Canllawiau

Elusennau a materion buddsoddi: Craidd cyfreithiol

Diweddarwyd 1 August 2023

1. Datganiad rhagarweiniol

Bwriad y ddogfen hon yw bod yn grynodeb o farn y Comisiwn Elusennau ar y gyfraith sy’n sail i’w gyhoeddiad “Buddsoddi arian elusennau: canllawiau i ymddiriedolwyr” (‘y canllawiau’) ac o reidrwydd mae’n defnyddio iaith fwy technegol.

Nid yw’r dadansoddiad hwn wedi’i fwriadu i fod yn grynodeb cyfreithiol cynhwysfawr, ond yn bwynt cyfeirio defnyddiol i ymddiriedolwyr, eu cynghorwyr a’r cyhoedd. Bwriedir iddo adlewyrchu’r gyfraith ac arfer yng Ngorffennaf 2023. Nid yw’n rhwymol yn y gyfraith. Dylid cofio ei fod yn cynnig dadansoddiad cyffredinol o’r gyfraith ond bydd a yw’r dadansoddiad yn briodol mewn achos penodol yn dibynnu ar holl ffeithiau’r achos hwnnw, gan nodi bod cyfraith ymddiriedolaethau yn aml yn datblygu’n gynyddrannol fesul achos. Mae’r Comisiwn hefyd yn nodi pwysigrwydd peidio â thrin sylwadau obiter mewn achosion fel statud, a lle mae’n bosibl nodi’r gymhareb rwymol o achosion neu’r egwyddor sylfaenol.

Mewn rhai mannau mae’r ddogfen hon yn dyfynnu o benderfyniadau barnwrol sy’n defnyddio iaith benodol i un rhyw. Mae’r rhain yn ddyfyniadau uniongyrchol o adroddiadau achos hanesyddol, ac mae’r egwyddorion perthnasol yn berthnasol heb gyfeirio at ryw.

Bydd y Comisiwn yn defnyddio’r un dull â’r llysoedd a’r Tribiwnlys wrth gymhwyso’r gyfraith.

2. Cyflwyniad

Mae’r sail gyfreithiol hon i’r canllaw yn ymwneud â dyletswyddau a rhwymedigaethau ymddiriedolwyr elusennau. Mae’r sefyllfa a ddisgrifir yn seiliedig ar y gyfraith sy’n ymwneud â chyfraith ymddiriedolaethau ac eithrio lle nodir yn wahanol. Felly nid yw rhannau o’r canllaw hwn yn gymwys yn uniongyrchol i gyfarwyddwyr cwmnïau elusennol. Fodd bynnag, gan fod cyfarwyddwyr cwmni elusennol hefyd yn gweithredu mewn modd ymddiriedol i hyrwyddo dibenion elusennol, mae ganddynt gyfrifoldebau tebyg. Maent o fewn y disgrifiad o ‘ymddiriedolwyr elusen’ fel y diffinnir yn adran 177 o Ddeddf Elusennau 2011.

Beth yw buddsoddiad?

Yn y canllawiau, mae’r Comisiwn yn defnyddio’r term ‘buddsoddiad’ i gynnwys unrhyw wariant arian mewn rhywbeth y gobeithir y bydd yn arwain at enillion ariannol. Mae’r diffiniad hwn yn cwmpasu amrediad eang o strategaethau a ddefnyddir gan elusennau wrth ddefnyddio eu cronfeydd.

Nid oes diffiniad statudol o fuddsoddiad er bod awdurdod mewn cyfraith achosion ar gyfer yr hyn a olygir gan y term. Yn Harries v Comisiynwyr yr Eglwys [1992] 1 WLR 1241 (Harries) cyfeiriodd yr Is-ganghellor Syr Donald Nicholls at “eiddo a ddelir gan yr ymddiriedolwyr at ddiben cynhyrchu arian, boed yn incwm neu’n dwf cyfalaf, i hybu gwaith yr ymddiriedolaeth ag ef”. Disgrifiodd hyn fel “eiddo a ddelir gan yr ymddiriedolwyr fel buddsoddiad”.

Mae’r ystyr a roddir i ‘fuddsoddi’ yn y gyfraith gyffredin wedi’i gyfyngu’n gyffredinol i fuddsoddiadau ariannol e.e. “eiddo a ddelir gan yr ymddiriedolwyr at ddiben cynhyrchu arian, boed yn incwm neu’n dwf cyfalaf, i hybu gwaith yr ymddiriedolaeth ag ef”. Fodd bynnag, mewn achos yn Seland Newydd Culverden Retirement Village v Cofrestrydd Cwmnïau [1997] 1 NZLR 257, 261 dywedodd y Cyfrin Gyngor:

“……..un o ystyron bob dydd buddsoddi yw gosod arian wrth brynu eiddo yn y gobaith o elw. Gall yr adenillion ddod ar ffurf cyfalaf neu incwm neu’r ddau. Gall fod mewn arian parod, neu gall fod mewn nwyddau megis darparu gwasanaethau.”

Yn yr achos hwnnw, roedd prynu tŷ tref mewn pentref ymddeol ar delerau y bydd y prynwr yn ei feddiannu, gyda gwasanaethau angenrheidiol yn cael eu darparu, cyn belled ag y dymunant a’u bod wedyn yn cael y cyfan neu ran fawr o’u gwariant yn ôl yn cael ei ystyried yn briodol yn fuddsoddiad. Yn benodol, dywedodd y llys:

“Mae’r elw o’u gwariant i’w ganfod yng nghyfanswm y budd-daliadau hyn, nid dim ond y taliad ariannol ar y diwedd.”

Y man cychwyn i ymddiriedolwyr ym mhob un o’r strategaethau ‘buddsoddi’ hyn yw dyletswydd ymddiriedolwyr i arfer eu pwerau er lles gorau’r elusen.Yn achos buddsoddiadau ariannol bydd hyn fel arfer yn golygu ceisio’r enillion mwyaf sy’n gyson â darbodusrwydd masnachol.

Pwerau buddsoddi ymddiriedolwyr elusen

Mae’n rhaid i ymddiriedolwyr elusen arfer eu holl bwerau i hyrwyddo dibenion eu helusen, ac mae hyn yn cynnwys pwerau buddsoddi. Yn Harries, yng nghyd-destun pwerau buddsoddi ymddiriedolwyr, dywedodd Syr Donald Nicholls V-C:

“Mae’n hanfodol bod ymddiriedolwyr elusen, yn gyffredin â phob ymddiriedolwr arall, yn awyddus i hyrwyddo dibenion yr ymddiriedolaeth y maent wedi derbyn swydd ymddiriedolwr ynddi. Dyna yw eu dyletswydd. Er mwyn eu galluogi’n well i gyflawni’r ddyletswydd honno, mae gan ymddiriedolwyr bwerau wedi’u breinio ynddynt. Mae’n rhaid i’r pwerau hynny gael eu harfer at y diben y cawsant eu rhoi ar ei gyfer: i hybu dibenion yr ymddiriedolaeth.”

Mewn llawer o achosion bydd hyn yn golygu bod ymddiriedolwyr elusen yn buddsoddi er mwyn sicrhau’r enillion ariannol mwyaf posibl i’r elusen, fel bod y cronfeydd canlyniadol ar gael at ddibenion yr elusen; ond bydd rhai achosion lle mae ffactorau heblaw perfformiad buddsoddi hefyd yn berthnasol i benderfyniadau ymddiriedolwyr. Mae’r rhain yn cynnwys achosion lle gall buddsoddiadau posibl wrthdaro â’r dibenion y mae’r elusen wedi’i sefydlu i’w cyflawni, neu achosion lle gallai gwneud buddsoddiadau arbennig achosi niwed i enw da’r elusen ymhlith rhoddwyr, buddiolwyr neu eraill.

Yn Butler-Sloss ac ors v Comisiwn Elusennau ac anor [2022] Ch 371 (Butler-Sloss), ceisiodd ymddiriedolwyr dwy ymddiriedolaeth elusennol anghorfforedig gymeradwyaeth y Llys i fabwysiadu datganiadau polisi buddsoddi â’r nod o sicrhau bod eu buddsoddiadau yn gyson â nodau Cytundeb Paris ar newid hinsawdd, yn ogystal â rhai datganiadau eraill yn ymwneud â’r gyfraith berthnasol.  Wrth roi dyfarniad, amlinellodd Michael Green J y crynodeb canlynol o’r gyfraith mewn perthynas â phenderfyniadau ymddiriedolwyr elusennol wrth arfer eu pwerau buddsoddi ariannol:

“(1) Mae pwerau buddsoddi ymddiriedolwyr yn deillio o’r gweithredoedd ymddiriedolaeth neu’r offerynnau llywodraethu (os oes rhai) a Deddf Ymddiriedolwyr 2000.

(2) Prif ddyletswydd a throsfwaol ymddiriedolwyr elusen yw hyrwyddo dibenion yr ymddiriedolaeth. Felly mae’n rhaid i’r pŵer i fuddsoddi gael ei arfer i hyrwyddo’r dibenion elusennol.

