dylai sefydliadau ystyried cymryd y camau allweddol canlynol mewn perthynas â’r is-adran hon i’w cefnogi i fodloni’r datgeliadau lefel 1/lefel 2 a ddiffinnir uchod. Nid yw’r rhestr hon yn hollgynhwysfawr, ac ni ddylai sefydliadau gael eu cyfyngu gan yr awgrymiadau hyn.

Dylai sefydliadau feddwl am ble y dylid targedu hyfforddiant i gael yr effaith fwyaf. Dylai hyfforddiant hefyd gael ei deilwra i wahanol grwpiau yn dibynnu ar eu cyfrifoldebau a’u hamlygiad i risg. Er enghraifft:

• bydd cyflogeion a allai fod mewn perygl uniongyrchol o gael eu hecsbloetio yn elwa o ddeall eu hawliau, gwybod sut i roi gwybod am droseddau’n ddiogel, a pha brosesau ac arferion adfer sydd ar waith

• mae gweithwyr a allai ddod ar draws dioddefwyr yn uniongyrchol yn debygol o elwa mwy ar hyfforddiant sy’n canolbwyntio ar arwyddion caethwasiaeth fodern, sut i adrodd am achosion a amheuir, a pha gamau y gallant ddisgwyl i’r cwmni eu cymryd

• gallai rheolwyr cadwyn gyflenwi a gweithwyr proffesiynol masnachol neu ansawdd cynnyrch elwa o ddeall sut y gall caethwasiaeth fodern ddigwydd o fewn y cadwyni cyflenwi y maent yn eu goruchwylio. Mae’r wybodaeth hon yn eu galluogi i gymryd camau rhagweithiol i liniaru risgiau a chefnogi ymdrechion adfer ar gyfer goroeswyr pan fydd yn bresennol. Gall hyd yn oed staff nad ydynt ond yn anaml mewn sefyllfaoedd lle gallent ddod ar draws caethwasiaeth fodern elwa ar ddealltwriaeth sylfaenol o ba arwyddion i’w hadnabod

Gallai’r hyfforddiant ei hun fod ar amrywiaeth o wahanol ffurfiau. Gall amrywio o gyrsiau hyfforddi manwl i raglenni codi ymwybyddiaeth ehangach, megis posteri, e-byst, neu ddigwyddiadau, er mwyn cadw atal caethwasiaeth fodern yn weladwy ac ar flaen y meddwl. Gallai hwn hefyd fod yn fodiwl mewn rhaglen hyfforddi ehangach ar gyfer rheolwyr cadwyn gyflenwi neu ar gyfer rheolwyr adnoddau dynol sy’n ymdrin â recriwtio a hyfforddiant parhaus. Gall hyfforddiant o’r fath gyfeirio at sut mae pob rhan o’r busnes yn dylanwadu ar arferion prynu, sydd yn eu tro yn dylanwadu ar amodau gwaith a’r risgiau o gamfanteisio.

Mae’r Swyddfa Gartref wedi casglu nifer o adnoddau hyfforddi ac ymwybyddiaeth caethwasiaeth fodern y llywodraeth yma. Gallai’r rhain fod yn ddefnyddiol wrth ddylunio cynnwys hyfforddi wedi’i deilwra. Mae cyrff anllywodraethol hefyd yn darparu ystod eang o hyfforddiant, sydd yn aml wedi’i ddatblygu ochr yn ochr ag unigolion sydd â phrofiad o fyw ac sy’n ystyriol o drawma.

Astudiaeth achos

Datblygodd cwmni mawr sy’n gweithredu o fewn y sector ynni a deunyddiau mewn dros 60 o wledydd, gynllun hyfforddi moeseg a chydymffurfiaeth cynhwysfawr, seiliedig ar risg, i gryfhau ei ddiwylliant. Mae’r hyfforddiant yn ymgorffori amrywiol ddulliau cyflwyno, megis gweminarau byw, hyfforddiant cyfrifiadurol, fideos microddysgu, yn ogystal â chyfathrebu trwy gylchlythyrau a chyfryngau cymdeithasol mewnol. Mae rhai o’r meysydd hyfforddi a gwmpesir yn cynnwys:

• pob gweithiwr yn dysgu am God Ymddygiad ac yn ei lofnodi, gan gynnwys y rhai newydd sydd wedi’u llogi fel rhan o’u proses gynefino

• hyfforddiant ymwybyddiaeth hawliau dynol, yn ymdrin â materion hawliau dynol, cyfrifoldebau mewn perthynas â hawliau dynol a sut i gymhwyso hyn

• hyfforddiant cynaliadwyedd i ddarparu ymwybyddiaeth gyffredinol o effeithiau pwysig allweddol, gan gynnwys hawliau dynol a lles gweithwyr

• cynnig hyfforddiant hawliau dynol i gyflenwyr

• mae’r cwmni hefyd yn cynnal arolygon dienw i weithwyr mewn rhanbarthau penodol i gasglu adborth ar ddiwylliant y cwmni, gyda chanlyniadau allweddol yn cael eu defnyddio i lywio ymdrechion hyfforddi ac ymgysylltu yn y dyfodol

4.6 Monitro a gwerthuso: deall a dangos effeithiolrwydd (adran 54(5)(e) o’r Ddeddf)

Defnyddir monitro a gwerthuso i olrhain ac asesu cynnydd a pherfformiad sefydliad. Mae monitro yn canolbwyntio ar gofnodi’n ffurfiol pa gamau y mae’r sefydliad wedi’u cymryd, tra bod gwerthusiad yn canolbwyntio ar ddeall a yw’r camau y mae’r sefydliad wedi’u cymryd i atal, nodi ac ymateb i gaethwasiaeth fodern wedi bod yn effeithiol.

Mae’r adran hon o’r canllawiau yn cysylltu â Chanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD: - Cam 4: olrhain gweithrediad a chanlyniadau

• Cam 5: cyfathrebu sut yr eir i’r afael ag effeithiau

Monitro a gwerthuso - pa wybodaeth y gallai sefydliad ei chynnwys yn eu datganiad?

Gosod nodau

Lefel 1

Gosodwch nodau i sicrhau bod y sefydliad yn gwneud cynnydd flwyddyn ar ôl blwyddyn o ran nodi, atal ac ymateb i gaethwasiaeth fodern

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

• Darparwch dystiolaeth o nodau sydd wedi’u teilwra i risgiau sector-benodol

• Arddangoswch gynllun tymor byr, canolig a hir y sefydliad i gyflawni’r nodau dymunol

Dangosyddion Perfformiad Allweddol

Lefel 1

Darparwch Ddangosyddion Perfformiad Allweddol (KPIs) sy’n canolbwyntio ar ganlyniadau i fesur cynnydd tuag at nodau

Llywodraethu monitro a gwerthuso

Lefel 1

Datgelwch pwy yn y sefydliad sy’n gyfrifol am osod nodau a DPA ac olrhain eu gweithrediad

Defnydd o ddata

Lefel 1

Disgrifiwch sut mae’r sefydliad yn defnyddio data meintiol ac ansoddol i asesu effeithiolrwydd ei fesurau

Tystiolaethu canlyniadau

Lefel 1

Datgelwch a darparu tystiolaeth ategol ar gyfer canlyniadau ymagwedd y sefydliad

Defnyddio canfyddiadau

Lefel 1

Darparwch dystiolaeth bod canfyddiadau o fonitro a gwerthuso wedi bwydo i mewn i arferion busnes a dylanwadu arnynt e.e. rheoli contractau

Straeon llwyddiant

Lefel 1

Crynhowch straeon llwyddiant y sefydliad

Level 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

Darparwch astudiaethau achos sy’n dangos gwelliant parhaus yn ymateb y sefydliad i gaethwasiaeth fodern

Ymgysylltu â rhanddeiliaid

Lefel 1

Manylwch ar sut mae’r sefydliad yn gweithio gyda rhanddeiliaid mewnol ac allanol i sicrhau monitro a gwerthuso effeithiol

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

Darparwch fanylion ymgysylltu uniongyrchol â gweithwyr i fesur effaith polisïau, rhaglenni a mentrau

Gwelliant parhaus

Lefel 1

Eglurwch sut mae ymagwedd y sefydliad wedi newid ers y datganiad blaenorol ac amlinellu cynlluniau i wella monitro a gwerthuso ymhellach

Lefel 2 (camau i’w cwblhau yn ychwanegol at lefel 1)

Darparwch dystiolaeth o gynnydd parhaus y sefydliad mewn perthynas â monitro a gwerthuso. Mae hyn yn cynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i:

• manylu ar sut mae’r sefydliad yn mynd ati’n rhagweithiol i gadw i fyny â’r ymchwil diweddaraf ar yr hyn sy’n effeithiol, ac esbonio sut mae hyn yn dylanwadu ar ymateb y sefydliad i gaethwasiaeth fodern

Pam ei bod yn bwysig gwneud y gwaith hwn a datgelu’r wybodaeth hon?

Mae monitro a gwerthuso yn hanfodol er mwyn deall effeithiolrwydd dull gwrth-gaethwasiaeth sefydliad. Gellir defnyddio gwersi a ddysgwyd trwy fonitro a gwerthuso i wella polisïau a phrosesau, gan gynnwys nodi anghenion hyfforddi. Dylai hefyd lywio dull gweithredu’r sefydliad yn y dyfodol a chynnwys ei ddatganiad caethwasiaeth fodern nesaf.

Bydd cynnwys gwybodaeth monitro a gwerthuso mewn datganiadau blynyddol yn helpu cwsmeriaid, buddsoddwyr ac eraill i ddeall lle mae cynnydd yn cael ei wneud yn erbyn blaenoriaethau.

Camau allweddol i’w hystyried

Dylai sefydliadau ystyried cymryd y camau allweddol canlynol mewn perthynas â’r is-adran hon i’w cefnogi i fodloni’r datgeliadau lefel 1/lefel 2 a ddiffinnir uchod. Nid yw’r rhestr hon yn hollgynhwysfawr, ac ni ddylai sefydliadau gael eu cyfyngu gan yr awgrymiadau hyn.

Dylai sefydliadau osod nodau atal caethwasiaeth yn glir i wella eu gallu i nodi, atal, lliniaru ac ymateb yn fwy effeithiol i risgiau caethwasiaeth fodern flwyddyn ar ôl blwyddyn. Dylai nodau ganolbwyntio ar ganlyniadau a chael eu llywio gan risgiau penodol yng ngweithrediadau a chadwyni cyflenwi sefydliad. Dylid mesur cynnydd tuag at gyflawni nodau gan ddefnyddio Dangosyddion Perfformiad Allweddol (KPIs).

Ffigur 3: y cysylltiad rhwng nodau, KPIs a mentrau strategol

GRAPHIC ABOVE:

Nod

Dangosydd Perfformiad Allweddol

Menter Strategol

Bydd nodau’n amrywio rhwng sefydliadau, ond mae meysydd allweddol lle gellid defnyddio nodau safonol, megis:

• gwella tryloywder yng ngweithrediadau a chadwyni cyflenwi’r sefydliad

• gwella’r gallu i nodi caethwasiaeth fodern (o fewn y sefydliad a’i gadwyni cyflenwi)

• gwella’r gallu i atal caethwasiaeth fodern (o fewn y sefydliad a’i gadwyni cyflenwi)

• gwella boddhad gweithwyr ag adferiad, lle mae caethwasiaeth fodern i’w chael (o fewn y sefydliad a’i gadwyni cyflenwi)

Wrth ddatblygu nodau, bydd angen i sefydliadau ystyried sut y caiff y rhain eu mesur gan ddefnyddio KPIs. Yn dibynnu ar y KPI, gall y data a ddefnyddir fod yn feintiol, megis nifer yr archwiliadau a gwblhawyd a/neu adborth ansoddol o gyfweliadau â gweithwyr. Bydd data ansoddol yn arbennig o ddefnyddiol i helpu sefydliadau i ddeall a yw mentrau atal caethwasiaeth yn cael eu gweithredu’n effeithiol, yn ogystal ag unrhyw hwyluswyr a rhwystrau sylfaenol.

