Canllawiau

Tir elusen: morgeisio tir eich elusen yng Nghymru a Lloegr

Diweddarwyd 7 March 2024

Applies to England and Wales

• Publication for Northern Ireland
• Publication for Scotland

Yn y rhan fwyaf o achosion gallwch gymryd morgais neu arwystl ar dir eich elusen yn Loegr neu Chymru heb ofyn am awdurdod gan y Comisiwn Elusennau.

Mae’n rhaid i chi:

• gael yr hawl i fenthyca neu forgeisio. Gall hyn ddod o’r gyfraith (pŵer statudol) neu ddogfen lywodraethol eich elusen. Mae gan y rhan fwyaf o elusennau un o’r pwerau hyn, ond os ydych yn ansicr dylech geisio cyngor proffesiynol
• ddilyn y gofynion perthnasol isod

Yn y canllaw hwn mae ‘tir’ yn golygu unrhyw:

• dir sy’n eiddo i’ch elusen, neu’n cael ei ddal mewn ymddiried ar ran eich elusen
• adeiladau ar y tir
• hawliau dros dir fel hawddfreintiau neu gyfamodau cyfyngu

Mae adran 124 o Ddeddf Elusennau 2011 (fel y diwygiwyd) yn nodi rhai gofynion y mae’n rhaid i elusennau eu bodloni wrth forgeisio eu tir. Esbonnir y gofynion hyn yn y canllaw hwn.

Os na allwch fodloni’r gofynion hyn, neu os nad ydych wedi bodloni’r gofynion hyn, rhaid i chi wneud cais am awdurdod y Comisiwn cyn morgeisio tir eich elusen. Yn eich cais, bydd angen i chi esbonio pam nad ydych wedi, neu na allwch, fodloni’r gofynion cyfreithiol, a darparu tystiolaeth bod:

• angen y benthyciad neu’r grant ar eich elusen i gyflawni’r hyn y mae’n bwriadu ei wneud
• y telerau’r benthyciad neu’r grant yn rhesymol i’ch elusen
• gan eich elusen y gallu i ad-dalu’r morgais o dan y telerau arfaethedig

Gofynion sy’n berthnasol i bob morgais ac arwystl

Rhaid i chi gael ac ystyried cyngor priodol, yn ysgrifenedig, ar forgais arfaethedig. Mae’r gofynion o ran yr hyn y mae’n rhaid i’r cyngor ei gynnwys yn amrywio yn dibynnu ar y rheswm dros y morgais. Esbonnir y rhain yn adrannau 2 a 3 o’r canllawiau hyn.

Fodd bynnag, rhaid i bob cyngor fod gan berson:

• y credwch yn rhesymol fod ganddynt y gallu a’r profiad angenrheidiol o faterion ariannol
• heb unrhyw fuddiant ariannol yn y trafodiad

Argymhellwn fod gan eich cynghorydd gymwysterau proffesiynol, megis cyfrifydd eich elusen neu gynghorydd ariannol.

Gall y cynghorydd fod yn ymddiriedolwr, yn swyddog neu’n weithiwr i’ch elusen os oes ganddynt y gallu neu’r profiad cywir. Os ydyn nhw, yna:

• rhaid i chi reoli unrhyw wrthdaro buddiannau
• rhaid sicrhau, os yw ymddiriedolwr neu swyddog i gael ei dalu am roi cyngor, nad yw dogfen lywodraethol eich elusen yn atal talu ymddiriedolwyr ac yn dilyn y gofynion cyfreithiol ar gyfer talu ymddiriedolwyr. Darllenwch ein canllawiau am treuliau a thaliadau ymddiriedolwyr
• dylent wirio yswiriant eich elusen. Ni fydd pob yswiriant yn yswirio cyngor esgeulus a roddir gan gynghorydd sydd hefyd yn ymddiriedolwr, swyddog neu weithiwr eich elusen

Os byddwch yn ail-forgeisio unrhyw dir neu mae telerau morgais yn newid ac yn cynyddu atebolrwydd eich elusen yna rhaid i chi geisio cyngor priodol eto.

Gofynion am forgeisi neu daliadau i sicrhau ad-daliad o grant neu fenthyciad

Cyn i chi forgeisio eich tir i sicrhau ad-daliad grant neu fenthyciad rhaid i chi gael ac ystyried cyngor priodol, yn ysgrifenedig, sy’n datgan:

• os oes angen y benthyciad neu’r grant ar eich elusen i gyflawni’r hyn y mae’n bwriadu ei wneud
• os yw’r telerau’r benthyciad neu’r grant yn rhesymol i’ch elusen
• os oes gan eich elusen y gallu i ad-dalu’r morgais o dan y telerau arfaethedig

Gofynion ar gyfer morgeisi neu daliadau i sicrhau rhwymedigaethau eraill

Efallai y bydd angen morgais arnoch i sicrhau math gwahanol o rwymedigaeth. Gallai hyn gynnwys gwarantu benthyciad i elusen arall, sy’n golygu y byddai’ch elusen yn cytuno i ad-dalu’r benthyciad os na fyddai’r elusen arall yn gallu gwneud hynny.