(3) Fel arfer cyflawnir hynny drwy wneud y mwyaf o’r enillion ariannol ar y buddsoddiadau a wneir; mae’r meini prawf buddsoddi safonol a nodir yn adran 4 o Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 yn ei wneud yn ofynnol i ymddiriedolwyr ystyried addasrwydd y buddsoddiad a’r angen i arallgyfeirio; cymhwyso’r meini prawf hynny a cheisio cyngor priodol er mwyn cynhyrchu’r enillion ariannol gorau ar lefel briodol o risg er budd yr elusen a’i ddibenion.

(4) Gwneir buddsoddiadau cymdeithasol neu fuddsoddiadau effaith neu gysylltiedig â rhaglen gan ddefnyddio pwerau ar wahân i’r pŵer buddsoddi pur.

(5) Pan waherddir buddsoddiadau penodol rhag cael eu gwneud gan yr ymddiriedolwyr o dan y weithred ymddiried neu’r offeryn llywodraethu, ni ellir eu gwneud.

(6) Ond os yw ymddiriedolwyr o’r farn resymol y gallai buddsoddiadau arbennig neu ddosbarthiadau o fuddsoddiadau wrthdaro â’r dibenion elusennol, mae gan yr ymddiriedolwyr ddisgresiwn i eithrio buddsoddiadau o’r fath a dylent arfer y disgresiwn hwnnw drwy gydbwyso’n rhesymol yr holl ffactorau perthnasol gan gynnwys, yn arbennig, tebygolrwydd a difrifoldeb y gwrthdaro posibl a thebygolrwydd a difrifoldeb unrhyw effaith ariannol bosibl o eithrio buddsoddiadau o’r fath.

(7) Wrth ystyried effaith ariannol gwneud neu eithrio rhai buddsoddiadau, gall yr ymddiriedolwyr ystyried y risg o golli cymorth gan roddwyr a niwed i enw da’r elusen yn gyffredinol ac yn arbennig ymhlith ei fuddiolwyr.

(8) Fodd bynnag, mae angen i ymddiriedolwyr fod yn ofalus mewn perthynas â gwneud penderfyniadau ynghylch buddsoddiadau ar seiliau moesol yn unig, gan gydnabod y gall fod safbwyntiau moesol dilys ymhlith cefnogwyr yr elusen ar faterion penodol.

(9) Yn y bôn, mae’n ofynnol i ymddiriedolwyr weithredu’n onest, yn rhesymol â phob gofal a sgìl dyladwy) ac yn gyfrifol wrth lunio polisi buddsoddi priodol ar gyfer yr elusen sydd er budd pennaf yr elusen a’i ddibenion. Lle mae penderfyniadau anodd i’w gwneud sy’n ymwneud â gwrthdaro posibl neu niwed i enw da, mae angen i’r ymddiriedolwyr arfer crebwyll da trwy gydbwyso’r holl ffactorau perthnasol yn enwedig maint y gwrthdaro posibl yn erbyn y risg o niwed ariannol.

(10) Os yw’r ymarfer cydbwyso hwnnw wedi’i wneud yn briodol a thrwy hynny fod polisi buddsoddi rhesymol a chymesur yn cael ei fabwysiadu, mae’r ymddiriedolwyr wedi cydymffurfio â’u dyletswyddau cyfreithiol yn y fath fodd ac ni ellir eu beirniadu, hyd yn oed os gallai’r llys neu ymddiriedolwyr eraill fod wedi dod i gasgliad gwahanol.”

Butler-Sloss yw’r achos mwyaf blaenllaw yn y maes hwn nawr, ac mae’r dyfarniad hwn yn ganolog i’r sail ar gyfer arweiniad y Comisiwn ar fuddsoddiad gan ymddiriedolwyr.

Wrth nodi gofynion gan gynnwys gweithredu’n rhesymol, cydbwyso’r holl ffactorau perthnasol, a gweithredu’n onest, yn gyfrifol a chyda’r holl ofal a sgìl dyladwy, mae’r datganiad a nodir uchod yn gosod prosesau gwneud penderfyniadau ymddiriedolwyr ynghylch buddsoddiadau ariannol yn yr un cyd-destun â phenderfyniadau ymddiriedolwyr yn gyffredinol. Er bod y dyfarniad wedi’i roi’n benodol yng nghyd-destun ymddiriedolwyr elusennau anghorfforedig, mae’r Comisiwn o’r farn bod yr un dyletswyddau’n debygol o fod yn gymwys i ymddiriedolwyr elusennol pob elusen beth bynnag yw eu ffurf gyfreithiol, yn rhinwedd eu sefyllfa ymddiriedol mewn perthynas â’u helusennau.

Mae’r crynodeb uchod yn cyfeirio at Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 fel un o ffynonellau pwerau ymddiriedolwyr i fuddsoddi. Mae’r Ddeddf honno’n gymwys i ymddiriedolwyr yn yr ystyr llym, megis y rhai a oedd yn barti i achos Butler-Sloss, sy’n ymddiriedolwyr elusennau anghorfforedig. Bydd pwerau ymddiriedolwyr elusennau corfforedig, gan gynnwys cwmnïau, sefydliadau corfforedig elusennol a chyrff corfforaethol eraill, yn deillio o’r fframweithiau cyfreithiol ar wahân sy’n gymwys iddynt.

Mae canllaw ar wahân y Comisiwn ar ddyletswyddau ymddiriedolwyr ac ar wneud penderfyniadau gan ymddiriedolwyr yn adlewyrchu llawer o’r egwyddorion a nodir yn y crynodeb uchod o’r achos hwnnw fel y maent yn berthnasol i benderfyniadau ymddiriedolwyr yn gyffredinol, ac mae’r canllaw buddsoddi yn cymhwyso’r rhain yng nghyd-destun buddsoddi.

3. Buddsoddiad ariannol

Enillion ariannol uchaf

Yn Harries, roedd yr Is-ganghellor yn glir, lle mae eiddo’n cael ei ddal fel buddsoddiad, “bydd dibenion prima facie yn cael eu gwasanaethu orau gan yr ymddiriedolwyr sy’n ceisio cael yr enillion mwyaf o hynny, boed hynny ar ffurf incwm neu dwf cyfalaf, yn gyson â doethineb masnachol”.  Yn Butler-Sloss, dywedodd Michael Green J fod hyrwyddo dibenion elusen trwy ddefnyddio pwerau buddsoddi ariannol “yn cael ei gyflawni fel arfer trwy wneud y mwyaf o’r enillion ariannol ar y buddsoddiadau a wneir”.

Mae’r pŵer i fuddsoddi yn Neddf Ymddiriedolwyr 2000 yn ymwneud yn yr un modd â buddsoddiad a wneir at ddiben cyflawni enillion ariannol. Mae hefyd yn wir bod cronfeydd a ddelir fel gwaddoliad parhaol ar ymddiriedolaeth ar gyfer buddsoddiadau, yn amodol ar unrhyw ddarpariaethau penodol yn y ddogfen lywodraethol, yn cael eu dal at ddiben sicrhau enillion ariannol y gellir eu defnyddio i hyrwyddo dibenion yr elusen. Ni all y cronfeydd, yn absenoldeb darpariaethau penodol i’r perwyl hwnnw, gael eu defnyddio mewn modd a fyddai’n erydu cyfalaf y gronfa.

Gwahaniaeth rhwng buddsoddi a masnachu

Mae gwahaniaeth rhwng buddsoddiad a menter fasnachu er y gall fod yn anodd ei wneud weithiau. Gall cynhyrchu incwm fod yn nodwedd o fuddsoddiad a menter fasnachu. Gellir trin y ddau yn wahanol o ran trethiant felly mae’n bwysig bod yn glir os yw gwariant penodol o arian ar fuddsoddiad yn hytrach na menter fasnachu.

Pwerau buddsoddi

Mae pwerau buddsoddi datganedig gan nifer o elusennau wedi’u nodi yn eu dogfennau llywodraethol. Beth bynnag, mae Deddf Ymddiriedolwyr 2000 yn rhoi pŵer buddsoddi cyffredinol i ymddiriedolwyr elusennau anghorfforedig. Mae hyn yn cael ei ddatgan y gall ymddiriedolwr “wneud unrhyw fath o fuddsoddiad y gallai ei wneud pe bai ganddo hawl lwyr i asedau’r ymddiriedolaeth”. Mae’n rhaid i ymddiriedolwyr elusen arfer eu pwerau er lles yr elusen. Archwilir yr hyn y mae hyn yn ei olygu o ran pwerau buddsoddi yn ddiweddarach yn yr adran hon.

Mae hwn yn bŵer eang iawn, ond dim ond “buddsoddiadau” gwirioneddol sydd o fewn ei gwmpas. Mae hefyd yn angenrheidiol i ymddiriedolwyr gadw mewn cof y materion treth a’r gwahaniaeth rhwng gweithgareddau sy’n fuddsoddiad a rhai sy’n masnachu. Ni ellir cyfiawnhau cynnal trafodion na ellir eu hystyried yn briodol fel ‘buddsoddiadau’ fel arfer pŵer buddsoddi. Nid yw cronfeydd i hyrwyddo dibenion elusen yn uniongyrchol yn cael eu defnyddio wrth arfer pwerau buddsoddi ariannol.

Nid yw’r pŵer buddsoddi cyffredinol a roddwyd gan Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 yn caniatáu i ymddiriedolwyr fuddsoddi mewn tir ac eithrio mewn benthyciadau wedi’u gwarantu ar dir. Fodd bynnag, mae adran 8 o’r Ddeddf Ymddiriedolwyr yn rhoi’r pŵer i ymddiriedolwyr gaffael tir rhydd-ddaliol neu brydlesol yn y Deyrnas Unedig fel buddsoddiad.