Mae ansawdd y data a gesglir yn bwysig i sicrhau monitro a gwerthuso cadarn, er enghraifft, dylai sefydliadau sicrhau bod archwilwyr yn meddu ar gymwysterau addas i nodi caethwasiaeth fodern, lle y gall fodoli

Proses i ddatblygu KPIs

1. Cynnal dadansoddiad achos-ac-effaith

• deall y canlyniadau dymunol a nodi ffactorau llwyddiant hanfodol. Yna gellir gosod KPIs i naill ai fesur cynnydd tuag at y nod neu gynnydd y ffactor llwyddiant hollbwysig

2. Sefydlu sut i feintioli pob KPI

• gallai hyn fod yn ganran, neu’n gyfrif data syml

• mae dau fath o KPIs: arwain a lagio

• mae KPIs arwain yn yrwyr perfformiad ac yn olrhain cynnydd ffactorau llwyddiant hanfodol, gan roi arwyddion cynnar i weld a yw’r sefydliad ar y llwybr cywir i gyflawni’r nodau a osodwyd

• mae KPIs lagio yn mesur yn uniongyrchol yr effaith y mae sefydliad yn ceisio’i chyflawni a’r cynnydd tuag at y nod cyffredinol, gan adlewyrchu canlyniadau sydd eisoes wedi digwydd

• Mae defnyddio KPIs arwain a lagio yn helpu i sicrhau bod sefydliadau’n canolbwyntio ar weithgareddau allweddol sy’n ysgogi canlyniadau, yn ogystal â’r canlyniadau terfynol eu hunain

3. Gosod targedau ar gyfer KPIs

• gallai hyn fod yn seiliedig ar ymrwymiadau neu uchelgais presennol

• dylai hyn gael ei lywio gan berfformiad cyfredol

• dylai targedau fod yn realistig, gan ystyried gallu’r sefydliad, ei gyllid a’r hyn sydd o fewn/tu allan i reolaeth y sefydliad

• efallai na fydd bob amser yn bosibl gosod targed os ydych newydd ddechrau casglu data. Yn yr achos hwn gall fod yn fwy priodol casglu rhywfaint o ddata sylfaenol a gosod targed yn ddiweddarach

4. Sefydlu system fesur ar gyfer KPIs

• nodi’r ffynonellau data a ddefnyddir i fesur y KPI

• cytuno ar amlder adrodd yn erbyn KPIs

• aseinio perchennog ar gyfer pob KPI

Adnodd defnyddiol i gefnogi sefydliadau sy’n datblygu KPIs yn y meysydd uchod yw Cynghrair Meincnodi’r Byd a Meincnod Caethwasiaeth Fodern CCLA. Mae Meincnod CCLA yn cynnwys sawl metrig o dan bob un o’r meysydd uchod, a gallai sefydliadau ddefnyddio’r rhain i ddatblygu KPIs addas ar gyfer eu busnes.

Argymhellir bod sefydliadau yn ymgysylltu â rhanddeiliaid mewnol ac allanol perthnasol (trwy arolygon a/neu gyfweliadau) i osod nodau a KPIs. Mae hyn yn cynnwys gweithwyr ac unigolion sydd â phrofiad bywyd, lle bo’n briodol. Gall ymgysylltu â rhanddeiliaid helpu sefydliad i ddeall:

• pa mor dda y mae dulliau atal caethwasiaeth yn cael eu gweithredu

• a yw dulliau gweithredu yn atal neu’n lliniaru unrhyw risgiau caethwasiaeth fodern a nodwyd

• risgiau caethwasiaeth fodern anhysbys nad ydynt wedi’u hystyried eto

Argymhellir yn gryf bod sefydliadau yn ymgynghori ag arbenigwyr mewn cyrff anllywodraethol cyn ymgysylltu ag unigolion â phrofiad bywyd. Gall cyrff anllywodraethol gynghori ar sut i gymryd rhan mewn modd sy’n sensitif i drawma a chynghori ar brosesau moesegol hanfodol eraill (gan gynnwys cyfrinachedd, anhysbysrwydd, diogelu, cymorth i unigolion â phrofiad bywyd ac iawndal).

Bydd nodau a KPIs yn amrywio yn dibynnu ar y sefydliad a’i gadwyni cyflenwi, ond dangosir rhai enghreifftiau enghreifftiol isod:

Nod	KPI
Cynyddu dealltwriaeth o risg caethwasiaeth fodern o fewn cadwyn gyflenwi’r sefydliad.	- % y cyflenwyr haen 1 a 2 sydd wedi cael eu harchwilio/asesu - Nifer y sesiynau adborth a gynhaliwyd gyda gweithwyr i glywed eu hadborth a’u pryderon - Nifer yr ymarferion modelu/profi senario cynllun ymateb a ddarparwyd
Cynyddu ymwybyddiaeth o bolisi atal caethwasiaeth ar draws y sefydliad.	- % y staff sydd wedi cwblhau hyfforddiant caethwasiaeth fodern o fewn 90 diwrnod i ymuno â’r sefydliad - % adborth gan staff trwy arolwg dienw eu bod yn hyderus eu bod yn gwybod sut i ymateb i ddigwyddiad a amheuir o gaethwasiaeth fodern yn y sefydliad - % y cyflenwyr sydd â pholisi caethwasiaeth fodern
Dim gweithwyr yn talu ffioedd recriwtio mewn cadwyni cyflenwi haen 1 a 2.	- 100% o gyflenwyr haen 1 a haen 2 yn cydymffurfio â gofynion recriwtio cyfrifol - Nifer y cyflenwyr y nodwyd nad ydynt yn cydymffurfio yn ystod archwiliadau llafur dan orfod neu asesiadau eraill - Nifer yr achosion ailadroddus o ddiffyg cydymffurfio mewn archwiliadau llafur dan orfod
Cynyddu boddhad gweithwyr ag adferiad.	- % adborth y gweithwyr trwy arolwg eu bod yn ‘fodlon’ gyda’r ateb a gynigir

Nid yw peidio ag adnabod achosion o gaethwasiaeth fodern yn arwydd cadarnhaol o ddull gwrth-gaethwasiaeth effeithiol yn awtomatig. Fel yr amlygwyd yn gynharach, mae cwmni cyfrifol yn un sy’n ceisio tystiolaeth o gaethwasiaeth fodern ac yn cymryd camau i liniaru’r risgiau i weithwyr. Mae’n bosibl bod cwmni nad yw’n dod o hyd i gaethwasiaeth fodern yn dangos gwendidau yn ei brosesau asesu risg a diwydrwydd dyladwy.

Astudiaeth achos

Mae cyfanwerthwr bwyd yn Ewrop sydd â chadwyn gyflenwi fyd-eang gymhleth yn gosod nodau allweddol i sicrhau cynnydd cyson flwyddyn ar ôl blwyddyn o ran nodi, atal ac ymateb i gaethwasiaeth fodern. Mae rhai o nodau’r cwmni wedi cynnwys:

• gwella’r broses o nodi a lliniaru risgiau hawliau dynol blaenoriaethol yn eu cadwyn gyflenwi

• gwella gallu cyflenwyr i ddiogelu hawliau dynol ar draws eu cadwyn gyflenwi

Gan arddangos cynnydd parhaus, mae’r cwmni’n cadw golwg ar a yw nod wedi’i gyflawni neu’n dal i fod ar y gweill yn eu datganiadau caethwasiaeth fodern, ac yn darparu manylion arnynt.

Mae gweithredoedd y cwmni a’r canlyniadau dilynol sy’n eu cefnogi i gyflawni eu nodau hefyd wedi’u hamlinellu. Yn bwysig, mae hyn yn cynnwys data ar gyfer dangosyddion perfformiad allweddol sy’n dangos yr effaith sy’n ymwneud â nodau gosodedig. Er enghraifft:

• Nifer y safleoedd ag archwiliadau dilys ar draws gwahanol haenau o’u cadwyn gyflenwi

• Nifer y materion a nodwyd trwy archwiliadau a’r gyfran yr aethpwyd i’r afael â hwy gan gyflenwyr

• Nifer y cyflenwyr sy’n mynychu sesiynau uwchsgilio a’r gyfran a ddywedodd fod ganddynt ddealltwriaeth well o sut i nodi, atal ac ymateb i gaethwasiaeth fodern yn eu gweithrediadau

5. Gofyniad adran 54: beth, pwy, sut a phryd

5.1 Beth

Mae’r ddeddfwriaeth lawn i’w gweld yma: Deddf Caethwasiaeth Fodern 2015

Mae’r ddarpariaeth yn y Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i unrhyw sefydliad masnachol mewn unrhyw sector, sy’n cyflenwi nwyddau neu wasanaethau, ac sy’n rhedeg busnes neu ran o fusnes yn y DU, ac sydd â throsiant o £36 miliwn neu fwy, gynhyrchu datganiad caethwasiaeth fodern ar gyfer pob blwyddyn ariannol y sefydliad.

Rhaid i’r datganiad nodi pa gamau y maent wedi’u cymryd yn ystod y flwyddyn ariannol flaenorol i sicrhau nad yw caethwasiaeth fodern yn digwydd yn eu cadwyni cyflenwi ac mewn unrhyw ran o’i fusnes ei hun. Nid yw hyn yn golygu bod yn rhaid i’r sefydliad dan sylw warantu bod y gadwyn gyflenwi gyfan yn rhydd o gaethwasiaeth. Yn hytrach, mae’n golygu bod yn rhaid i sefydliad nodi’r camau y mae wedi’u cymryd mewn perthynas ag unrhyw ran o’r gadwyn gyflenwi (hynny yw, dylai nodi’r holl gamau y mae wedi’u cymryd).

Mae’r ddarpariaeth yn ei gwneud yn ofynnol i sefydliad fod yn dryloyw ynghylch yr hyn sy’n digwydd o fewn y busnes. Mae hyn yn golygu, os nad yw sefydliad wedi cymryd unrhyw gamau i sicrhau nad yw caethwasiaeth fodern yn digwydd, mae’n rhaid iddynt gyhoeddi datganiad yn nodi mai dyma’r sefyllfa o hyd. Mae’r ddarpariaeth yn ceisio creu ras i’r brig drwy annog busnesau i fod yn dryloyw ynghylch yr hyn y maent yn ei wneud, gan gynyddu’r gystadleuaeth i godi safonau.

5.2 Pwy

5.2.1 Pwy sy’n gorfod cydymffurfio?

Bydd yn ofynnol i unrhyw sefydliad masnachol mewn unrhyw ran o strwythur grŵp gydymffurfio â’r ddarpariaeth a chynhyrchu datganiad os ydynt yn bodloni pob un o’r meini prawf a ganlyn:

• maent yn gorff corfforaethol neu’n bartneriaeth (a ddisgrifir fel “sefydliad” yn y ddogfen hon), lle bynnag y’i corfforwyd

• maent yn cynnal busnes, neu ran o fusnes, yn y DU

• maent yn cyflenwi nwyddau neu wasanaethau

• maent â throsiant blynyddol o £36 miliwn neu fwy

Mae sefydliadau yn gyfrifol am benderfynu a yw’r ddeddfwriaeth yn berthnasol iddynt. Efallai y byddwch am geisio cyngor cyfreithiol i benderfynu a oes angen i’ch sefydliad gynhyrchu datganiad blynyddol.

Cyfrifir cyfanswm y trosiant fel:

a. trosiant y sefydliad hwnnw; a

b. trosiant unrhyw un o’i is-ymgymeriadau (gan gynnwys y rhai sy’n gweithredu’n gyfan gwbl y tu allan i’r DU).