Gallwch wneud hyn dim ond pan fydd y rhwymedigaeth yn gydnaws â dibenion eich elusen.

Er enghraifft:

Gallai elusen sydd â’r pwrpas o ddarparu tai i bobl hŷn warantu benthyciad i elusen arall i adnewyddu eu tai ar gyfer pobl hŷn.

Fodd bynnag, ni allai elusen gyda’r diben o ddarparu tai i bobl hŷn warantu benthyciad i adeiladu maes chwarae i blant oherwydd ni fyddai hyn yn cydfynd â’i dibenion.

Yn yr achosion hyn, rhaid i chi gael ac ystyried cyngor priodol, yn ysgrifenedig, ynghylch os yw’n rhesymol i chi sicrhau’r rhwymedigaeth ac os yw’n gydnaws â dibenion eich elusen.

Eithriadau i’r gofynion

Nid yw’r gofynion hyn yn berthnasol os:

• mae eich elusen wedi’i sefydlu gan Ddeddf Seneddol ac mae’r morgais neu arwystl wedi’i awdurdodi gan y Ddeddf
• mae’r morgais neu arwystl wedi’i awdurdodi gan gynllun y Comisiwn neu’r llys neu ddarpariaeth statudol arall
• mae eich elusen yn elusen sydd wedi’i hesgusodi (er y gall eich prif reoleiddiwr osod gofynion eraill)
• rydych yn gweithredu yn eich rôl fel datodydd, darpar ddatodydd, derbynnydd neu weinyddwr

Ceisiwch gyngor proffesiynol bob amser os nad ydych yn siŵr pa ofynion i’w dilyn.

Darllenwch yr adran ar Eithriadau i ddilyn y gofynion cyfreithiol yn ein canllawiau ynghylch gwaredu tir.

Cadw cofnodion morgais

Ar gyfer pob math o forgeisi, dylech gadw:

• yr holl ddogfennau sy’n gysylltiedig â’r trafodiad
• copi o’r farn gyfreithiol gan gynghorydd eich elusen i’ch benthyciwr sy’n dweud y gall eich elusen ymrwymo i’r morgais
• dogfennau sy’n dangos unrhyw gyllid arall ar gyfer y prosiect
• unrhyw ddogfennaeth gan gyfrifydd eich elusen, cynghorydd ariannol neu berson priodol arall sy’n dangos eich bod wedi derbyn ac ystyried cyngor priodol

Bydd cadw’r cofnodion hyn yn eich helpu i ddangos eich bod wedi gweithredu’n briodol.

Datganiadau yn y dogfennau morgais

Rhaid i’r dogfennau morgais gynnwys datganiadau penodol sy’n cadarnhau:

• os yw’r tir yn cael ei ddal gan elusen, neu mewn ymddiried ar gyfer elusen
• os yw’r elusen yn elusen sydd wedi’i hesgusodi neu wedi’i heithrio rhag dilyn y gofynion fel yr eglurir yn adran 4 uchod; rhaid i’r datganiad hefyd nodi pam ei fod wedi’i eithrio
• os nad yw’r elusen yn elusen sydd wedi’i hesgusodi neu wedi’i heithrio rhag dilyn y gofynion, bod yr elusen yn ddarostyngedig i’r gofynion hyn

Os yw’r morgais yn ddarostyngedig i’r gofynion hyn, rhaid i chi hefyd ardystio bod naill ai:

• gennych y pŵer yn eich dogfen lywodraethol i ganiatáu’r morgais a’ch bod wedi cydymffurfio â’r gofynion perthnasol neu
• bod y Comisiwn neu’r Llys wedi cymeradwyo’r morgais trwy orchymyn

Dylech geisio cyngor cyfreithiol ar hyn. Bydd eich cyfreithiwr neu gynghorydd proffesiynol arall yn drafftio’r dogfennau ar gyfer y morgais.

Rhaid i’r datganiadau a’r dystysgrif gynnwys gwybodaeth arbennig sydd wedi’i hardystio gan ymddiriedolwyr yr elusen. Mae’r Gofrestrfa Tir Cyfarwyddyd Ymarfer yn rhoi rhagor o fanylion am hyn.