Mae’r llysoedd bob amser wedi caniatáu pwerau buddsoddi datganedig naill ai i gyfyngu ar bwerau buddsoddi cyffredinol ymddiriedolwyr neu i’w hehangu er bod pwerau buddsoddi datganedig yn cael eu dehongli’n llym gan y llysoedd.

Er bod y llys yn dehongli pwerau buddsoddi datganedig yn llym, nid oes ganddo ddyletswydd i roi adeiladwaith sydd wedi’i gyfyngu’n ormodol ar gymal buddsoddi.

O dan adran 99 o Ddeddf Elusennau 2011 mae pwerau buddsoddi elusen yn cynnwys pŵer i gymryd rhan mewn cronfeydd buddsoddi cyffredin a chronfeydd adnau cyffredin heblaw bod y pŵer wedi’i eithrio gan ddarpariaeth yn ei ddogfen lywodraethol sy’n cyfeirio’n benodol at gronfeydd buddsoddi cyffredin neu gronfeydd adnau cyffredin.

Cronfeydd buddsoddi cyffredin

Cronfeydd buddsoddi cyfunol yw cynlluniau buddsoddi cyffredin a sefydlwyd gan gynllun a wneir gan y Comisiwn (neu’r llys) o dan adrannau 96-97 o Ddeddf Elusennau 2011 lle mai dim ond elusennau a sefydlwyd yn Lloegr a Chymru a’r rhai a sefydlwyd yn yr Alban a Gogledd Iwerddon sy’n gallu buddsoddi. Ystyrir eu bod yn elusennau. Ceir rhagor o wybodaeth yn y canllawiau Cronfeydd Buddsoddi Cyffredin a Chronfeydd Adnau Cyffredin: canllaw sylfaenol i’w rheoleiddio.

Mae llawer o Gronfeydd Buddsoddi Cyffredin wedi’u strwythuro fel Cronfeydd Buddsoddi Awdurdodedig Elusennol (CAIFs), a awdurdodir gan yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol.

Mae cronfeydd adnau cyffredin (CDFs) yn gynlluniau cymryd blaendal a sefydlwyd gan gynlluniau a wneir gan y comisiwn o dan adran 100 o Ddeddf Elusennau 2011. Mae’r gyfraith yn eu hystyried yn elusennau eu hunain. Felly maent yn gymwys i gofrestru fel elusennau yn eu rhinwedd eu hunain. Mae rhagor o wybodaeth i’w chael yn y canllawiau sydd wedi’u cysylltu uchod.

Benthyg i fuddsoddi

Fel arfer, ni fydd benthyca arian er mwyn ei fuddsoddi yn ddefnydd doeth o’r arian dan sylw gan na fydd yr elw arno o reidrwydd yn talu costau benthyca. Fodd bynnag, mae mater hefyd os yw hyn wedi’i gynnwys yn y pŵer i fuddsoddi.

Hyd yn oed os yw er lles yr elusen i fenthyca a buddsoddi, dim ond os oes pŵer penodol i fenthyca er mwyn buddsoddi y bydd yn gallu gwneud hynny. Yn re Suenson-Taylor’s Settlement Trusts [1974] 1 WLR 1280 ystyriodd Foster J gynnig gan ymddiriedolwyr i ddefnyddio eu pwerau benthyca i godi arian at ddiben buddsoddi. Roedd yn ymddangos bod eu pŵer buddsoddi yn eang iawn, sef:

“Bydd gan yr ymddiriedolwyr yr un pŵer anghyfyngedig i fuddsoddi arian sy’n gofyn am fuddsoddiad o dan yr ymddiriedolaethau yma ag a fyddai ganddynt pe baent yn unig berchennog absoliwt a buddiol o’r gronfa ymddiriedolaeth.”

Roedd y Llys o’r farn bod ‘arian roedd angen ei fuddsoddi’ yn cyfeirio at gyfalaf y gronfa ymddiriedolaeth ac nad oedd cronfeydd a fenthycwyd yn rhan o’r gronfa ymddiriedolaeth ac felly heb fod o fewn y pŵer buddsoddi. Nid yw hyn yn golygu nad yw’n bosibl cael pwerau penodol i fenthyca a buddsoddi arian a fenthycwyd dim ond y bydd pwerau datganedig ymddiriedolwyr yn cael eu dehongli’n llym.

Os caniateir benthyca er mwyn buddsoddi, bydd angen i’r ymddiriedolwyr sicrhau eu bod yn gweithredu yn unol â’u dyletswyddau er lles yr elusen.

Nid yw hyn yn atal elusennau rhag buddsoddi mewn endidau sydd eu hunain yn benthyca i wneud buddsoddiadau, ar yr amod bod penderfyniad yr elusen i wneud hynny yn cydymffurfio mewn ffyrdd eraill â’i dyletswyddau cyfreithiol.

Dyletswyddau ymddiriedolwyr (arfer pŵer buddsoddi)

Nid yw’r pŵer buddsoddi cyffredinol a roddir gan adran 3 o Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 wrth gwrs yn effeithio ar ddyletswydd ymddiriedolwr wrth arfer y pŵer buddsoddi “i gymryd y fath ofal ag y byddai dyn call cyffredin yn ei gymryd pe bai’n bwriadu gwneud buddsoddiad er budd pobl eraill y teimlai fod rheidrwydd moesol arno i ddarparu ar eu cyfer” (per Lindley L.J. yn In re Whiteley (1886) 33 Ch.D. . 347, 355).

Yn Learoyd v Whiteley (1887) 12 App. Cas 727, 733 Dywedodd yr Arglwydd Watson:

“Gall dynion busnes o ddoethineb arferol, ac yn aml, maen nhw’n dewis buddsoddiadau sydd fwy neu lai o natur hapfasnachol; ond mae’n ddyletswydd ar ymddiriedolwr i gyfyngu ei hun i’r dosbarth o fuddsoddiadau a ganiateir gan yr ymddiriedolaeth, ac yn yr un modd osgoi pob buddsoddiad o’r dosbarth hwnnw sydd â pherygl ynghlwm ag ef.”

Yn re Godfrey (1883) 23 Ch.D. 483, 493 Dywedodd Bacon V-C:

“Heb amheuaeth, mae’n ddyletswydd ar ymddiriedolwr, wrth weinyddu ymddiriedolaethau ewyllys, i ymdrin ag eiddo sydd wedi’i roi i’w ofal yn union fel y byddai unrhyw ddyn darbodus yn delio â’i eiddo ei hun.

Ond mae’n rhaid i’r geiriau y mynegir y rheol ynddynt beidio â chael eu gwasgu y tu hwnt i’w hystyr. Mae dynion busnes darbodus yn wynebu risg yn eu trafodion. Gall hynny ddigwydd ac mae’n rhaid iddo ddigwydd ym mron pob mater dynol.”

Ar gyfer achosion ymddiriedolaeth breifat, roedd cydbwyso buddiannau’r tenant am oes a’r rhai â hawl i weddill yn agwedd bwysig ar ddyletswyddau buddsoddi’r ymddiriedolwyr. Yn JW v Morgan Trust Co y Bahamas Ltd (2001-2) I.T.E.L.R. 541 dywedodd y Goruchaf Lys (Bahamas) fod disgwyl i ymddiriedolwyr ystyried cyfanswm yr adenillion ar asedau’r ymddiriedolaeth fel y ffon fesur ar gyfer eu perfformiad buddsoddi heb ragfarnu sefyllfa tenant oes neu weddill. Mae’n rhaid i ymddiriedolwyr gael cydbwysedd teg rhwng gwarantau llog sefydlog, ffafrio’r tenant am oes, a stociau a chyfranddaliadau a oedd, gyda’u potensial ar gyfer twf cyfalaf, yn ffafrio’r gweddill sydd â diddordeb mewn cyfalaf lle mae polisi difidend isel.

Yn y gyfraith elusennau mae hyn yn cyfateb yn achos gwaddol parhaol i ystyried hyrwyddo’r diben elusennol nawr ac yn y dyfodol. O ran elusennau heb waddol parhaol, nid oes proses gydbwyso o’r fath o reidrwydd. Y prif feini prawf yw hyrwyddo dibenion yr elusen os yw hyn yn cael ei wasanaethu orau drwy fuddsoddi ar gyfer enillion ariannol i’w ddefnyddio at y dibenion neu ddefnyddio’r cyfalaf yn uniongyrchol i hyrwyddo’r dibenion.

Yn Cowan v Scargill [1985] Ch 270 dyfynnodd Syr Robert Megarry V-C eiriau Syr James Wigram VC gyda chymeradwyaeth yn Balls v Strutt (1841) 1 Hare 146, 149:

“Mae’n egwyddor yn y llys hwn, na chaniateir i ymddiriedolwr ddefnyddio’r pwerau y gall yr ymddiriedolaeth eu rhoi iddo yn ôl y gyfraith, ac eithrio at ddibenion cyfreithlon ei ymddiriedolaeth;………”

Aeth Megarry V-C ymlaen i ddweud:

“Mae’n rhaid i bwerau gael eu harfer yn deg ac yn onest at y dibenion y rhoddir ar eu cyfer ac nid er mwyn cyflawni unrhyw ddiben arall, boed er budd yr ymddiriedolwyr neu fel arall….”