Mae “trosiant” yn golygu’r swm sy’n deillio o ddarparu nwyddau a gwasanaethau sy’n dod o fewn gweithgareddau arferol y sefydliad masnachol neu’r is-gwmni, ar ôl didynnu —

c. gostyngiadau masnach

d. treth ar werth; ac

e. unrhyw drethi eraill yn seiliedig ar y symiau a ddeilliwyd felly

Diffinnir ‘corff masnachol’ yn adran 54(12) fel corff corfforaethol neu bartneriaeth sy’n rhedeg busnes, neu ran o fusnes, yn y DU lle bynnag y cafodd y sefydliad hwnnw ei gorffori neu ei ffurfio. Y cysyniad allweddol yma yw sefydliad sy’n ‘rhedeg busnes’. Y llysoedd fydd y canolwr terfynol ynghylch a yw sefydliad yn ‘rhedeg busnes’ yn y DU, gan ystyried y ffeithiau penodol mewn achosion unigol. Fodd bynnag, mae’r paragraffau a ganlyn yn nodi bwriad y llywodraeth o ran sut y dylai hyn weithio.

Mae llawer o ffyrdd y gall corff corfforaethol neu bartneriaeth yn y DU gyflawni amcanion busnes. Mae’r llywodraeth yn disgwyl y bydd p’un a ellir dweud bod corff neu bartneriaeth o’r fath yn cynnal busnes yn cael ei ateb drwy ddefnyddio dull synnwyr cyffredin. Cyhyd â bod y sefydliad dan sylw wedi’i gorffori (lle bynnag y mae wedi’i gorffori) neu’n bartneriaeth, nid oes ots a yw’n dilyn nodau elusennol neu addysgol yn bennaf neu swyddogaethau cyhoeddus yn unig. Bydd y sefydliad o fewn cwmpas y ddeddfwriaeth os yw’n ymwneud â gweithgareddau masnachol a bod ganddo gyfanswm trosiant o £36 miliwn neu fwy, ni waeth at ba ddiben y gwneir elw.

Bydd p’un a ellir ystyried yn briodol bod cyrff sydd wedi’u corffori, neu bartneriaethau a ffurfiwyd, y tu allan i’r Deyrnas Unedig, yn cynnal busnes neu ran o fusnes ‘mewn unrhyw ran o’r Deyrnas Unedig’ yn cael ei ateb eto drwy ddefnyddio dull synnwyr cyffredin.

Fodd bynnag, rhagwelwn y bydd defnyddio dull synnwyr cyffredin yn golygu na fydd sefydliadau nad oes ganddynt bresenoldeb busnes amlwg yn y Deyrnas Unedig yn cael eu dal gan y ddarpariaeth. Yn yr un modd, ni fydd cael is-gwmni i’r DU, ynddo’i hun, yn golygu bod rhiant-gwmni yn cynnal busnes yn y DU, gan y gall is-gwmni weithredu’n gwbl annibynnol ar ei riant neu gwmnïau grŵp eraill.

\

Os bydd unrhyw sefydliad mewn unrhyw ran o strwythur grŵp yn bodloni’r gofynion hyn, mae’n ofynnol yn gyfreithiol i gynhyrchu datganiad. Pan fo’n ofynnol i riant-sefydliad ac un neu fwy o is-gwmnïau yn yr un grŵp gynhyrchu datganiad, caiff y rhiant-sefydliad gynhyrchu un datganiad y gall is-gwmnïau ei ddefnyddio i fodloni’r gofyniad hwn (ar yr amod bod y datganiad yn cwmpasu’n llawn y camau y mae pob un o’r sefydliadau y mae’n ofynnol iddynt lunio datganiad wedi’u cymryd yn y flwyddyn ariannol berthnasol). Mae risgiau caethwasiaeth fodern, ac felly ymatebion cwmnïau i gaethwasiaeth fodern, yn amrywio’n sylweddol rhwng sectorau. Os yw sefydliadau o fewn strwythur grŵp yn gweithredu mewn sectorau gwahanol, mae’n arfer gorau i bob sefydliad o fewn cwmpas y ddeddfwriaeth gynhyrchu eu datganiad caethwasiaeth fodern eu hunain, gan ddatgelu eu risgiau unigol a’u hymatebion i gaethwasiaeth fodern.

Os bydd grŵp yn dewis cyhoeddi un datganiad:

• rhaid iddo gynnwys y camau a gymerwyd i atal caethwasiaeth fodern yn yr holl sefydliadau o fewn y grŵp hwnnw sy’n bodloni’r meini prawf, a’u cadwyni cyflenwi

• dylai enwi’n glir y rhiant-sefydliad a’r is-gwmnïau y mae’n eu cwmpasu

• dylid ei gyhoeddi ar wefannau’r DU yr holl sefydliadau a gwmpesir gan y datganiad

Modelau masnachfraint

Mae rhai sefydliadau yn gweithredu o dan fodel masnachfraint. Lle mae trosiant masnachfreiniwr yn uwch na’r trothwy o £36 miliwn, bydd yn ofynnol iddo lunio datganiad ar gaethwasiaeth fodern. Wrth bennu cyfanswm trosiant busnes sy’n gweithredu model masnachfraint, dim ond trosiant y masnachfreiniwr a gaiff ei ystyried. Ni fydd trosiant unrhyw ddeiliad masnachfraint sy’n defnyddio nod masnach y masnachfreiniwr ac sy’n dosbarthu nwyddau neu’n darparu gwasanaethau yn cael ei ddefnyddio wrth gyfrifo trosiant y masnachfreiniwr. Fodd bynnag, efallai y bydd masnachfreintiau sy’n bodloni’r trothwy trosiant yn dymuno ystyried yr effaith ar eu brand o weithgareddau masnachfreintiau mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern, ac wrth wneud hynny adrodd ar y camau a gymerwyd i sicrhau bod y fasnachfraint yn ei chyfanrwydd yn rhydd rhag caethwasiaeth fodern.

Lle mae trosiant deiliad rhyddfraint yn uwch na’r trothwy o £36 miliwn, bydd yn ofynnol iddo lunio datganiad caethwasiaeth fodern yn ei rinwedd ei hun.

Sefydliadau rhiant ac is-gwmnïau

Rhaid i bob rhiant ac is-sefydliad (boed wedi’i leoli yn y DU ai peidio) sy’n bodloni’r gofynion a nodir uchod gynhyrchu datganiad o’r camau y maent wedi’u cymryd yn ystod y flwyddyn ariannol i sicrhau nad yw caethwasiaeth fodern yn digwydd mewn unrhyw ran o’i fusnes ei hun ac yn unrhyw un o’i gadwyni cyflenwi. Os yw is-gwmni tramor yn rhan o gadwyn gyflenwi neu fusnes y rhiant-gwmni ei hun, dylai datganiad y rhiant-gwmni gynnwys unrhyw gamau a gymerwyd mewn perthynas â’r is-gwmni hwnnw i atal caethwasiaeth fodern. Lle mae rhiant tramor yn rhedeg busnes neu ran o fusnes yn y DU, bydd yn ofynnol iddo gynhyrchu datganiad.

Nid oes dim i atal is-gwmni neu riant tramor rhag llunio datganiad, hyd yn oed os nad oes rhwymedigaeth gyfreithiol arnynt i wneud hynny. Mae’r ddarpariaeth hon yn ymwneud â gwella tryloywder i atal caethwasiaeth fodern a llafur dan orfod rhag digwydd.

Os gwelir bod rhiant-gwmni yn anwybyddu ymddygiad ei is-gwmnïau y tu allan i’r DU, gallai hyn adlewyrchu’n wael o hyd ar y rhiant-gwmni. O’r herwydd, byddai ceisio cynnwys is-gwmnïau nad ydynt yn dod o’r DU mewn datganiad rhiant-gwmni, neu ofyn i’r is-gwmnïau hynny nad ydynt yn y DU gynhyrchu datganiad eu hunain (os nad yw’n gyfreithiol ofynnol iddynt wneud hynny eisoes), yn arfer da ac yn dangos bod y cwmni wedi ymrwymo i atal caethwasiaeth fodern. Argymhellir hyn yn gryf, yn enwedig mewn achosion lle mae’r is-gwmni o’r tu allan i’r DU mewn diwydiant neu leoliad risg uchel neu â chadwyn gyflenwi risg uchel.

Sefydliadau tramor sy’n masnachu yn y DU neu sefydliadau’r DU sy’n masnachu dramor

Os oes gan eich sefydliad bresenoldeb busnes amlwg yn y DU a’ch bod yn bodloni’r meini prawf eraill, dylech gyhoeddi datganiad blynyddol. Er mwyn eich helpu i benderfynu a oes angen i chi wneud hyn, ystyriwch a yw eich sefydliad:

• wedi’i gofrestru yn Nhŷ’r Cwmnïau yn y DU

• â swyddfeydd yn y DU

• yn darparu gwasanaethau neu swyddogaethau cymorth yn y DU

• yn derbyn incwm yn y DU

• â phresenoldeb busnes amlwg arall yn y DU, er enghraifft gwefan

Nid yw hon yn rhestr gyflawn.

Cwmnïau daliannol

Efallai na fydd rhai cwmnïau daliannol yn bodloni’r meini prawf ar gyfer cyhoeddi datganiad, er enghraifft, oherwydd nad ydynt yn darparu nwyddau neu wasanaethau. Fodd bynnag, rhaid i unrhyw sefydliadau o fewn strwythur corfforaethol y cwmni daliannol sy’n bodloni’r meini prawf gyhoeddi datganiad neu gael eu cwmpasu gan ddatganiad grŵp.

Elusennau

Rhaid i elusennau gyhoeddi datganiad blynyddol os ydynt yn bodloni’r meini prawf. Wrth benderfynu a yw elusen yn bodloni’r meini prawf trosiant, dylech gynnwys incwm a dderbyniwyd o weithgareddau busnes, megis darparu nwyddau a gwasanaethau am ffi.

Yn gyffredinol, nid yw rhoddion, cymynroddion a grantiau, lle nad yw’r rhoddwr yn cael unrhyw wasanaeth neu fudd, yn cael eu hystyried i fod yn deillio o weithgareddau busnes felly nid oes angen eu cynnwys wrth benderfynu a yw elusen yn bodloni’r trothwy trosiant o £36 miliwn.

O bryd i’w gilydd, gellir gweld bod incwm grant yn deillio o weithgareddau busnes. Dylai elusennau ystyried a fydd rhoddwr y grant yn cael budd yn gyfnewid am y grant neu a oes unrhyw amodau penodol o ran yr hyn y gall yr elusen ddefnyddio’r grant ar ei gyfer.

Ymddiriedolaethau buddsoddi

Rhaid i ymddiriedolaethau buddsoddi gyhoeddi datganiad blynyddol os ydynt yn bodloni’r meini prawf. Wrth benderfynu a yw ymddiriedolaeth fuddsoddi yn bodloni’r meini prawf trosiant, nid oes angen i chi gynnwys incwm buddsoddi o ddifidendau a chyfranddaliadau. Dylech gynnwys trosiant sy’n deillio o nwyddau a gwasanaethau, er enghraifft, gwasanaethau rheoli cronfeydd.

Amgylchiadau gweinyddol

Os yw sefydliad yn nwylo, neu’n mynd i ddwylo’r gweinyddwyr, rhaid iddo barhau i ystyried a yw’n bodloni’r meini prawf ar gyfer y flwyddyn ariannol dan sylw. Yn gyffredinol ni fydd angen iddo gyhoeddi datganiad blynyddol os nad yw’n masnachu mwyach.

Os yw’r sefydliad yn masnachu tra yn nwylo’r gweinyddwyr, a’i fod yn bodloni’r meini prawf eraill, er enghraifft mae ei incwm o ddarparu nwyddau a gwasanaethau yn bodloni’r meini prawf trosiant, mae’n ofynnol iddo gyhoeddi datganiad.

Sefydliadau y tu allan i gwmpas adran 54

Gall sefydliadau nad ydynt yn bodloni gofynion y Ddeddf a rheoliadau cysylltiedig, er enghraifft drwy fod â throsiant o dan £36 miliwn neu sefydliadau sector cyhoeddus, ddewis cynhyrchu datganiad caethwasiaeth fodern yn wirfoddol. Hyd yn oed os nad yw’r ddeddfwriaeth yn berthnasol, byddem yn annog pob busnes i fod yn agored ac yn dryloyw ynghylch eu harferion recriwtio, polisïau a gweithdrefnau mewn perthynas â chaethwasiaeth fodern ac i gymryd camau sy’n gyson ac yn gymesur â’u sector, eu maint a’u cyrhaeddiad gweithredol.

Efallai y bydd sefydliadau llai yn cael eu gofyn gan y rhai y maent yn cyflenwi nwyddau neu wasanaethau iddynt a oes ganddynt ddatganiad neu bolisi yn nodi eu dull o fynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern, yn enwedig os ydynt yn gwneud cais am gontractau gyda busnesau mwy sydd uwchlaw’r trothwy. Felly, gallai fod yn ddefnyddiol i sefydliadau llai gynhyrchu datganiad yn wirfoddol fel ffordd o reoli’r ceisiadau hyn a darparu lefel o sicrwydd i’w cwsmeriaid.

Er bod adran 54 yn berthnasol yn bennaf i sefydliadau sy’n bodloni gofynion cyfreithiol penodol, mae risgiau caethwasiaeth fodern yn bresennol mewn sefydliadau o bob maint. Drwy adrodd yn wirfoddol ar ymdrechion sefydliad i fynd i’r afael yn weithredol â risgiau caethwasiaeth fodern, maent yn arddangos ymrwymiad i arferion moesegol, tryloywder ac atebolrwydd, gan annog diwylliant ehangach o gyfrifoldeb wrth ymateb i gaethwasiaeth fodern.

5.2.2 Enghraifft o strwythur grŵp gydag is-gwmni wedi’i leoli dramor

Fel y nodir yn adran 1 o’r canllawiau hyn, rhaid i sefydliad gydymffurfio ag adran 54 o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015 os yw’n bodloni pob un o’r meini prawf canlynol:

• mae’n gorff corfforaethol (lle bynnag y’i corfforwyd) neu’n bartneriaeth

• mae’n cynnal busnes, neu ran o fusnes, yn y DU

• mae’n cyflenwi nwyddau neu wasanaethau

• mae â throsiant blynyddol o £36 miliwn neu fwy

Er hwylustod, cyfeirir at y rhain isod fel y ‘profion yn y Ddeddf’. Rhaid i sefydliad sy’n bodloni’r holl brofion yn y Ddeddf gyhoeddi datganiad caethwasiaeth fodern.

Mae trosiant sefydliad i’w gyfrifo i gynnwys trosiant unrhyw un o’i is-gwmnïau, ni waeth ble mae’r is-gwmnïau hynny wedi’u lleoli neu’n cynnal eu busnes.

Mae angen penderfynu a oes rhaid i ddatganiad rhiant-sefydliad gynnwys y camau a gymerwyd mewn perthynas â’i is-gwmnïau fesul achos.

Mae datganiad caethwasiaeth fodern yn ddatganiad o’r camau y mae eich sefydliad wedi’u cymryd yn ystod y flwyddyn ariannol i sicrhau nad yw caethwasiaeth fodern yn digwydd:

• mewn unrhyw un o’i gadwyni cyflenwi, a

• mewn unrhyw ran o’i fusnes ei hun

• neu ddatganiad nad yw eich sefydliad wedi cymryd unrhyw gamau o’r fath

Felly, bydd yn rhaid i riant-sefydliad sy’n bodloni’r holl brofion yn y Ddeddf gynnwys y camau a gymerwyd mewn perthynas â’i is-gwmnïau yn ei ddatganiad os, yn dibynnu ar y ffeithiau penodol, mae gweithgareddau’r is-gwmni mewn gwirionedd yn rhan o gadwyn gyflenwi neu fusnes y rhiant-gwmni.

Bydd hyn yn wir hyd yn oed os nad yw’r is-gwmni dan sylw yn bodloni’r holl brofion yn y Ddeddf (er enghraifft, os yw ei drosiant yn is na £36 miliwn). Wrth gwrs, os yw’r is-gwmni yn bodloni’r holl brofion yn y Ddeddf yn ei rinwedd ei hun, yna mae’n ofynnol iddo lunio datganiad yn ei rinwedd ei hun.

Mater i sefydliadau rhiant unigol fydd penderfynu a yw eu his-gwmnïau mewn gwirionedd yn rhan o’u busnes neu gadwyn gyflenwi eu hunain. Rhoddir yr enghraifft isod at ddibenion enghreifftiol yn unig er mwyn helpu i egluro’r egwyddorion a nodir uchod.

Enghraifft

Mae Rhiant A yn bodloni’r holl brofion yn y ddeddf ac mae’n ofynnol iddo gynhyrchu datganiad. Mae gan Rhiant A gyfanswm trosiant o £200 miliwn (£150 miliwn gan is-gwmnïau). Mae Is-gwmni B yn bodloni’r holl brofion yn y ddeddf ac mae’n ofynnol iddo gynhyrchu datganiad. Mae gan Is-gwmni B drosiant o £50 miliwn.

Mae Is-gwmni C yn bodloni’r holl brofion yn y ddeddf ac mae’n ofynnol iddo gynhyrchu datganiad. Mae gan Is-gwmni C drosiant o £50 miliwn.

Nid yw Is-gwmni D yn bodloni’r holl brofion yn y ddeddf. Mae’n gorff corfforaethol neu’n bartneriaeth, mae’n cyflenwi nwyddau neu wasanaethau, mae ganddo drosiant dros £36 miliwn (cyfanswm trosiant o £50 miliwn), ond nid yw’n cynnal busnes neu ran o fusnes yn y DU. Mae wedi’i leoli dramor ac mae’n gweithredu dramor yn gyfan gwbl.

Yn y sefyllfa hon, rhaid i riant A lunio datganiad ar gaethwasiaeth fodern yn nodi’r camau y mae wedi’u cymryd i sicrhau nad yw caethwasiaeth fodern yn digwydd yn ei gadwyni cyflenwi na’i fusnes ei hun. Felly hefyd is-gwmni B ac is-gwmni C. Gall y tri sefydliad gytuno i gynhyrchu un datganiad sy’n nodi’r camau y mae pob un wedi’u cymryd. Os na, rhaid i riant A, is-gwmni B ac is-gwmni C gynhyrchu datganiadau caethwasiaeth fodern ar wahân (er y bydd angen i ddatganiad rhiant A gwmpasu’r camau a gymerwyd mewn perthynas â’i is-gwmnïau yn ei datganiad beth bynnag os, yn dibynnu ar y ffeithiau penodol, mae gweithgareddau’r is-gwmnïau hynny mewn gwirionedd yn ffurfio rhan o gadwyn gyflenwi neu fusnes y rhiant-gwmni).

Mewn perthynas ag is-gwmni D, nid oes unrhyw ofyniad i is-gwmni D baratoi ei ddatganiad ei hun. Fodd bynnag, ar sail y ffeithiau penodol, os yw gweithgareddau is-gwmni D yn rhan o gadwyn gyflenwi neu fusnes y rhiant, dylai datganiad y rhiant gynnwys yr holl gamau a gymerwyd mewn perthynas ag is-gwmni D.

Pe byddai rhiant A yn penderfynu nad oedd is-gwmni D yn rhan o’i fusnes ei hun nac yn rhan o’i gadwyn gyflenwi, gallai ddewis peidio â chynnwys camau a gymerwyd mewn perthynas ag is-gwmni D yn ei ddatganiad. Fodd bynnag, byddai cynnwys y camau hyn yn dal i gynrychioli arfer da a byddai’n dangos bod rhiant A wedi ymrwymo i atal caethwasiaeth fodern. Argymhellir hyn yn fawr, yn enwedig mewn achosion lle mae’r is-gwmni o’r tu allan i’r DU mewn diwydiant neu leoliad risg uchel.

5.2.3 Methiant i gydymffurfio

Os bydd busnes yn methu â chynhyrchu datganiad caethwasiaeth fodern ar gyfer blwyddyn ariannol benodol, gall yr Ysgrifennydd Gwladol ddwyn achos sifil yn yr Uchel Lys am waharddeb neu, yn yr Alban, am gyflawni dyletswydd statudol yn benodol o dan adran 45 o Ddeddf y Llys Sesiwn 1988 sy’n ei gwneud yn ofynnol i’r sefydliad gydymffurfio. Os bydd y sefydliad yn methu â chydymffurfio â’r waharddeb, bydd yn dirmygu gorchymyn llys, y gellir ei gosbi â dirwy ddiderfyn.

Yn ymarferol, bydd methiant i gydymffurfio â’r ddarpariaeth yn golygu nad yw’r sefydliad wedi cynhyrchu datganiad sydd wedi’i lofnodi gan gyfarwyddwr, partner neu aelod dynodedig, wedi’i gyhoeddi ar eu gwefan (lle mae ganddynt un) neu heb nodi’r camau a gymerwyd gan y sefydliad yn y flwyddyn ariannol berthnasol. Gall datganiad sy’n cydymffurfio gynnwys nodi nad yw wedi cymryd unrhyw gamau o’r fath, neu ei fod newydd ddechrau ymchwiliadau. Er y byddem yn annog datganiadau clir, manwl a llawn gwybodaeth, nid yw cydymffurfiaeth gyfreithiol yn effeithio ar ba mor dda y caiff y datganiad ei ysgrifennu neu ei gyflwyno (ar yr amod ei fod yn nodi’r camau a gymerwyd neu nad oes unrhyw gamau wedi’u cymryd mewn gwirionedd).

Rydym yn disgwyl i sefydliadau adeiladu ar eu datganiadau flwyddyn ar ôl blwyddyn ac i’r datganiadau esblygu a gwella dros amser. Gall methiant i gydymffurfio â’r ddarpariaeth, neu ddatganiad nad yw sefydliad wedi cymryd unrhyw gamau, niweidio enw da’r busnes. Gall rhanddeiliaid fel defnyddwyr, buddsoddwyr a chyrff anllywodraethol ddewis ymgysylltu a/neu roi pwysau pan fyddant yn credu nad yw busnes wedi cymryd camau digonol.

5.2.4 Pwy sy’n cymeradwyo datganiad?

Rhaid i’r datganiad gael ei gymeradwyo a’i lofnodi gan gyfarwyddwr, aelod dynodedig neu bartner o’r sefydliad. Mae adran 54(6) o’r Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i ddatganiad caethwasiaeth fodern gael ei gymeradwyo a’i lofnodi gan berson uwch priodol yn y busnes. Mae hyn yn sicrhau atebolrwydd, arweinyddiaeth a chyfrifoldeb ar lefel uwch am gaethwasiaeth fodern ac yn rhoi’r sylw difrifol y mae’n ei haeddu. Uwch reolwyr sefydliad fydd yn y sefyllfa orau i gefnogi diwylliant lle na chaiff caethwasiaeth fodern ei oddef mewn unrhyw ffurf. Mae angen iddynt arwain a llywio’r mesurau sydd eu hangen i fynd i’r afael â’r broblem hon ym mhob rhan o’r busnes.