Yn Ymddiriedolwyr yr Amgueddfa Brydeinig v H.M. Twrnai Cyffredinol [1984] 1 WLR 418 Amlinellodd Syr Robert Megarry V-C bum mater ymhlith y rhai i’w hystyried gan y llys wrth ystyried rhoi pwerau buddsoddi:

“Mae’r llys yn debygol o roi pwys mawr ar led ac effeithiolrwydd unrhyw ddarpariaethau ar gyfer cyngor a rheolaeth.”

“Lle mae’r pwerau’n eang iawn…..mae llawer i’w ddweud am ryw gynllun o rannu ffracsiynol, gan gyfyngu rhan o’r gronfa i fuddsoddiadau cymharol ddiogel, a chaniatáu i’r rhan arall gael ei ddefnyddio ar gyfer buddsoddiadau lle bydd y risgiau mwyaf yn cael eu gwrthbwyso gan ragolygon sylweddol o enillion uwch.”

“Yr hyn sydd gan y llys i’w farnu yw effaith gyfunol lled, rhaniad, cyngor a rheolaeth, sydd i gyd yn rhyngweithio, ynghyd â statws yr ymddiriedolwyr.”

“Efallai bod maint y gronfa dan sylw yn faterol iawn. Mae’n bosibl iawn y bydd cronfa sy’n fawr iawn yn cyfiawnhau lledred o fuddsoddiad a fyddai’n cael ei wrthod i gronfa fwy cymedrol; ar gyfer lledaeniad y buddsoddiadau posibl ar gyfer cronfa fwy efallai y gellir cyfiawnhau’r risgiau mwy y bydd pwerau ehangach yn caniatáu eu cymryd.”

“Efallai bod gwrthrych yr ymddiriedolaeth yn faterol iawn. Yn yr achos presennol, mae’r dymunoldeb o gael cynnydd mewn gwerth cyfalaf a fydd yn ei wneud yn bosibl i brynu nwyddau dymunol i’r amgueddfa er gwaethaf prisiau cynyddol yn gwneud rhywbeth i gyfiawnhau’r risgiau mwy lle gellir cael arbrisiant cyfalaf.”

Mae maint y rheolaeth a ragwelir yn adlewyrchu’r dull a ddefnyddiwyd yn Neddf Buddsoddiadau Ymddiriedolwyr 1961 a oedd mewn grym bryd hynny. Fodd bynnag, er bod y pŵer buddsoddi cyffredinol yn eang, efallai y bydd dogfen lywodraethol yn dal i orfodi ymagwedd fwy cyfyngol.

Mae Deddf Ymddiriedolwyr 2000 yn gosod dyletswyddau penodol ar ymddiriedolwyr o ran arfer eu pwerau buddsoddi. Yn arbennig, o dan adran 4 mae’n rhaid i’r ymddiriedolwyr adolygu buddsoddiadau’r elusen o bryd i’w gilydd ac, gan ystyried y meini prawf buddsoddi safonol, eu hamrywio os yw’n briodol. Y meini prawf hyn yw:

(a) addasrwydd buddsoddiadau o’r un math i’r ymddiriedolaeth ag unrhyw fuddsoddiad penodol y bwriedir ei wneud neu ei gadw a’r buddsoddiad penodol hwnnw fel buddsoddiad o’r math hwnnw

(b) yr angen i arallgyfeirio buddsoddiadau’r ymddiriedolaeth, i’r graddau y mae’n briodol i amgylchiadau’r ymddiriedolaeth

Yn ogystal, o dan adran 5(1), “cyn arfer unrhyw bŵer buddsoddi………. mae’n rhaid i ymddiriedolwr (heblaw bod yr eithriad yn gymwys) gael ac ystyried cyngor priodol am y ffordd y dylid arfer y pŵer, gan roi sylw i’r meini prawf buddsoddi safonol”. Cyngor priodol yw “cyngor person y mae’r ymddiriedolwr yn credu’n rhesymol ei fod yn gymwys i’w roi oherwydd ei allu a phrofiad ymarferol o faterion ariannol a materion eraill sy’n ymwneud â’r buddsoddiad arfaethedig” (adran 5(4)). Yr eithriad yw “nad oes angen i ymddiriedolwr gael cyngor o’r fath os yw’n dod i’r casgliad rhesymol o dan yr holl amgylchiadau ei fod yn ddiangen neu’n amhriodol gwneud hynny” (adran 5(3)).

Mae’r ddyletswydd gofal o dan adran 1 o’r Ddeddf Ymddiriedolwyr hefyd yn berthnasol i unrhyw arfer o’r pŵer buddsoddi neu wrth gyflawni’r dyletswyddau i ystyried y meini prawf buddsoddi safonol neu i geisio cyngor. Y ddyletswydd gofal yw ‘arfer y cyfryw ofal a sgil ag sy’n rhesymol o dan yr amgylchiadau, gan roi sylw penodol i:

(a) unrhyw wybodaeth neu brofiad arbennig sydd ganddo.

(b) os yw’n gweithredu fel ymddiriedolwr yng nghwrs busnes neu broffesiwn, i unrhyw wybodaeth neu brofiad arbennig y mae’n rhesymol ei ddisgwyl gan berson sy’n gweithredu yng nghwrs y math hwnnw o fusnes neu broffesiwn’.

Mae wedi bod yn wir ers tro bod dyletswydd gofal uwch yn berthnasol i’r rhai sy’n honni eu bod er elw yn meddu ar wybodaeth arbennig. Brightman J in Bartlett v Barclays Bank Trustee Co. Ltd [1980] Ch 515 dywed:

“…..Rwyf o’r farn bod dyletswydd gofal uwch yn amlwg yn ddyledus gan rywun fel corfforaeth ymddiriedolaeth sy’n cynnal busnes arbenigol o reoli ymddiriedolaeth.”

Bydd ymddiriedolwyr wrth wneud eu penderfyniadau buddsoddi yn ddarostyngedig i’r ddyletswydd i osgoi gwrthdaro buddiannau (gweler Gwrthdaro buddiannau: canllaw i ymddiriedolwyr). Yn ogystal, dylent fod yn ofalus i beidio ag ystyried ffactorau nad ydynt yn berthnasol i’r penderfyniad dan sylw na methu ag ystyried agwedd sy’n berthnasol.

Gwrthdaro rhwng gwrthrychau a buddsoddiadau

Fel y nodwyd uchod, Butler-Sloss yw’r achos blaenllaw nawr mewn perthynas â’r gyfraith ar benderfyniadau buddsoddi gan ymddiriedolwyr elusen. Yn yr achos hwnnw ystyriodd y Llys yn benodol y posibilrwydd o fuddsoddiadau arfaethedig yn gwrthdaro’n uniongyrchol ag amcanion elusen.

Clywodd y Llys ddadl ynghylch goblygiadau dyfarniad Syr Donald Nicholls V-C yn Harries “pe bai […] ymddiriedolwyr yn fodlon y byddai buddsoddi mewn cwmni sy’n ymwneud â math arbennig o fusnes yn gwrthdaro â’r union amcanion [y mae eu] helusen yn ceisio cyflawni, ni ddylent fuddsoddi felly” (pwyslais wedi’i ychwanegu).  Dywedodd Michael Green J mai’r hyn roedd yr Is-Ganghellor yn ei olygu yn Harries yw bod “defnyddio’r gair “dylai” yn golygu rhywbeth ychydig yn llai na “rhaid” ac nad yw’n atal ystyriaeth o ffactorau pwysig eraill. Gwrthdaro uniongyrchol yn unig sy’n debygol o fod y ffactor mwyaf arwyddocaol a dylid ei osgoi os yn bosibl.” Mae’r Comisiwn o’r farn, yn ei ddadansoddiad, nad oedd Michael Green J yn ceisio nodi egwyddor gyfreithiol gyfrwymol o ran pa mor bwysig yw osgoi gwrthdaro uniongyrchol ym mhob achos, ond ar y mwyaf yn darparu canllawiau cyffredinol y dylid eu darllen ochr yn ochr â’r crynodeb a’r datganiadau o egwyddor yn [78] o’r dyfarniad – y bydd angen i ymddiriedolwyr ystyried yr holl ffactorau perthnasol, gan gynnwys gwrthdaro uniongyrchol posibl rhwng buddsoddiadau ac amcanion, ac arfer eu disgresiwn yn briodol.

Megis yn achos pob math arall o benderfyniad, mae penderfyniadau buddsoddi yn ei wneud yn ofynnol i ymddiriedolwyr elusen gydymffurfio â’u dyletswyddau cyffredinol ac arfer eu pwerau i hyrwyddo dibenion eu helusen.

4. Buddsoddiad Cymdeithasol

Beth yw buddsoddiad cymdeithasol?

Mae adrannau 292A i 292C Deddf Elusennau 2011 yn darparu pŵer statudol i elusennau wneud buddsoddiadau cymdeithasol.

Yn y ddeddfwriaeth, mae ‘buddsoddiad cymdeithasol’ yn golygu ‘gweithred berthnasol’ elusen sy’n cael ei chyflawni “â’r bwriad o hyrwyddo dibenion yr elusen yn uniongyrchol a sicrhau elw ariannol i’r elusen”.