Er mwyn ymateb yn effeithiol i gaethwasiaeth fodern, bydd angen i uwch reolwyr sicrhau bod pawb mewn sefydliad yn ymwybodol o risgiau ynghylch caethwasiaeth fodern. Mae hyn er mwyn sicrhau bod penderfyniadau gwybodus yn cael eu gwneud mewn modd amserol sy’n lliniaru ac yn rheoli’r risgiau hyn, ac i fonitro gweithrediad polisïau perthnasol. Bydd angen iddynt sicrhau bod tystiolaeth gredadwy yn cael ei defnyddio i nodi ac adrodd ar risgiau caethwasiaeth fodern mewn cadwyni cyflenwi, yn ogystal ag unioni gweithwyr a chywiro problemau lle bo’n briodol.

Mae’r person y mae’n ofynnol iddo lofnodi’r datganiad yn dibynnu ar y math o sefydliad. Ar gyfer corff corfforaethol (ac eithrio partneriaeth atebolrwydd cyfyngedig), rhaid i’r datganiad gael ei gymeradwyo gan y bwrdd cyfarwyddwyr a’i lofnodi gan gyfarwyddwr (neu swyddog cyfatebol). Os felly, mae’n arfer gorau i’r cyfarwyddwr sy’n llofnodi’r datganiad hefyd eistedd ar y bwrdd a gymeradwyodd y datganiad. Os yw’r sefydliad yn bartneriaeth atebolrwydd cyfyngedig, rhaid iddo gael ei gymeradwyo gan yr aelodau a’i lofnodi gan aelod dynodedig. Mae’n arfer gorau i’r datganiad gynnwys y dyddiad y gwnaeth y bwrdd neu’r aelodau gymeradwyo’r datganiad. Ar gyfer partneriaeth gyfyngedig, a gofrestrwyd o dan Ddeddf Partneriaethau Cyfyngedig 1907, rhaid i bartner cyffredinol ei llofnodi ac os yw’r sefydliad yn unrhyw fath arall o bartneriaeth, rhaid i bartner ei llofnodi.

5.3 Sut (gweinyddol)

5.3.1 Ysgrifennu datganiad caethwasiaeth fodern

Bydd y datganiad ar gaethwasiaeth fodern yn ddogfen gyhoeddus. Er mwyn hwyluso tryloywder, dylid ysgrifennu’r datganiad mewn iaith syml sy’n hawdd ei deall (mae’r Ymgyrch Saesneg Clir mewn sefyllfa dda i gynorthwyo gyda hyn). Gall y datganiad fod yn gryno ond dylai gwmpasu’r holl bwyntiau perthnasol ac yn darparu dolenni priodol i gyhoeddiadau, dogfennau neu bolisïau perthnasol ar gyfer y sefydliad.

Mater i sefydliadau yw sut y maent yn cyflwyno gwybodaeth yn y datganiad a faint o fanylion y maent yn eu darparu, gan gofio bob amser mai pwrpas y datganiad yw cynyddu tryloywder. Fodd bynnag, rhaid i sefydliadau gynnwys yn y datganiad yr holl gamau y maent wedi’u cymryd. Bydd y wybodaeth a gyflwynir yn y datganiad yn cael ei phennu gan sector y sefydliad, cymhlethdod ei strwythur a’i gadwyni cyflenwi, neu’r sectorau a’r gwledydd penodol y mae ei gyflenwyr yn gweithio ynddynt.

• cadwch y datganiad yn gryno ond rhowch sylw i’r holl bwyntiau perthnasol – os gallwch ddarparu dolenni priodol i gyhoeddiadau, dogfennau neu bolisïau perthnasol ar gyfer eich sefydliad, gwnewch hynny
• bydd ysgrifennu’r datganiad mewn iaith syml yn sicrhau ei fod yn hygyrch i bawb
• dylai’r datganiad fod yn Saesneg ond gellir ei ddarparu hefyd mewn ieithoedd eraill, sy’n berthnasol i fusnes a chadwyni cyflenwi’r sefydliad
• bydd pennu camau gweithredu gan wledydd penodol yn helpu darllenwyr i ddeall cyd-destun unrhyw gamau neu gamau a gymerir i leihau risgiau

5.3.2 Cyhoeddi datganiad

Mae adran 54(7) yn ei gwneud yn ofynnol i bob sefydliad gyhoeddi datganiad caethwasiaeth fodern ar eu gwefan a chynnwys dolen mewn man amlwg ar ei hafan. Gall lle amlwg olygu dolen caethwasiaeth fodern sydd i’w gweld yn uniongyrchol ar yr hafan neu’n rhan o gwymplen amlwg ar y dudalen honno. Dylid marcio’r ddolen yn glir fel bod y cynnwys yn amlwg megis, ‘Datganiad Tryloywder y Ddeddf Caethwasiaeth Fodern’. Pwrpas y mesur hwn yw cynyddu tryloywder ac mae’n hanfodol bod y datganiad yn gallu bod yn hawdd ei weld gan unrhyw un sydd am ei weld – y cyhoedd, defnyddwyr, gweithwyr cyflogedig, cyrff anllywodraethol, cyrff y llywodraeth neu fuddsoddwyr. Ar gyfer sefydliadau heb wefan, mae copi o’r datganiad i’w roi i unrhyw un sy’n gofyn am un yn ysgrifenedig. Rhaid darparu’r copi i’r ceisydd o fewn 30 diwrnod i dderbyn y cais, pan fo datganiad wedi’i gynhyrchu a’i fod ar gael.

Mewn rhai achosion, lle mae strwythur trefniadol cymhleth, gallai fod gan sefydliad fwy nag un wefan allanol. Ar gyfer sefydliadau lle mae mwy nag un wefan, rydym yn argymell gosod y datganiad ar y wefan fwyaf priodol yn ymwneud â busnes y sefydliad yn y DU. Lle mae mwy nag un wefan berthnasol, rydym yn argymell gosod copi o’r datganiad neu ddolen i’r datganiad ar bob gwefan berthnasol. Bydd hyn yn cynyddu tryloywder ac yn sicrhau cydnabyddiaeth i ymdrechion y busnes.

Cofrestrfa Datganiad Caethwasiaeth Fodern

Mae’r llywodraeth yn annog pob sefydliad i lanlwytho eu datganiadau caethwasiaeth fodern i’r gofrestr datganiadau caethwasiaeth fodern. Mae’r gofrestrfa yn arf pwerus ar gyfer tryloywder, gan ddod â datganiadau caethwasiaeth fodern ynghyd mewn un lle ar GOV.UK. Gall unrhyw sefydliad, ni waeth a yw o fewn cwmpas y Ddeddf ai peidio, ychwanegu eu datganiadau at y gofrestr yn wirfoddol.

Mae’r gofrestr yn dangos yr hyn y mae sefydliadau’n ei wneud i ddileu caethwasiaeth fodern o’u gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi. I lanlwytho datganiad i’r gofrestrfa, bydd angen i chi ddarparu gwybodaeth sylfaenol am eich sefydliad a’ch datganiad.

Byddwch hefyd yn gallu darparu crynodeb o’ch datganiad trwy ateb cwestiynau ychwanegol. Mae’r cwestiynau hyn yn ddewisol, fodd bynnag fe’ch anogir i ateb pob cwestiwn mor llawn â phosibl, er mwyn helpu i wella dealltwriaeth o risgiau caethwasiaeth fodern ac arfer gorau. Gallai adolygu’r cwestiynau gofynnol a dewisol ar y gofrestr datganiadau caethwasiaeth fodern eich helpu i baratoi eich datganiad.

Gall sefydliadau ddod o hyd i ragor o wybodaeth am y broses gofrestru a chwestiynau’r gofrestrfa yn y canllawiau ar gyfer cyflwyno datganiad caethwasiaeth fodern i gofrestrfa’r llywodraeth. Gall unrhyw un sydd â diddordeb mewn gweld datganiadau ddefnyddio cofrestrfa’r llywodraeth i chwilio am ddatganiadau sefydliadau a gweld y crynodebau y maent wedi’u darparu.

5.4 Pryd

Mae’n ofynnol yn gyfreithiol i sefydliadau gyhoeddi datganiad caethwasiaeth fodern ar gyfer pob blwyddyn ariannol o’u sefydliad. Dylai sefydliadau gyhoeddi eu datganiad cyn gynted â phosibl ar ôl diwedd eu blwyddyn ariannol. Dylai hyn fod, ar y mwyaf, o fewn chwe mis i ddiwedd blwyddyn ariannol y sefydliad. Efallai y bydd sefydliadau am gyhoeddi’r datganiadau hyn ar yr un pryd ag y byddant yn cyhoeddi cyfrifon blynyddol eraill.

Dylai sefydliadau geisio cadw datganiadau hanesyddol o flynyddoedd blaenorol ar gael ar-lein hyd yn oed pan fydd datganiadau newydd yn cael eu cyhoeddi. Bydd hyn yn galluogi’r cyhoedd i gymharu datganiadau rhwng blynyddoedd a monitro cynnydd y sefydliad dros amser.

Yn gyfreithiol, mae’n ofynnol i sefydliad gwblhau datganiad ar gyfer pob blwyddyn ariannol (y sefydliad hwnnw) pan fydd eu trosiant yn fwy na’r trothwy penodedig. Fodd bynnag, rydym yn argymell yn gryf y dylai busnesau sy’n cynhyrchu datganiad ar gaethwasiaeth fodern mewn un flwyddyn ariannol barhau i gynhyrchu datganiad yn y dyfodol hyd yn oed os yw eu trosiant wedi gostwng o dan y trothwy o £36m. Bydd llunio datganiad blynyddol rheolaidd yn sicrhau y gall sefydliadau adeiladu ar ddatganiadau cynharach a dangos i’r cyhoedd, defnyddwyr a buddsoddwyr eu bod yn dryloyw, nid oherwydd bod gofyn iddynt wneud hynny, ond oherwydd eu bod yn ei ystyried yn bwysig.

5.5 Cysylltu

Os oes gennych unrhyw gwestiynau am y gofynion adrodd ar gaethwasiaeth fodern, cysylltwch â: modernslaverystatements@homeoffice.gov.uk.

Atodiad A – Geirfa

At ddiben y ddogfen ganllaw hon yn unig

Llafur plant

Mae’r term “llafur plant” yn aml yn cael ei ddiffinio fel gwaith sy’n amddifadu plant o’u plentyndod, eu potensial a’u hurddas, ac sy’n niweidiol i ddatblygiad corfforol a meddyliol. Mae p’un a ellir galw mathau penodol o “waith” yn “llafur plant” ai peidio yn dibynnu ar oedran y plentyn, y math o waith a’r oriau gwaith a gyflawnir, yr amodau y caiff ei wneud odanynt a’r amcanion a ddilynir gan wledydd unigol.

Gall plant fod yn arbennig o agored i gamfanteisio, ond ni fydd llafur plant bob amser yn gyfystyr â chaethwasiaeth fodern. Bydd angen penderfynu o hyd, ar sail ffeithiau’r achos, a yw’r plant dan sylw yn cael eu ymwela ar mewn modd sy’n gyfystyr â chaethwasiaeth, caethwasanaeth a llafur gorfodol neu orfodol neu fasnachu mewn pobl. Er enghraifft, mae’n bosibl i blant wneud rhywfaint o ‘waith ysgafn’ na fyddai o reidrwydd yn gyfystyr â chaethwasiaeth fodern. Diffinnir ‘gwaith ysgafn’ gan erthygl 7 o Gonfensiwn Rhif 138 yr ILO.

Y ffurfiau gwaethaf ar lafur plant

Mae’r mathau gwaethaf o lafur plant yn debygol iawn o fod yn gyfystyr â chaethwasiaeth fodern. Diffinnir y mathau gwaethaf o lafur plant yn erthygl 3 o Gonfensiwn Rhif 182 yr ILO fel:

• pob math o gaethwasiaeth neu arferion tebyg i gaethwasiaeth, megis gwerthu a masnachu mewn plant, caethiwed dyled a chaethwasanaeth a llafur gorfodol neu orfodol, gan gynnwys recriwtio plant dan orfod neu orfodol i’w defnyddio mewn gwrthdaro arfog

• defnyddio, caffael neu gynnig plentyn ar gyfer puteindra, ar gyfer cynhyrchu pornograffi neu ar gyfer perfformiadau pornograffig

• defnyddio, caffael neu gynnig plentyn ar gyfer gweithgareddau anghyfreithlon, yn arbennig ar gyfer cynhyrchu a masnachu cyffuriau fel y’u diffinnir yn y cytuniadau rhyngwladol perthnasol

• gwaith sydd, oherwydd ei natur neu’r amgylchiadau y caiff ei wneud, yn debygol o niweidio iechyd, diogelwch neu foesau plant

Sefydliad Masnachol

a. corff corfforaethol (lle bynnag y’i corfforwyd) sy’n cynnal busnes, neu ran o fusnes, mewn unrhyw ran o’r Deyrnas Unedig, neu

b. partneriaeth (lle bynnag y’i ffurfiwyd) sy’n rhedeg busnes, neu ran o fusnes, mewn unrhyw ran o’r Deyrnas Unedig.

I gael rhagor o wybodaeth gweler a.54(10) o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015.

Caethwasanaeth oherwydd dyledion/Llafur rhwymedig

Mae caethwasanaeth oherwydd dyledion - neu lafur rhwymedig - yn adlewyrchu anghydbwysedd mewn grym rhwng y gweithiwr-dyledwr a’r cyflogwr/credydwr. Mae’n cael yr effaith o rwymo’r gweithiwr i’r cyflogwr am gyfnod amhenodol o amser, unrhyw beth o un tymor, i flynyddoedd, neu hyd yn oed cenedlaethau olynol. Nid yw’n debyg i gymryd benthyciad “normal” gan fanc neu fenthyciwr annibynnol arall, i’w ad-dalu ar delerau derbyniol y cytunwyd arnynt gan y ddwy ochr.

Gwerthusiad

Asesiad i weld a yw’r camau y mae’r sefydliad wedi’u cymryd i atal, nodi ac ymateb i gaethwasiaeth fodern wedi bod yn effeithiol.

Diwydrwydd Dyladwy Hawliau Dynol

Y broses y gall mentrau ei defnyddio i nodi, asesu, atal a/neu liniaru a rhoi cyfrif am sut y maent yn mynd i’r afael ag effeithiau andwyol gwirioneddol a phosibl ar hawliau dynol yn eu gweithrediadau, cadwyni cyflenwi a pherthnasoedd busnes eu hunain, fel yr argymhellir yng Nghanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD.

Mecanwaith Cwyno

Proses gwyno ffurfiol, farnwrol neu anfarnwrol y gellir ei defnyddio gan unigolion, gweithwyr, cymunedau a/neu sefydliadau cymdeithas sifil sy’n cael eu heffeithio’n negyddol gan rai gweithgareddau a gweithrediadau busnes.

Dangosydd Perfformiad Allweddol (KPI)

Ffactor neu fesur y gellir asesu mesurau atal caethwasiaeth sefydliad yn ei erbyn. Yn dibynnu ar y KPI, gall y data a ddefnyddir fod yn feintiol (fel nifer yr archwiliadau a gwblhawyd) a/neu’n ansoddol (adborth o gyfweliadau â gweithwyr).

Caethwasiaeth fodern

Yn y canllawiau hyn, mae caethwasiaeth fodern yn derm a ddefnyddir i grynhoi “caethwasiaeth a masnachu mewn pobl” o dan adran 54(12) o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015, sef ymddygiad sy’n gyfystyr â throsedd o dan unrhyw un o’r canlynol-

• adran 1, 2 neu 4 o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015

• adran 1 neu adran 4 o Ddeddf Masnachu mewn Pobl a Chamfanteisio (Yr Alban) 2015

• adran 1, 2 neu 4 o Ddeddf Masnachu mewn Pobl a Chamfanteisio (Cyfiawnder Troseddol a Chymorth i Ddioddefwyr) (Gogledd Iwerddon) 2015

Diwydrwydd Dyladwy Caethwasiaeth Fodern

Y camau a gymerir gan sefydliadau i roi eu polisïau ar waith ac ymateb i risgiau gwirioneddol a phosibl caethwasiaeth fodern yn eu busnes a’u cadwyni cyflenwi.

Datganiad Caethwasiaeth Fodern

O dan a54 o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015, mae datganiad caethwasiaeth fodern yn ddatganiad o’r camau y mae eich sefydliad wedi’u cymryd yn ystod y flwyddyn ariannol i sicrhau nad yw caethwasiaeth fodern yn digwydd yn eich sefydliad a’ch cadwyni cyflenwi.

Cofrestrfa Datganiad Caethwasiaeth Fodern

Llwyfan ar-lein sy’n cael ei redeg gan y llywodraeth lle mae sefydliadau’n cael eu hannog i lanlwytho eu datganiadau caethwasiaeth fodern. Gall y cyhoedd ddefnyddio’r platfform i weld beth mae sefydliadau’n ei wneud i ddileu caethwasiaeth fodern o’u gweithrediadau a’u cadwyni cyflenwi.

Monitro

Olrhain a chofnodi’n ffurfiol pa gamau y mae’r sefydliadau wedi’u cymryd i atal, nodi ac ymateb i gaethwasiaeth fodern.

Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad Economaidd Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy ar gyfer Ymddygiad Busnes Cyfrifol (Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD)

Mae’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD) yn fforwm ac yn ganolbwynt gwybodaeth ar gyfer data, dadansoddi ac arferion gorau mewn polisi cyhoeddus. Maent yn gweithio gyda dros 100 o wledydd ar draws y byd i adeiladu cymdeithasau cryfach, tecach a glanach - gan helpu i lunio polisïau gwell ar gyfer bywydau gwell.

Mae Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD a lansiwyd yn 2018, wedi’u mabwysiadu gan 50 o lywodraethau ac mae’n hyrwyddo dealltwriaeth fyd-eang gyffredin o ddiwydrwydd dyladwy cadwyn gyflenwi ar gyfer ymddygiad busnes cyfrifol.

Polisïau Sefydliadol

Canllawiau, egwyddorion a rheolau ffurfiol a sefydlwyd gan sefydliad i lywodraethu ei weithrediadau, ei benderfyniadau ac ymddygiad cyflogeion.

Atal

Cymerir mesurau atal cyn i niwed ddigwydd.

Adferiad/unioni

Y prosesau o ddarparu ateb ar gyfer effaith andwyol ac i’r canlyniadau sylweddol (h.y. ateb) a all wrthweithio, neu “wneud iawn”, yr effaith andwyol. Yn ei hanfod, nod rhwymedi yw adfer unigolion neu grwpiau sydd wedi cael eu niweidio gan weithgareddau busnes i’r sefyllfa y byddent wedi bod ynddi pe na bai’r effaith wedi digwydd. Lle nad yw hyn yn bosibl, gall gynnwys iawndal neu fathau eraill o rwymedi sy’n ceisio gwneud iawn am y niwed a achoswyd.

Dadgysylltu cyfrifol

Tynnu’n ôl o berthynas fusnes mewn modd sy’n ceisio atal effeithiau negyddol a allai ddeillio o dynnu cwmni yn ôl ac sy’n mynd i’r afael â’r risgiau sy’n gysylltiedig â pherthnasoedd parhaus sy’n achosi effeithiau negyddol parhaus. Mae’r UNGPs, Canllawiau’r OECD ar gyfer Mentrau Amlwladol ar Ymddygiad Busnes Cyfrifol a Chanllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD yn amlinellu’r broses gwneud penderfyniadau ar gyfer dadgyslltu busnes.

Asesiad Risg

Proses o nodi risgiau gwirioneddol a phosibl ac asesu tebygolrwydd a chanlyniadau niwed y gallent ei achosi.

Mae risg yn y cyd-destun hwn yn cyfeirio at risgiau i unigolion, yn hytrach na risgiau i’r sefydliad.

Risg Amlycaf

Risgiau o weithgareddau neu berthnasoedd busnes y cwmni a allai arwain at yr effaith negyddol fwyaf difrifol ar unigolion.

Cadwyni Cyflenwi

Mae ‘cadwyn gyflenwi’ cwmni yn cwmpasu’r adnoddau, y gweithgareddau, a’r perthnasoedd busnes sy’n bwydo i mewn i gynnyrch neu wasanaeth. Yn draddodiadol mae’n cwmpasu mewnbynnau i fyny’r afon, megis echdynnu deunyddiau crai ar gyfer gweithgynhyrchu, ynni a ddefnyddir i bweru safleoedd prosiect, cyflenwyr sy’n adeiladu cydrannau cynnyrch, a darparwyr gwasanaeth sy’n cynnig arweiniad neu gymorth technegol. Mae’r gadwyn gyflenwi yn cynnwys asedau ffisegol yn ogystal â llafur o fewn pob haen o gyflenwyr sy’n cyfrannu at gynnyrch neu wasanaeth, megis swyddogaethau AD, gwasanaethau glanhau y mae’r sefydliad yn eu defnyddio a gwasanaethau arlwyo y mae’r sefydliad yn eu defnyddio.

Chwalu undebau llafur (chwalu undeb)

Camau a gymerir gan gyflogwyr neu wladwriaethau i atal mynediad i neu sefydlu undeb llafur mewn gweithle, neu i dorri a symud undeb llafur annibynnol, rhydd a democrataidd sydd eisoes wedi’i sefydlu o weithle. Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig (UNGPs) Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig ar Fusnes a Hawliau Dynol yw’r safon fyd-eang ar gyfer atal a mynd i’r afael â’r risg o effeithiau andwyol ar hawliau dynol sy’n ymwneud â gweithgarwch busnes, ac maent yn darparu’r fframwaith a dderbynnir yn rhyngwladol ar gyfer gwella safonau ac arferion o ran busnes a hawliau dynol. Maent yn nodi sut y dylai busnesau gynnal ‘diwydrwydd dyladwy hawliau dynol’ drwy ‘asesu effeithiau gwirioneddol a phosibl ar hawliau dynol, integreiddio a gweithredu ar y canfyddiadau, olrhain ymatebion, a chyfathrebu sut yr eir i’r afael ag effeithiau.

Atodiad B – adran 54 (ysgrifen gyfreithiol lawn)

Cyfeiriwch at Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015 i weld ysgrifen gyfreithiol lawn Adran 54 o Ddeddf Caethwasiaeth Fodern 2015.

Atodiad C – ymateb i ddigwyddiad o gaethwasiaeth fodern

Dylid ymdrin yn briodol ag unrhyw achos o gaethwasiaeth fodern a dylid sicrhau bod rhwymedïau perthnasol ar gael i ddioddefwyr posibl.

Mae darpariaethau Deddf Caethwasiaeth Fodern 2015 wedi’u cynllunio i annog busnesau i fynd i’r afael â chaethwasiaeth yn uniongyrchol. Os nodir achos penodol o gaethwasiaeth fodern yma yn y DU, dylid rhoi gwybod amdano ar unwaith i’r Awdurdod Meistri Gangiau a Cham-drin Llafur ar 0800 432 0804 neu’r heddlu ar 101. Os yw dioddefwyr posibl mewn perygl uniongyrchol, dylid defnyddio’r rhif brys safonol 999. Os bydd y dioddefwr posib o dan 18 oed, rhaid cysylltu â’r Awdurdod Lleol sydd â chyfrifoldeb diogelu yn ogystal â’r heddlu. Rhaid i bob dioddefwr, gan gynnwys dioddefwyr posibl/ dichonol caethwasiaeth fodern sydd o dan 18 oed, gael eu cyfeirio at Ofal Cymdeithasol Plant ar frys o dan weithdrefnau amddiffyn plant.