Mae ‘gweithred berthnasol’ yn golygu un o ddau beth:

• cais neu ddefnydd o gronfeydd neu eiddo arall gan yr elusen; neu

• cymryd ymrwymiad mewn perthynas ag atebolrwydd person arall sy’n rhoi arian yr elusen neu eiddo arall mewn perygl o gael ei ddefnyddio, megis gwarant

Yn y cyd-destun hwn, mae cais neu ddefnydd o gronfeydd neu eiddo arall yn sicrhau ‘enillion ariannol’ os yw ei ganlyniad yn well i’r elusen mewn termau ariannol na gwario’r holl gronfeydd neu eiddo arall. Fodd bynnag, mae’r cysyniad o ‘enillion ariannol’ ychydig yn wahanol wrth gymryd ymrwymiad mewn perthynas ag atebolrwydd person arall.

Cymhelliant yr elusen sy’n pennu os yw buddsoddiad cymdeithasol yn cael ei wneud neu beidio – os yw’r rhesymau dros ddefnyddio cronfeydd mewn ffordd arbennig yn cynnwys hyrwyddo dibenion yr elusen yn uniongyrchol a gwneud elw ariannol, yna bydd y cam gweithredu arfaethedig yn fuddsoddiad cymdeithasol. Mae’r diffiniad yn eang a gall gynnwys rhai gweithredoedd na fyddent fel arfer yn cael eu hystyried yn fuddsoddiadau.

Yn wyneb hyn, dylai elusennau ystyried pa weithgareddau (os o gwbl) eu helusen sydd wedi’u cynnwys yn y diffiniad o ‘fuddsoddiad cymdeithasol’. Mae hyn oherwydd bod gan ymddiriedolwyr ddyletswyddau cyfreithiol penodol sy’n gymwys wrth wneud penderfyniadau buddsoddi cymdeithasol a dylent allu dangos eu bod wedi gwneud y penderfyniadau hyn yn ddidwyll.

Nid yw’r pŵer statudol yn newid y ffaith bod rhaid i elusen weithredu er mwyn hyrwyddo ei ddibenion elusennol ei hun.

Mae pŵer gan y rhan fwyaf o elusennau i wneud buddsoddiadau cymdeithasol. Mae’r pŵer hwn wedi’i nodi mewn deddfwriaeth, sy’n golygu, mewn llawer o achosion, bod y gyfraith yn rhoi’r pŵer hwn i elusennau heb fod angen i’r ymddiriedolwyr newid unrhyw beth.

Mae’n bwysig nodi y gall y pŵer statudol gael ei gyfyngu gan ddogfen lywodraethol elusen, felly bydd angen gwirio dogfen lywodraethol elusen o hyd cyn gwneud unrhyw fuddsoddiad i sicrhau bod y pŵer angenrheidiol gan yr elusen. Os oes unrhyw amheuaeth gan ymddiriedolwyr ynghylch pwerau eu helusen yna dylent geisio cyngor cyfreithiol arbenigol.

Nid yw’r pŵer statudol yn gymwys i elusennau a sefydlwyd gan, neu y mae eu dibenion a’u swyddogaethau wedi’u nodi mewn deddfwriaeth, neu elusennau a sefydlwyd gan Siarter Frenhinol. Bydd angen i’r elusennau hyn barhau i ddibynnu ar eu pwerau cyfansoddiadol presennol, na fydd y ddeddfwriaeth newydd hon yn effeithio arnynt.

Mae adran 292C o Ddeddf Elusennau 2011 yn gosod dyletswyddau penodol ar ymddiriedolwyr wrth wneud penderfyniadau am fuddsoddiadau cymdeithasol. Mae’r dyletswyddau hyn yn berthnasol yn lle dyletswyddau statudol sy’n ymwneud yn benodol â buddsoddiadau ariannol. Cyn arfer unrhyw bŵer i wneud buddsoddiadau cymdeithasol, boed hwn yn bŵer statudol neu’n bŵer arall, fel un a geir yn nogfen lywodraethol yr elusen, mae’n rhaid i ymddiriedolwyr:

• ystyried os dylid cael unrhyw gyngor am y buddsoddiad cymdeithasol arfaethedig dan yr holl amgylchiadau

• gael ac ystyried unrhyw gyngor y maent yn dod i’r casgliad y dylid ei gael; a

• bodloni eu hunain ei fod er lles yr elusen i wneud y buddsoddiad cymdeithasol, gan ystyried y budd y maent yn disgwyl iddo ei gyflawni i’r elusen, trwy hyrwyddo dibenion yr elusen yn uniongyrchol a sicrhau enillion ariannol

Mae’n rhaid i ymddiriedolwyr hefyd adolygu buddsoddiadau cymdeithasol eu helusen o bryd i’w gilydd. Nid oes unrhyw gyfnod penodol o amser y dylid cynnal adolygiad ar ei ôl, a bydd y cyfnod priodol o amser yn amrywio yn dibynnu ar yr amgylchiadau sy’n berthnasol i elusen arbennig. Dylai hyn gael ei benderfynu gan yr ymddiriedolwyr ym mhob achos.

Wrth adolygu buddsoddiadau cymdeithasol, mae’n rhaid i ymddiriedolwyr:

• ystyried os dylid cael unrhyw gyngor am y buddsoddiadau cymdeithasol (neu unrhyw fuddsoddiad cymdeithasol arbennig); a

• chael ac ystyried unrhyw gyngor y maent yn dod i’r casgliad y dylid ei gael

Mae’r dyletswyddau hyn yn gymwys pryd bynnag y bydd ymddiriedolwyr yn gwneud unrhyw beth sy’n bodloni’r diffiniad o fuddsoddiad cymdeithasol, os ydynt yn defnyddio’r pŵer statudol neu beidio. Mae hyn yn golygu bod rhaid i ymddiriedolwyr bob amser ystyried os gallai gweithred arbennig fod yn gyfystyr â gwneud buddsoddiad cymdeithasol, a chydymffurfio â’r dyletswyddau os ydynt yn penderfynu ei fod yn gwneud hynny.

Mewn sefyllfa lle byddai dyletswyddau statudol penodol ymddiriedolwyr o dan ss4 a 5 Deddf Ymddiriedolwyr 2000 yn gymwys mewn perthynas â buddsoddiadau cymdeithasol, mae s292C(6) Deddf Elusennau 2011 yn datgymhwyso dyletswyddau Deddf Ymddiriedolwyr 2000 o blaid y dyletswyddau buddsoddi cymdeithasol statudol.

Gwaddol parhaol a buddsoddiadau cymdeithasol

Mae’r pŵer statudol yn caniatáu i fuddsoddiad cymdeithasol gael ei wneud gan ddefnyddio asedau a ddelir fel gwaddol parhaol yn unig, neu roi gwarant a fyddai’n peryglu asedau gwaddol parhaol, os yw ymddiriedolwyr elusen yn disgwyl y bydd gwneud y buddsoddiad cymdeithasol yn peidio â thorri unrhyw gyfyngiad mewn perthynas â gwariant sy’n gymwys i’r gwaddol parhaol o dan sylw.

Mae hyn yn golygu na all buddsoddiadau cymdeithasol gydag enillion ariannol negyddol a ragwelir (lle mae’r ymddiriedolwyr yn disgwyl cael llai na’r buddsoddiad cychwynnol yn ôl) neu enillion ariannol ansicr yn gyffredinol gael eu gwneud gan ddefnyddio gwaddol parhaol.

Fodd bynnag, gall elusennau sydd wedi penderfynu buddsoddi ar sail cyfanswm enillion benderfynu gwneud buddsoddiadau cymdeithasol gydag enillion ariannol negyddol neu ansicr. Mae’n rhaid disgwyl i unrhyw golledion gael eu gwrthbwyso gan enillion mewn mannau eraill yn y portffolio enillion buddsoddi cyfan. Mae’n rhaid i ymddiriedolwyr ddilyn y rheolau yn Rheoliadau Elusennau (Cyfanswm Elw) 2013 (fel y’u diwygiwyd) i fabwysiadu pŵer i wneud buddsoddiadau cymdeithasol o’r math hwn.

Bydd angen i ymddiriedolwyr elusennau â gwaddol parhaol sydd am wneud buddsoddiadau cymdeithasol gydag enillion ariannol cadarnhaol sicrhau eu bod yn deall y cyfyngiadau sy’n berthnasol i wariant gwaddol parhaol cyn gwneud penderfyniadau buddsoddi cymdeithasol yn ei gylch. Efallai y bydd angen i ymddiriedolwyr geisio cyngor proffesiynol ar y pwnc hwn.

Os yw’r ymddiriedolwyr yn dod i’r casgliad eu bod yn disgwyl na fydd cyfyngiadau’n cael eu torri, dylai’r disgwyliad hwn fod yn rhesymol, a dylid ei benderfynu ar sail ystyriaeth o’r holl dystiolaeth sydd ar gael, gan gynnwys cyngor proffesiynol os oes angen.

Gwarantau

Mae’r diffiniad o weithred a all fod yn fuddsoddiad cymdeithasol yn cynnwys cymryd ymrwymiad mewn perthynas ag atebolrwydd person arall. Yn y ddogfen hon, er hwylustod, rydym wedi cyfeirio at y math hwn o ymrwymiad fel ‘gwarant’, er bod mathau eraill o ymrwymiadau o’r fath. Cyfeirir at berson sy’n rhoi gwarant (mewn geiriau eraill, sy’n cytuno i gymryd ymrwymiad) fel ‘gwarantwr’. Mae amrediad o sefyllfaoedd lle gellir cymryd y math hwn o ymrwymiad.