Yn y DU, mae mecanweithiau ar waith i gynorthwyo dioddefwyr caethwasiaeth fodern. Os byddwch yn nodi dioddefwr posibl, gellir eu cyfeirio at y Mecanwaith Atgyfeirio Cenedlaethol i gael eu nodi’n ffurfiol fel dioddefwr caethwasiaeth fodern a chynnig cymorth a ariennir gan y llywodraeth. Dim ond sefydliadau ymatebwyr cyntaf dynodedig sy’n gallu atgyfeirio a gwneir atgyfeiriad ar gyfer oedolion posibl drwy ganiatâd. Darperir cymorth a ariennir gan y Llywodraeth drwy amrywiaeth o ddarparwyr arbenigol ledled y DU. Ceir rhestr o’r sefydliadau perthnasol yn Atodiad D.

Wrth hyfforddi cyflogeion yn y DU i nodi arwyddion caethwasiaeth fodern ac i dynnu sylw at faterion posibl, dylech roi gwybod iddynt am y Llinell Gymorth Caethwasiaeth Fodern ar 0800 0121 700. Bydd hyn yn caniatáu i unrhyw un sy’n meddwl y gallent fod wedi dod ar draws achos o gaethwasiaeth fodern, neu yn wir a allai fod yn ddioddefwr eu hunain, alw am ragor o wybodaeth ac arweiniad ar beth i’w wneud nesaf.

Dylai sefydliadau weld y canllawiau adfer uchod yn adran 4.4 sy’n rhoi cyngor ac yn cyfeirio at ganllawiau pellach ar gamau ehangach y gall eich sefydliad eu cymryd pan fyddant yn amau ​​caethwasiaeth fodern. Mae’r canllawiau hyn hefyd yn berthnasol os caiff caethwasiaeth fodern ei nodi neu ei amau ​​dramor.

Os bydd sefydliad yn nodi caethwasiaeth fodern dramor, yna dylai’r ymateb gael ei deilwra i’r amgylchiadau lleol. Mae Uchel Gomisiynydd y Cenhedloedd Unedig dros Hawliau Dynol wedi cynhyrchu rhestr o asiantaethau, rhaglenni, cyrff anllywodraethol a sefydliadau sy’n gweithio i frwydro yn erbyn caethwasiaeth mewn sectorau diwydiant a gwledydd risg uchel. Am ragor o wybodaeth ewch i: www.ohchr.org.

Atodiad D – Gwasanaethau cymorth y DU

Cymorth i ddioddefwyr/goroeswyr caethwasiaeth fodern

Mae’r NGO Unseen yn gweithredu Llinell Gymorth Caethwasiaeth Fodern ar gyfer y DU gyfan y gall dioddefwyr, cyflogwyr ac aelodau’r cyhoedd a allai ddod ar draws caethwasiaeth fodern ei alw am gymorth a chyngor arbenigol ar 08000 121 700. Fel arall, gallwch ffeilio adroddiad ar-lein.

Mae pob un o’r pedair gwlad hefyd yn darparu gwasanaethau cymorth wedi’u targedu i gefnogi dioddefwyr/goroeswyr caethwasiaeth fodern. Dewch o hyd i fanylion cyswllt pob gwasanaeth isod:

Cymru a Lloegr

Byddin yr Iachawdwriaeth: 0800 808 3733

Gwarcheidwaid Masnachu Plant Annibynnol – cymorth i blant mewn dwy ran o dair o Gymru a Lloegr: 0800 043 4303

Yr Alban

Cynghrair Codi Ymwybyddiaeth Masnachu Pobl (dioddefwyr benyw camfanteisio rhywiol): 0141 276 7724 (oriau gwaith).

Cymorth Mudol (dioddefwyr gwrywaidd a benywaidd): 0141 884 7900 (oriau gwaith) a 0141 212 8553 (y tu allan i oriau)

Gogledd Iwerddon

Cymorth i Fenywod Belfast a Lisburn (dioddefwyr benyw caethwasiaeth a masnachu mewn pobl a’u plant): 028 9066 6049

Cymorth Mudol (dynion sy’n dioddef caethwasiaeth a masnachu mewn pobl a’u teuluoedd) 028 9031 5744 (oriau gwaith) neu 028 9244 8449 (y tu allan i oriau)

Atodiad E – y Ddeddf yng nghyd-destun gofynion adrodd cenedlaethol a rhyngwladol eraill

Mae’r canllawiau hyn yn annog sefydliadau i alinio â chanllawiau’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD) ac Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig (UNGP), a chydnabyddir ei bod yn ofynnol eisoes i lawer o fusnesau ymgymryd ag adroddiadau anariannol ar hawliau dynol.

Gofynion adrodd rhyngwladol

Dylai sefydliadau sydd wedi’u lleoli yn y DU barchu hawliau dynol a gydnabyddir yn rhyngwladol lle bynnag y maent yn gweithredu a thrin y risg o achosi neu gyfrannu at gam-drin hawliau dynol difrifol fel mater cydymffurfio cyfreithiol. Mae’r llywodraeth wedi nodi disgwyliad clir yn y Cynllun Gweithredu Cenedlaethol ar Weithredu Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig ar Fusnes a Hawliau Dynol. Mae’r Cynllun Gweithredu Cenedlaethol llawn ar gael ar-lein.

Mae Fframwaith Adrodd UNGP yn wirfoddol ond mae’n nodi’r ffyrdd y gall busnesau gyflawni eu cyfrifoldebau o ran hawliau dynol. Mae’r UNGPs yn canolbwyntio ar dri philer: dyletswydd Gwladwriaethau i amddiffyn hawliau dynol; cyfrifoldeb busnes i barchu hawliau dynol; a’r angen i’r rhai y mae cam-drin yn effeithio arnynt gael mynediad at feddyginiaeth effeithiol. Yn y DU, mae’r hawliau hyn yn cael eu gorfodi i raddau helaeth gan y gyfraith ac mae busnes sy’n parchu’r gyfraith yn debygol o gydymffurfio â’r cyfrifoldeb i barchu hawliau dynol o fewn ei weithrediadau ei hun. Fodd bynnag, mae’r UNGPs yn glir bod y cyfrifoldeb am fusnesau yn ymestyn y tu hwnt i’w staff a’u cwsmeriaid eu hunain i gynnwys cyflenwyr uniongyrchol ac anuniongyrchol, lle bynnag y maent wedi’u lleoli.

Dylai sefydliadau hefyd fod yn ymwybodol o Gyfarwyddeb Diwydrwydd Dyladwy Cynaliadwyedd Corfforaethol 2024 yr UE (CSDDD). Mae’r UE wedi datgan y bydd y CSDDD yn ei gwneud yn ofynnol i bob sefydliad UE a thu allan i’r UE o faint a throsiant penodol gyflawni hawliau dynol priodol a diwydrwydd dyladwy amgylcheddol yn unol â’r gyfraith o fewn eu gweithrediadau eu hunain a chadwyni cyflenwi a gwmpesir.^{[footnote 15]}

Gofynion cenedlaethol

Mae Rheoliadau Deddf Cwmnïau 2006 (Adroddiad Strategol ac Adroddiad y Cyfarwyddwyr) 2013 hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i gwmnïau a ddyfynnir yn y DU adrodd yn eu Hadroddiad Strategol ar faterion hawliau dynol “i’r graddau sy’n angenrheidiol ar gyfer dealltwriaeth o ddatblygiad, perfformiad neu sefyllfa busnes eich sefydliad”. Mae hyn yn cynnwys unrhyw bolisïau sydd gan fusnes mewn perthynas â’r materion hyn ac effeithiolrwydd y polisïau hynny. Nid yw geiriad Deddf Cwmnïau 2006 yn sôn yn benodol am gadwyni cyflenwi na chaethwasiaeth fodern. Mater i’r busnes unigol yw penderfynu pa bolisïau sy’n berthnasol a lefel y manylder sydd ei angen. Fodd bynnag, mae’r hawl i fod yn rhydd rhag llafur dan orfod, caethwasiaeth a chaethwasanaeth yn hawl ddynol sylfaenol o dan gyfraith ryngwladol, gan gynnwys y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol ac felly gall fod yn ystyriaeth yn y gofyniad adrodd hwn.

Mae’r Cyngor Adrodd Ariannol wedi cyhoeddi canllawiau ar sut i baratoi’r Adroddiad Strategol, gan gynnwys sut i ystyried materion yn ymwneud â hawliau dynol yn y broses o baratoi’r Adroddiad Strategol yn ei gyfanrwydd. Yn ôl Deddf Cwmnïau 2006, y mae’n ofynnol iddynt baratoi datganiad caethwasiaeth fodern hefyd, dylai cwmnïau a ddyfynnir baratoi Adroddiad Strategol sicrhau ei fod yn bodloni’r ddau ofyniad. Er y gall datganiad ar y cyd fod yn bosibl, rhagwelir y bydd y rhan fwyaf o gwmnïau yn dewis dau ddatganiad ar wahân.

Ym mis Hydref 2014, mabwysiadodd yr Undeb Ewropeaidd Gyfarwyddeb (2014/95/EU) a oedd yn diwygio Cyfarwyddeb Cyfrifyddu’r UE (2013/34/EU). Mae’r Gyfarwyddeb ddiwygio hon yn ei gwneud yn ofynnol i ymgymeriadau mawr sy’n endidau budd cyhoeddus (a ddiffinnir yn y Gyfarwyddeb Gyfrifyddu, y diffiniad sy’n cynnwys sefydliadau credyd, ymgymeriadau yswiriant ac ymgymeriadau y mae eu gwarantau’n cael eu masnachu ar farchnad a reoleiddir yn yr UE) sydd â nifer cyfartalog o 500 o gyflogeion i baratoi ‘datganiad anariannol’ fel rhan o’u hadroddiad rheoli. Troswyd y Gyfarwyddeb i gyfraith y DU ar 19 Rhagfyr 2016 ac mae’n berthnasol i flynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar, neu ar ôl, 1 Ionawr 2017. Rhaid i’r datganiad anariannol ddarparu gwybodaeth “i’r graddau sy’n angenrheidiol ar gyfer dealltwriaeth o ddatblygiad, perfformiad, safle ac effaith ei weithgarwch yr ymgymeriad, yn ymwneud, o leiaf, â materion amgylcheddol, cymdeithasol a chyflogeion, parch at hawliau dynol, materion gwrth-lygredd a llwgrwobrwyo, gan gynnwys:

• disgrifiad byr o fodel busnes yr ymgymeriad;

• disgrifiad o’r polisïau a ddilynwyd gan yr ymgymeriad mewn perthynas â’r materion hynny, gan gynnwys y prosesau diwydrwydd dyladwy a weithredwyd;

• canlyniad y polisïau hynny;

• y prif risgiau sy’n ymwneud â’r materion hynny sy’n gysylltiedig â gweithrediadau’r ymgymeriad gan gynnwys, lle bo’n berthnasol ac yn gymesur, ei berthnasoedd busnes, ei gynhyrchion neu ei wasanaethau sy’n debygol o achosi effeithiau andwyol yn y meysydd hynny, a sut mae’r ymgymeriad yn rheoli’r risgiau hynny;

• dangosyddion perfformiad allweddol anariannol sy’n berthnasol i’r busnes penodol.”

Bydd yn ofynnol i endidau buddiant cyhoeddus sy’n rhiant ymgymeriadau grŵp mawr, sydd â nifer gyfartalog o weithwyr ym mhob achos dros 500, yn achos grŵp ar sail gyfunol, gynnwys yn eu hadroddiadau rheoli cyfunol ddatganiad anariannol cyfunol sy’n cynnwys y wybodaeth hon.

Er bod gwahaniaethau, mae’r rhwymedigaethau hyn yn debyg i’r gofynion ar gyfer yr Adroddiad Strategol a geir ym Mhennod 4A o Ran 15 o Ddeddf Cwmnïau 2006.

Yn nodedig, mae tebygrwydd rhwng gofynion Cyfarwyddeb 2014/95/EU (a nodir uchod) a’r meysydd hynny a nodir yn Neddf Caethwasiaeth Fodern 2015 y gall busnesau eu cynnwys mewn datganiad. Bydd y cysondeb hwn ar draws gofynion adrodd yn sicrhau bod busnesau mewn sefyllfa dda i gydymffurfio â’r mesur tryloywder mewn cadwyni cyflenwi a’r gofynion anariannol ehangach, unwaith y cânt eu cyflwyno. Mae’n debygol bod llawer o fusnesau y mae’n ofynnol iddynt gyflawni adroddiadau anariannol eisoes yn adrodd ar weithgareddau sy’n ymwneud â chaethwasiaeth fodern. Gall busnesau ddangos y gweithgareddau a’r camau y maent yn eu cymryd yn eu datganiad caethwasiaeth fodern drwy dynnu ar raglenni gweithgarwch perthnasol presennol yn hytrach na chreu rhai newydd lle bo hynny’n briodol.

Gellir gofyn hefyd i fusnesau ymateb i gŵynion a dderbynnir yn eu herbyn o dan Ganllawiau’r OECD ar gyfer Mentrau Amlwladol ar Ymddygiad Busnes Cyfrifol. Er nad yw’n canolbwyntio’n benodol ar gaethwasiaeth fodern, mae Canllawiau’r OECD yn darparu egwyddorion a safonau ar gyfer ymddygiad busnes cyfrifol mewn meysydd cysylltiedig megis cyflogaeth a chysylltiadau diwydiannol a hawliau dynol. Mae Pwyntiau Cyswllt Cenedlaethol (NCPs) yn cael eu sefydlu gan bob gwlad sy’n cadw at y Canllawiau ac yn darparu llwyfan ar gyfer trafodaeth a chymorth i randdeiliaid i helpu i ddod o hyd i ddatrysiad ar gyfer materion sy’n codi o gŵynion am ddiffyg cydymffurfio honedig â’r Canllawiau. Mae NCPs yn canolbwyntio ar ddatrys problemau, gan gynnig cymorth ffurfiol a hwyluso mynediad at weithdrefnau cydsyniol ac anwrthwynebol (er enghraifft, cymodi neu gyfryngu). Mae llywodraeth y DU yn disgwyl i fusnesau sydd wedi’u lleoli neu sy’n gweithredu yn y DU ymgysylltu ag NCP y DU lle gwneir cwynion yn eu herbyn. Nid yw NCP y DU yn gorff barnwrol, fodd bynnag, ac ni all ymdrin ag achosion cyfreithiol, er enghraifft torri darpariaethau caethwasiaeth fodern y Ddeddf. Dylid adrodd am achosion cyfreithiol o’r fath i’r awdurdodau perthnasol

Atodiad F – gwybodaeth ac adnoddau defnyddiol

Dibynnir ar unrhyw ffynonellau allanol dim ond cyn belled ag y crybwyllwyd ac nid yw defnyddio’r ffynonellau yn gymeradwyaeth ehangach gan Lywodraeth Ei Fawrhydi..

• Tudalen we caethwasiaeth fodern Llywodraeth y DU

• Deddf Caethwasiaeth Fodern 2015

• Rheoliadau Deddf Caethwasiaeth Fodern 2015 (Tryloywder mewn Cadwyni Cyflenwi) 2015

• Cofrestrfa datganiadau caethwasiaeth fodern - GOV.UK

• Comisiynydd Atal Caethwasiaeth Annibynnol

• Cynghrair 8.7

Canllawiau a chonfensiynau rhyngwladol

• Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig ar Fusnes a Hawliau Dynol (UNGPs)

• Fframwaith Adrodd Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig

• Busnes Da: Gweithredu Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig ar Fusnes a Hawliau Dynol (Medi 2013) a diweddariad (Mai 2016)

• Project Shift, Mapio Darpariaethau’r Ddeddf Caethwasiaeth Fodern yn erbyn Disgwyliadau Egwyddorion Arweiniol y Cenhedloedd Unedig ar Fusnes a Hawliau Dynol

• Canllawiau Diwydrwydd Dyladwy yr OECD ar gyfer Ymddygiad Busnes Cyfrifol

• Canllawiau OECD ar gyfer Mentrau Amlwladol ar Ymddygiad Busnes Cyfrifol

• Compact Byd-eang y Cenhedloedd Unedig

• Adnoddau ILO ar Lafur dan Orfod, Masnachu Pobl a Chaethwasiaeth

• Adnoddau ILO ar Lafur Plant

• Egwyddorion cyffredinol a chanllawiau gweithredol yr ILO ar gyfer recriwtio teg a diffiniadau o ffioedd recriwtio a chostau cysylltiedig

• Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn (CCUHP)

• UNICEF, Compact Byd-eang y CU ac Achub y Plant, Hawliau Plant ac Egwyddorion Busnes

• Diwydrwydd Dyladwy Cynaliadwyedd Corfforaethol y Comisiwn Ewropeaidd

Offer, canllawiau ac adnoddau

• Pum Egwyddor Prynu Cyfrifol

• Sefydliad Safonau Prydeinig – Ymatebion sefydliadol i gaethwasiaeth fodern – Canllawiau - BS 25700:2022

• Cyngor Caethwasiaeth Fodern y Gymdeithas Gwasanaethau Busnes – Pecyn Caethwasiaeth Fodern Gweithwyr Rheng Flaen

• Meincnod Caethwasiaeth Fodern CCLA

• CORE Coalition, Canllawiau Ymarferol

• ElectronicsWatch: Llafur dan Orfod

• ElectronicsWatch: Egwyddorion ar gyfer Rhwymedi a yrrir gan Weithwyr

• Egwyddor Cyflogwr sy’n Talu

• Fframwaith Diwydrwydd Dyladwy Hawliau Dynol Menter Masnachu Moesegol

• Cod Sylfaenol Menter Masnachu Moesegol: Llafur Plant

• Canllaw Menter Masnachu Moesegol i Brynu’n Gyfrifol

• Menter Masnachu Moesegol ar ryddid i gymdeithasu a chanllawiau cwmni cynrychiolaeth gweithwyr

• Adnoddau’r Awdurdod Meistri Gangiau a Cham-drin Llafur

• Gwefannau Undebau Byd-eang

• Gobaith am Gyfiawnder Sylwch ar arwyddion caethwasiaeth fodern

• Arweinlyfr y Sefydliad Hawliau Dynol a Busnes ar Weithredu Egwyddorion Dhaka

• Mynegai Hawliau Byd-eang blynyddol ITUC

• Hyb Cyflenwi Agored

• PPN 009 – Mynd i’r Afael â Chaethwasiaeth Fodern yng Nghadwyni Cyflenwi’r Llywodraeth

• PARCH - Map rhyngweithiol ar gyfer busnes sefydliadau gwrth-fasnachu mewn pobl

• Templed risg caethwasiaeth fodern y Gynghrair Cyfrifoldeb Cymdeithasol

• Adnoddau Cryfach Gyda’n Gilydd

• Swyddfa Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig yr Uchel Gomisiynydd

• Adroddiad Compact Byd-eang y Cenhedloedd Unedig ar Weithredu Mecanweithiau Cwyno Caethwasiaeth Fodern Effeithiol: Nodyn i Fusnes

• Adnoddau busnes gwrth-gaethwasiaeth nas gwelwyd o’r blaen

• Adran Llafur yr Unol Daleithiau: Rhestr o Nwyddau a Gynhyrchwyd gan Lafur Plant neu Lafur Dan Orfod

• eDdysgu Verité ar Atebolrwydd y Gadwyn Gyflenwi

• Pecyn Cymorth Llogi Teg Verité

• Mynegai Caethwasiaeth Fyd-eang WalkFree

• Pecyn Cymorth Busnes a Buddsoddwr WalkFree

• Canllaw WalkFree i Fynd i’r Afael â Chaethwasiaeth Fodern mewn Cadwyni Cyflenwi

• Fframwaith Ymateb ac Unioni Caethwasiaeth Fodern WalkFree

• Cynghrair Meincnodi’r Byd

Hoffai’r Swyddfa Gartref ddiolch i’r sefydliadau a ganlyn am gefnogi datblygiad y canllawiau hyn:

Anti-Slavery International

Associated British Foods (AB Foods)

Association of Labour Providers (ALP)

Balfour Beatty

Barclays

Better Buying Institute (rhan o Cascale)

Brightwork

British Institute of International and Comparative law (BIICL)

British Retail Consortium (BRC)

BT

Business and Human Rights Lawyers Association (BHRLA)

CCLA

Crest Advisory

Gweinyddiaethau Datganoledig

Electronics Watch

Ethical Trading Initiative (ETI)

Focus on Labour Exploitation (FLEX)

Y Comisiynydd Atal Caethwasiaeth Annibynnol (IASC)

Sefydliad Hawliau Dynol a Busnes (IHRB)

Cyfiawnder a Gofal

Cymdeithas Llywodraeth Leol

Marks & Spencer

Modern Slavery and Human Rights Policy and Evidence Centre (MSPEC)

Asiantaeth Troseddau Cenedlaethol

Next

Slave Free Alliance

Sodexo

Solar Energy UK

Staffline

Stronger Together

TechUK

TFG London Brands

TISC Report

Cyngres yr Undebau Llafur (TUC)

UN Global Compact

Unilever

Unison

Coleg y Brifysgol Llundain

Prifysgol Caerfaddon

Prifysgol Lerpwl

Prifysgol Nottingham

Unseen

Walk Free

1. ILO, Walk Free, IOM, 2022: Global Estimates of Modern Slavery: Forced Labour and Forced Marriage ↩

2. ILO, 2024: Profits and Poverty: The Economics of Forced Labour ↩

3. Published USD estimates converted to GBP using ONS reported average exchange rate value for 2024: Average Sterling exchange rate: US Dollar XUMAUSS - Office for National Statistics ↩

4. ILO, 2024: Acting Against Forced Labour ↩

5. Published USD estimates converted to GBP using ONS reported average exchange rate value for 2024: Average Sterling exchange rate: US Dollar XUMAUSS - Office for National Statistics ↩

6. ILO: What is forced labour? International Labour Organization ↩

7. Mae deddfwriaeth Adran 54 yn cyfeirio at ‘ddatganiadau caethwasiaeth a masnachu mewn pobl’. Rydym yn defnyddio’r term ‘datganiadau caethwasiaeth fodern’ drwy’r canllawiau hyn gan fod y derminoleg hon yn cael ei defnyddio’n aml gan lywodraeth a busnesau ↩

8. IHRB, 2025: What is modern slavery? ↩

9. Public Health England, 2017: Modern slavery and public health - GOV.UK ↩

10. Vanja Strand and others, 2024: A systematic literature review of modern slavery in supply chain management: State of the art, framework development and research opportunities, Journal of Cleaner Production. volume 435, 2024 ↩

11. Swyddfa’r Cabinet, 2024: Procurement Act 2023 Guidance: Exclusions ↩

12. Yagci Sokat ac eraill, 2023: Impact of modern slavery allegations on operating performance. Supply Chain Management: An International Journal, 28(3): 470-485. ↩

13. Leonardo Marques ac eraill, 2024: Impact pathways: “follow the labour”. the labour supply chain and its impact on decent work in product supply chains. International Journal of Operations & Production Management ↩

14. Ar gyfer sefydliadau sy’n drafftio datganiadau caethwasiaeth fodern am y tro cyntaf, efallai y byddai’n fwy priodol iddynt ganolbwyntio ar fodloni datgeliadau lefel 1, ond wrth i sefydliadau ddod yn fwy cyfarwydd â’r gofynion adrodd, cânt eu hannog i symud ymlaen i gynnwys datgeliadau lefel 2 a thu hwnt.. ↩

15. Y Comisiwn Ewropeaidd, 2025: Diwydrwydd Dyladwy Cynaliadwyedd Corfforaethol ↩