Mae angen bod yn ofalus wrth roi gwarantau. Mae rhoi gwarant yn golygu cytuno i fod yn gyfrifol am dalu costau neu rwymedigaethau a fyddai fel arall yn cael eu talu gan rywun arall. Un enghraifft fyddai cytuno i dalu rhent tenant i landlord os nad yw’r tenant yn ei dalu, neu gytuno i ad-dalu benthyciad i fanc os nad yw’r benthyciwr yn cadw at ei ad-daliadau. Yn dibynnu ar delerau’r warant, efallai y bydd y costau y gallai fod yn ofynnol i warantwr eu talu fod yn anrhagweladwy. Er enghraifft, gallai gwarant a roddir i landlord gynnwys ei wneud yn ofynnol i’r gwarantwr ddigolledu’r landlord am dorri’r cytundeb tenantiaeth gan y tenant.

Os gofynnir i elusen roi gwarant, bydd angen i’r ymddiriedolwyr ystyried yn ofalus os oes ganddynt y pŵer i’w roi. Mae’r pŵer i wneud buddsoddiadau cymdeithasol yn cynnwys pŵer i roi gwarantau os ydynt yn bodloni’r diffiniad.

Mae’n bwysig cofio, er mwyn i warant fod yn fuddsoddiad cymdeithasol, mae’n rhaid iddo gael ei wneud â’r bwriad o hyrwyddo dibenion yr elusen yn uniongyrchol a sicrhau enillion ariannol.

Mae’r ddeddfwriaeth yn dweud bod gwarant yn cael ei hystyried fel ‘sicrhau enillion ariannol’ os na chaiff ei alw, neu os gelwir arni heb arwain at wariant yr holl gronfeydd neu roi eiddo arall mewn perygl. Mae hyn yn golygu, er mwyn i warant fod yn fuddsoddiad cymdeithasol nid oes angen iddo arwain at unrhyw arian yn dod yn ôl i’r elusen (tra bod mathau eraill o fuddsoddiad cymdeithasol yn gwneud hynny).

Os oes gan elusen y pŵer i roi gwarant fel buddsoddiad cymdeithasol, mae’n bwysig cofio bod yn rhaid i ran o’r rheswm dros roi’r warant fod yn hyrwyddo dibenion yr elusen yn uniongyrchol. Mae hynny’n golygu bod yn rhaid i roi’r warant ei hun anelu at hyrwyddo dibenion yr elusen. Er enghraifft, gallai elusen ddigartrefedd roi gwarant i landlord mewn perthynas â thaliad rhent tenant ar y sail na fyddai’r tenant, yn absenoldeb y warant honno, yn gallu dod o hyd i lety.

Budd preifat

Byddai angen i unrhyw fudd preifat sy’n deillio o fuddsoddiad gan elusen, er enghraifft i berchnogion y cwmni y gwneir y buddsoddiad ynddo neu i fuddsoddwyr eraill, fod yn atodol yn gyfreithlon i hyrwyddo dibenion yr elusen. Mae’n rhaid i unrhyw fudd preifat fod yn rhan angenrheidiol o ddull gweithredu y mae’r ymddiriedolwyr yn penderfynu ei fod yn ffordd effeithlon ac effeithiol o hyrwyddo dibenion yr elusen neu mae’n rhaid iddo ddeillio o angenrheidrwydd o weithred o’r fath.

5. Materion eraill yn ymwneud â phŵer yr ymddiriedolwyr i wneud buddsoddiadau ariannol

Atebolrwydd am dorri dyletswyddau ymddiriedolwyr

Os yw ymddiriedolwyr yn torri eu dyletswyddau buddsoddi, gallant fod yn atebol i’r elusen am unrhyw golled. Yn Nestle v National Westminster Bank plc [1993] 1 WLR camddeallodd 1260 o ymddiriedolwyr eu pŵer buddsoddi ac ni wnaethant fuddsoddi yn yr amrediad llawn o fuddsoddiadau a allai fod ganddynt. Fodd bynnag, ni phrofwyd unrhyw golled i’r ymddiriedolaeth felly nid oedd unrhyw beth roeddent yn atebol amdano.

Mae’r llys yn mabwysiadu ymagwedd wahanol i ymddiriedolwyr yn dibynnu os ydyn nhw’n ymddiriedolwyr lleyg nad ydynt yn cael eu talu neu’n ymddiriedolwyr sy’n derbyn tâl ac yn y sefyllfa honno oherwydd sgìl a gwybodaeth arbennig. Yn yr achos cyntaf mae’r llys yn fwy tebygol o dderbyn y dylai ymddiriedolwyr gael eu hesgusodi rhag bod yn atebol am unrhyw golled i’r elusen ar yr amod eu bod wedi gweithredu’n onest ac yn ddidwyll.

Fel y nododd Brightman J yn Bartlett v Barclays Bank Trust Co. Ltd:

“Mae’r gwahaniaeth rhwng graddau darbodus o risg ar y naill law a pherygl ar y llaw arall. Ni ddylai’r llys chwaith fod yn graff i bennu atebolrwydd ar ymddiriedolwr sydd wedi cyflawni dim mwy na chamgymeriad dyfarniad, na all unrhyw ddyn busnes, waeth pa mor ddarbodus, ddisgwyl bod yn imiwn rhagddo.”

Yna cyfeiriodd Brightman LJ at Lopes LJ yn In re Chapman [1896] 2 Ch 763, 778:

“Nid yw ymddiriedolwr sy’n onest ac yn rhesymol gymwys i’w ddal yn gyfrifol am gamgymeriad barn yn unig pan mai’r cwestiwn y mae’n rhaid iddo ei ystyried yw os dylai sicrwydd o ddosbarth a awdurdodwyd, ond wedi’i ddibrisio mewn gwerth, gael ei gadw neu ei wireddu, ar yr amod ei fod yn ymddwyn â gofal rhesymol, pwyll, ac agwedd ofalus.”

Yn achos Stanway v A-G ac eraill 5 Ebrill 2000 Adran Siawnsri Rhif HC0000852 canfu’r Is-ganghellor, Syr Richard Scott, o dan amgylchiadau achos yn ymwneud ag ymddiriedolwyr a oedd wedi gweithredu’n onest a heb wobr “na ddylid dwyn achos o weithredu yn eu herbyn, neu unrhyw un ohonynt, heblaw y gellir ei weld yn weithred dda - nid dim ond gweithred bosibl, nid hyd yn oed gweithred sy’n fwy tebygol o lwyddo nag o fethu, ond gweithred sy’n edrych yn eithaf cadarn.”

Wrth gwrs, mae pob achos yn dibynnu ar ei ffeithiau ac mae angen i ymddiriedolwyr sicrhau eu bod yn cydymffurfio â’u dyletswyddau fel ymddiriedolwyr. Fodd bynnag, mae ymddiriedolwr gonest a rhesymol gymwys yn annhebygol o fod yn atebol am unrhyw golled.

Dal buddsoddiadau ariannol

Pwy all ddal buddsoddiadau ar gyfer elusen anghorfforedig?

Nid oes gan elusennau anghorfforedig eu hunaniaeth gyfreithiol eu hunain, ac felly bydd rhaid i’r ymddiriedolwyr elusen ddal y buddsoddiadau yn eu henwau eu hunain neu benodi un neu fwy o bobl neu gorff corfforaethol i ddal buddsoddiadau ar ran yr elusen.

Pwy all ddal buddsoddiadau ar gyfer elusen gorfforedig?

Mae elusennau sy’n gwmnïau neu’n sefydliadau corfforedig elusennol yn gyrff corfforaethol ac felly mae ganddynt hunaniaeth gyfreithiol. O ganlyniad, gallant ddal buddsoddiadau yn eu henw eu hunain. Gallant benderfynu nad dyma’r opsiwn gorau iddynt a dewis dirprwyo’r swyddogaeth ddal i enwebai.

A all ymddiriedolwyr benodi enwebeion a gwarcheidwaid?

Mae enwebai yn berson a benodir i ddal asedau yn ei enw ar ran yr elusen.

Diffinnir ceidwad yn adran 17(2) o Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 fel rhywun sy’n gyfrifol am warchod yr asedau neu unrhyw ddogfennau neu gofnodion sy’n ymwneud â’r asedau yn ddiogel.

O dan adran 16 o Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 gall ymddiriedolwyr benodi person i weithredu fel enwebai ar gyfer asedau o’r fath ag y maent yn penderfynu ac eithrio na allant wneud hynny mewn perthynas â thir sefydlog. Gall yr asedau gael eu breinio yn yr enwebai.  Mae’n rhaid i’r fath benodiad fod yn ysgrifenedig neu gael ei gynnig fel tystiolaeth yn ysgrifenedig.

O dan adran 17 o Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 gall ymddiriedolwyr benodi person i weithredu fel ceidwad mewn perthynas ag asedau o’r fath y gallant benderfynu arnynt.

Yn unol â hynny, mae’n bosibl i elusen gael enwebai a gwarcheidwad ar gyfer yr un asedau. Fodd bynnag, os oes ymddiriedolwr gwarchodol gan elusen ni all benodi enwebai  na gwarcheidwad. Ni all chwaith benodi enwebai na gwarcheidwad mewn perthynas ag unrhyw asedau a freiniwyd yn y Ceidwad Swyddogol.

O dan Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 mae gan y term ‘ymddiriedolwr gwarchodol’ yr un ystyr ag yn Neddf Ymddiriedolwyr Cyhoeddus 1906. Fodd bynnag, nid yw’r ddeddf honno’n diffinio ‘ymddiriedolwr gwarchodol’ fel y cyfryw. Mae Adran 4 yn nodi y gellir penodi’r Ymddiriedolwr Cyhoeddus yn ymddiriedolwr gwarchodol ac mae’n nodi’r pwerau a fydd ganddo. Mae’n datgan hefyd y bydd hyn yn berthnasol i unrhyw gwmni bancio neu yswiriant, neu gorff corfforaethol arall sydd â hawl drwy reolau a wneir o dan y Ddeddf hon i weithredu fel ymddiriedolwr gwarchod’.

Felly, mae’n ymddangos lle mae’r term yn ymddangos yn Neddf Ymddiriedolwyr 2000 mae’n cyfeirio at sefyllfa lle mae’r Ymddiriedolwr Cyhoeddus neu gorff corfforaethol yn ymddiriedolwr gwarchodol.

Mae’r term ‘ymddiriedolwyr gwarchodol’ yn cael ei ddefnyddio weithiau ar gyfer pobl a benodir o dan ddogfen lywodraethol i ddal eiddo ar ran yr ymddiriedolwyr rheoli. Yn yr un modd â’r sefyllfa a nodir yn adran 4 o Ddeddf 1906, fel arfer mae’n ofynnol iddynt ymdrin â’r eiddo mewn unrhyw ffordd y mae’r ymddiriedolwyr rheoli yn cyfarwyddo iddynt ei wneud. Fodd bynnag, gan nad yw adran 4 yn rheoli sefyllfa o’r fath yn benodol, dim ond y pwerau a roddir gan y ddogfen lywodraethol fydd ganddynt. Nid oes modd gwahaniaethu rhwng hwn a sefyllfa ymddiriedolwyr daliannol.

Cyfanswm enillion

Dyrennir rhai mathau o enillion ar fuddsoddiadau i incwm (yr ymddiriedolaeth ar gyfer cais) a rhai i gyfalaf (yr ymddiriedolaeth ar gyfer buddsoddi). Ymagwedd cyfanswm enillion at fuddsoddiad yw pan fydd yr enillion incwm ac unrhyw godiad cyfalaf yn cael eu cyfuno fel cyfanswm yr enillion.

Nid oes gan elusennau heb waddol parhaol gyfyngiadau ar wario eu cyfalaf a gallant wario’r enillion cyfan ar hyrwyddo eu dibenion yn ogystal â’r cyfalaf sylfaenol. Fel arfer dim ond ar hybu eu dibenion y gall elusennau â gwaddoliad parhaol wario’r incwm o’u cyfalaf. Os ydynt yn dymuno mabwysiadu ymagwedd cyfanswm enillion at fuddsoddiad, mae’n rhaid i hyn gael ei awdurdodi’n briodol. Er y gall hyn fod trwy orchymyn neu gynllun gan y Comisiwn, mae Rheoliadau Cyfanswm Elw 2013 (fel y diwygiwyd) yn darparu pŵer i ymddiriedolwyr benderfynu mabwysiadu dull cyfanswm enillion at fuddsoddiad. Mae’r Comisiwn wedi cyhoeddi canllawiau ar wahân ar y pwnc hwn i elusennau, Cyfanswm y buddsoddiad enillion ar gyfer elusennau â gwaddoliad parhaol.

6. Materion eraill sy’n ymwneud â phŵer yr ymddiriedolwyr i wneud buddsoddiadau ariannol a’u pŵer i wneud buddsoddiadau cymdeithasol

Anrhegion o gyfranddaliadau

Gall rhoddwyr i elusennau roi rhoddion ar ffurf cyfranddaliadau, weithiau mewn cwmni teuluol y mae gan sylfaenydd yr elusen fuddiant sylweddol ynddo. Y ddyletswydd mewn perthynas â chyfrannau o’r fath yw i’r ymddiriedolwyr benderfynu os yw er lles yr elusen i ddal a chadw’r cyfrannau. Mewn rhai achosion gall hyn fod ar ffurf buddsoddiad cymdeithasol, megis pan fydd cadw cyfranddaliad wedi’i ysgogi’n rhannol gan ei fod yn hyrwyddo dibenion yr elusen yn uniongyrchol.

Yn achos cyfranddaliadau a ddelir fel buddsoddiadau ariannol, bydd y meini prawf buddsoddi safonol yn gymwys fel bod rhaid i’r ymddiriedolwyr adolygu’r modd y mae’r cyfranddaliadau’n cael eu dal o bryd i’w gilydd a, chan ystyried y meini prawf buddsoddi, eu hamrywio os yw’n briodol. Yn unol â hynny, bydd yn rhaid i’r ymddiriedolwyr ystyried addasrwydd a’r angen i arallgyfeirio. Wedi dweud hyn, os oes rhodd o gyfranddaliadau, efallai y bydd angen ystyried ffactorau eraill hefyd megis y tebygolrwydd y bydd y rhoddwr yn gwneud rhoddion ychwanegol i’r elusen ac os yw manteision hyn yn gorbwyso unrhyw risgiau sy’n gysylltiedig â pharhau i ddal y cyfranddaliadau.

Weithiau mae rhoddwyr yn gosod amod ar rodd na all yr ymddiriedolwyr werthu’r cyfranddaliadau heb gytundeb y rhoddwr. Mae’r Comisiwn o’r farn bod y pŵer hwn i roi feto gan y rhoddwr yn bŵer ymddiriedol y mae’n rhaid ei arfer er budd dibenion yr elusen ac nid er lles y rhoddwr. Beth bynnag, dyletswyddau’r ymddiriedolwyr o hyd fydd adolygu’r buddsoddiadau. Os ydynt yn ystyried bod angen iddynt arallgyfeirio ond bod y rhoddwr yn gwrthod caniatâd, efallai y bydd yr ymddiriedolwyr am wneud cais i’r comisiwn i amrywio dogfen lywodraethol yr elusen.

Os yw rhodd o gyfranddaliadau yn golygu bod yr elusen yn berchen ar gyfranddaliad mwyafrifol, mae cyfrifoldebau’r ymddiriedolwyr i reoli hynny er lles yr elusen. Mae ystyriaethau tebyg yn codi i’r rhai a ddisgrifir yn yr adran ar gwmnïau masnachu a sefydlir gan elusen at ddibenion cynhyrchu incwm.

Cwmnïau Masnach

Mae gan nifer o elusennau gwmnïau masnachu. Gall hyn fod at ddiben cynhyrchu incwm neu at ddiben cynnal gweithgareddau sy’n hyrwyddo dibenion yr elusen, neu’r ddau. Gellir cyfiawnhau unrhyw arian a ddarperir ar gyfer cwmni masnachu o’r fath naill ai fel arfer priodol o’r pŵer buddsoddi cyffredinol, fel ffordd o hyrwyddo dibenion yr elusen yn uniongyrchol, fel ffordd o liniaru risg i asedau’r elusen, neu gyfuniad o’r ffactorau hyn. Yn achos cyfiawnhad fel buddsoddiad ariannol, os nad yw’r adenillion gan y cwmni masnachu yn cyfiawnhau’r buddsoddiad ynddo, yna mae angen i’r ymddiriedolwyr elusen roi sylw i hyn.

Mae dyletswydd ymddiriedolwyr mewn perthynas â chwmni y maent yn gyfranddaliwr unigol neu fwyafrifol ynddo wedi’i nodi yn re Lucking’s Will Trusts [1968] 1 WLR 866, 874 lle dywedodd Cross J:

“Nawr pa gamau, os o gwbl, y mae dyn gweddol ddarbodus sy’n cael ei hun yn gyfranddaliwr mwyafrifol mewn cwmni preifat yn eu cymryd o ran rheoli materion y cwmni? Nid yw, rwy’n meddwl, yn fodlon ar y fath wybodaeth am reolaeth materion y cwmni ag y mae ganddo hawl i’w chael fel cyfranddaliwr, ond mae’n sicrhau ei fod yn cael ei gynrychioli ar y bwrdd. Gall fod yn barod i redeg y busnes ei hun fel rheolwr gyfarwyddwr neu, o leiaf, i ddod yn gyfarwyddwr anweithredol tra bod y busnes yn cael ei reoli gan rywun arall. Fel arall, gall ddod o hyd i rywun a fydd yn gweithredu fel ei enwebai ar y bwrdd ac yn adrodd iddo o bryd i’w gilydd am faterion y cwmni. Yn yr un modd, fel y mae’n ymddangos i mi, dylai ymddiriedolwyr sy’n dal buddiant rheoli sicrhau cyn belled ag y gallant fod ganddynt y fath wybodaeth am gynnydd materion y cwmni ag y byddai gan gyfarwyddwyr. Os ydyn nhw’n eistedd yn ôl ac yn caniatáu i’r cwmni gael ei redeg gan y cyfranddaliwr lleiafrifol ac yn cael dim mwy o wybodaeth nag y mae gan gyfranddalwyr hawl iddi, maen nhw’n gwneud hynny ar eu risg nhw, os bydd pethau’n mynd o’u lle.”

Gall cyfarwyddwyr cwmnïau anelusennol ymrwymo eu cwmnïau i fentrau a fyddai’n rhy ddamcaniaethol i ymddiriedolwyr ymgymryd â nhw’n uniongyrchol. Fodd bynnag, nid yw creu cwmni ym mherchnogaeth lwyr neu fwyafrifol yr ymddiriedolwyr yn rhyddhau’r ymddiriedolwyr o’r cyfrifoldeb am benderfyniadau’r cwmni. Mae Adroddiad Achos Rheoleiddiol Sefydliad Garfield Weston yn 2010 yn enghraifft o’r Comisiwn yn cymhwyso’r egwyddor bod dyletswydd ar ymddiriedolwyr elusen sy’n berchen ar fuddiant rheoli mewn cwmni i’r elusen arfer y rheolaeth honno er mwyn diogelu buddiannau’r elusen. . Yn Bartlett v Barclays Bank Trustee Co. Cyf Dywedodd Brightman J “Roedd y banc, fel ymddiriedolwr, yn rhwym i weithredu mewn perthynas â’r cyfrannau ac i’r sefyllfa reoli a roddwyd ganddynt, yn yr un modd â dyn busnes darbodus. Bydd y dyn busnes darbodus yn gweithredu yn y fath fodd ag sy’n angenrheidiol i ddiogelu ei fuddsoddiad. Bydd yn gwneud hyn mewn dwy ffordd. Os daw ffeithiau i’w wybodaeth sy’n dweud wrtho nad yw materion y cwmni’n cael eu cynnal fel y dylent, neu sy’n peri iddo gael ei ymchwilio, bydd yn cymryd y camau priodol. Yn ddiamau, bydd gweithredu priodol yn cynnwys ymholi ac ymgynghori â’r cyfarwyddwyr yn y lle cyntaf, ac yn y cam olaf ond mwyaf annhebygol, cynnull cyfarfod cyffredinol i gymryd lle un neu fwy o gyfarwyddwyr. Yr hyn na fydd y dyn busnes darbodus yn ei wneud yw bodloni ei hun ar dderbyn y cyfryw wybodaeth am faterion y cwmni ag y mae cyfranddaliwr yn ei chael fel arfer mewn cyfarfodydd cyffredinol blynyddol. Gan fod ganddo’r pŵer i wneud hynny, bydd yn mynd ymhellach i weld bod ganddo ddigon o wybodaeth i’w alluogi i wneud penderfyniad cyfrifol o bryd i’w gilydd naill ai i adael i faterion barhau wrth iddynt fynd yn eu blaenau, neu i ymyrryd os yw’n anfodlon. ”

Weithiau bydd elusennau yn sefydlu cwmnïau (boed yn elusennol neu peidio) at ddiben hybu eu dibenion yn hytrach nag at ddiben cynhyrchu incwm. Gall y rheswm dros wneud hyn fod er mwyn diogelu’r brif elusen rhag unrhyw rwymedigaethau sy’n deillio o weithgaredd arbennig yr elusen. Fodd bynnag, mae’n rhaid cofio y bydd yr ymddiriedolwyr yn dal i fod yn gyfrifol am weithgareddau’r cwmni fel nad yw sefydlu cwmni i wneud pethau nad oedd gan yr ymddiriedolwyr eu hunain y pŵer i’w gwneud yn debygol o lwyddo ac eithrio pan fydd cyllid y cwmni yn cael ei gyfiawnhau fel buddsoddiad ariannol.

Yn Abaty Malvern Wells Cyf v Y Weinyddiaeth Llywodraeth Leol a Chynllunio [1951] Ch 728 dywedodd Danckwerts J

“Felly, er bod gan y cwmni yn ddamcaniaethol y pŵer i gymhwyso ei eiddo a’i asedau at ddiben gwneud elw a neilltuo’r elw canlyniadol i ddosbarthu difidendau ymhlith yr aelodau, pan fyddaf yn bwrw ymlaen i holi pwy yw’r pobl sy’n rheoleiddio gweithrediadau’r cwmni, canfyddaf nad ydynt yn bobl rhydd heb gyfyngiadau yn eu gweithrediadau, ond yn ymddiriedolwyr y weithred ymddiriedolaeth, a all weithredu yn unol â darpariaethau’r weithred honno yn unig, dim ond mewn ffordd benodol y caiff ddefnyddio eiddo’r cwmni, ac mae’n rhaid iddo beidio â defnyddio asedau’r cwmni at ddiben busnes sy’n gwneud elw.”

Dirprwyo rheoli buddsoddiadau

Mae Deddf Ymddiriedolwyr 2000 yn rhoi pwerau penodol i ymddiriedolwyr ddirprwyo rheolaeth eu buddsoddiadau. Mae’r pwerau hyn yn ychwanegol at unrhyw bwerau dirprwyo a nodir yn nogfen lywodraethol yr elusen.

Mae’r pwerau i ymddiriedolwyr benodi asiantiaid yn adran 11 o Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 yn cynnwys penodi asiant i gyflawni ‘unrhyw swyddogaeth sy’n ymwneud â buddsoddi asedau sy’n ddarostyngedig i’r ymddiriedolaethau (gan gynnwys, yn achos tir a ddelir fel buddsoddiad, rheoli’r tir a chreu neu waredu buddiant yn y tir’.

O dan adran 13(1) o Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 mae person sydd wedi’i awdurdodi o dan adran 11 i arfer y pŵer buddsoddi cyffredinol yn ddarostyngedig i’r ddyletswydd i roi sylw i’r meini prawf buddsoddi safonol wrth arfer unrhyw bŵer buddsoddi. Mae person o’r fath hefyd yn ddarostyngedig i’r ddyletswydd i adolygu buddsoddiadau’r ymddiriedolaeth o bryd i’w gilydd ac ystyried, o ystyried y meini prawf buddsoddi safonol, os dylid amrywio’r buddsoddiadau.

O dan adran 14 gall yr ymddiriedolwyr awdurdodi person i arfer swyddogaeth o’r fath ar y telerau o ran tâl a materion eraill y gallant benderfynu arnynt. O ran telerau sydd

• yn caniatáu i’r asiant benodi dirprwy

• yn cyfyngu atebolrwydd yr asiant neu ei eilydd i’r ymddiriedolwyr neu unrhyw fuddiolwr

• yn caniatáu i’r asiant weithredu mewn amgylchiadau a all achosi gwrthdaro buddiannau na chaiff yr ymddiriedolwyr awdurdodi person i arfer swyddogaeth o’r fath fel eu hasiant.

heblaw ei fod yn rhesymol angenrheidiol iddynt wneud hynny.

Mae adran 15 yn nodi cyfyngiadau ar benodi rheolwr buddsoddi. Mae’n rhaid cael cytundeb ysgrifenedig neu dystiolaeth ysgrifenedig. Mae’n rhaid i’r ymddiriedolwyr fod wedi paratoi datganiad polisi sy’n rhoi arweiniad ar sut y dylid arfer y swyddogaeth. Mae’n rhaid i’r cytundeb gynnwys amod y bydd yr asiant yn sicrhau cydymffurfiaeth â’r datganiad polisi (y mae’n rhaid iddo hefyd fod yn ysgrifenedig neu gael tystiolaeth ysgrifenedig ohono). Mae’n rhaid i’r ymddiriedolwyr lunio unrhyw ganllawiau a roddir yn y datganiad polisi â’r bwriad o sicrhau y bydd y swyddogaethau’n cael eu harfer er budd pennaf yr ymddiriedolaeth.

Mae’r darpariaethau blaenorol yn ymwneud â dirprwyo buddsoddiad ariannol asedau. Nid yw’n awdurdodi dirprwyo buddsoddiad sy’n gysylltiedig â rhaglenni. Y swyddogaethau dirprwyadwy a nodir yn adran 11(3) o Ddeddf Ymddiriedolwyr 2000 yw:

” (a) unrhyw swyddogaeth sy’n cynnwys cyflawni penderfyniad y mae’r ymddiriedolwyr wedi’i wneud

(b) unrhyw swyddogaeth sy’n ymwneud â buddsoddi asedau sy’n ddarostyngedig i’r ymddiriedolaeth (gan gynnwys, yn achos tir a ddelir fel buddsoddiad, rheoli’r tir a chreu neu waredu buddiant yn y tir)

(c) unrhyw swyddogaeth sy’n ymwneud â chodi arian i’r ymddiriedolaeth ac eithrio drwy elw masnach sy’n rhan annatod o gyflawni diben elusennol yr ymddiriedolaeth

(ch) unrhyw swyddogaeth arall a ragnodir gan orchymyn a wneir gan yr Ysgrifennydd Gwladol.”

O dan adran 25 o Ddeddf Ymddiriedolwyr 1925 gall ymddiriedolwr, trwy bŵer atwrnai, ddirprwyo gweithredu neu arfer pob un o’r ymddiriedolaethau, pwerau a disgresiynau a freiniwyd ynddo ef neu hi fel ymddiriedolwr naill ai ar ei ben ei hun neu ar y cyd ag eraill. Mae’r adran yn nodi’r ffurf y dylai’r weithred fod ac amrywiol faterion yn ei chylch.