Canllawiau

Cael y gorau o'r nodyn ffitrwydd: canllawiau i weithwyr gofal iechyd proffesiynol

Diweddarwyd 6 October 2023

1. Beth yw nodyn ffitrwydd?

Mae datganiad o ffitrwydd i weithio, a elwir yn gyffredinol yn nodyn ffitrwydd neu ‘med 3’, yn fath o dystiolaeth feddygol a all galluogi unigolyn i gael mynediad at fudd-daliadau sy’n gysylltiedig ag iechyd neu dystiolaeth o gymhwyster i Dâl Salwch Statudol (SSP).

Mae’r nodyn ffitrwydd yn seiliedig ar asesiad gan weithiwr gofal iechyd proffesiynol ynghylch addasrwydd eu claf i weithio. Mae deddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i’r gweithiwr gofal iechyd proffesiynol gynnal asesiad, naill ai wyneb yn wyneb, drwy alwad fideo, ymgynghoriad dros y ffôn neu drwy ystyried adroddiad ysgrifenedig gan weithiwr gofal iechyd proffesiynol arall, er mwyn cwblhau nodyn ffitrwydd.

Y gweithiwr gofal iechyd proffesiynol sy’n gyfrifol am y gofal sydd yn y sefyllfa orau i gynnal yr asesiad ffitrwydd i weithio, rhoi cyngor i’r claf a chyhoeddi’r nodyn ffitrwydd. Dylai’r nodyn ffitrwydd gwmpasu’r cyfnod nad yw’r claf yn debygol o fod yn ffit i weithio neu y gallant fod yn ffit i weithio a, lle bo’n briodol, rhoi cyngor i’r claf a’u cyflogwr i’w helpu i aros yn y gwaith, neu ddychwelyd i’r gwaith.

Dylai hyd nodyn ffitrwydd ddibynnu ar eich barn clinigol, ond yn ystod chwe mis cyntaf o gyflwr iechyd unigolyn, dim ond am uchafswm o dri mis y gellir rhoi nodyn ffitrwydd ar y tro. Gallwch bennu dyddiad adolygu lle bo angen. Gall peidio â rhoi nodyn ffitrwydd, neu gyhoeddi un gyda chyfnod byr iawn, arwain at ddyblygu gwaith yn ddiangen. Gallai cyhoeddi nodyn ffitrwydd am fwy o amser nag sydd ei angen arwain at eich claf fynd yn segur ac efallai y byddant yn ei chael yn fwy heriol i ddychwelyd i’r gwaith.

2. Newidiadau i’r nodyn ffitrwydd

1.1 Yn 2022, gweithredodd yr Adran Gwaith a Phensiynau ddau newid sylweddol. Cyflwynwyd fersiwn newydd o’r nodyn ffitrwydd i ddisodli’r llofnod mewn inc gydag enw a phroffesiwn y cyhoeddwr. Galluogodd newid deddfwriaethol ystod ehangach o weithwyr gofal iechyd proffesiynol i ardystio nodiadau ffitrwydd. Y gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sydd bellach yn gallu ardystio nodiadau ffitrwydd yn ogystal â meddygon, yw nyrsys, therapyddion galwedigaethol, fferyllwyr a ffisiotherapyddion.

1.2 Mae’r newid hwn yn cydnabod bod gweithwyr gofal iechyd proffesiynol o ystod o ddisgyblaethau bellach yn chwarae rhan ganolog ochr yn ochr â meddygon wrth arwain y gwaith o ddarparu gofal iechyd a chymorth i gleifion i ddychwelyd i’r gwaith, i’w galluogi i reoli eu hiechyd a’u lles. Yn gynyddol mae hyn yn berthnasol i alluogi pobl i aros yn ddiogel yn y gwaith neu i ddychwelyd i’r gwaith lle bynnag y bo modd, ac i reoli eu hiechyd a’u lles eu hunain.

1.3 Mae’n ofynnol i weithwyr gofal iechyd proffesiynol sy’n darparu gwasanaethau meddygol sylfaenol o dan y Gwasanaethau Iechyd Gwladol i gyhoeddi nodyn ffitrwydd yn rhad ac am ddim i gleifion GIG y maent yn darparu gofal clinigol ar eu cyfer. Efallai y bydd y gweithiwr gofal iechyd proffesiynol yn codi ffi os yw’r gweithiwr neu’r cyflogwr yn gofyn am nodyn ffitrwydd am 7 diwrnod calendr neu lai.

1.4 Bydd yn rhaid i weithwyr gofal iechyd proffesiynol sy’n gweithio mewn practis preifat neu ysbyty preifat nad ydynt yn trin cleifion y GIG lunio adroddiad sy’n cynnwys gwybodaeth a nodir mewn rheoliadau ac yn cydymffurfio â’r ‘Rheolau’, y gellir ei ystyried wedyn yn ‘ffurflen i effaith debyg’ fel nodyn ffitrwydd.

1.5 Mae’r canllaw hwn wedi’i ddiweddaru ochr yn ochr â chyhoeddi canllawiau anstatudol a pecyn hyfforddi E-ddysgu ar gyfer gofal iechyd. Rydym yn argymell, fel y mae eich cyrff proffesiynol, eich bod yn cwblhau’r modiwlau hyfforddi cyn asesu ffitrwydd cleifion i weithio a chyhoeddi nodyn ffitrwydd. Mae’r adnoddau hyn i’w defnyddio gyda’i gilydd i gefnogi gweithwyr gofal iechyd proffesiynol cymwys i sicrhau bod ganddynt yr arbenigedd a’r wybodaeth angenrheidiol i allu ardystio a chyhoeddi nodiadau ffitrwydd.

1.6 Mae nodiadau ffitrwydd digidol wedi’u hymgorffori mewn lleoliadau gofal sylfaenol (systemau TG meddygon teulu) ac rydym yn gweithio tuag at sicrhau bod nodiadau ffitrwydd ar gael mewn lleoliadau gofal eilaidd. Yn y cyfamser, bydd angen parhau i ddefnyddio’r ffurflenni wedi’u hargraffu ymlaen llaw a gyflenwir gan daflenni DWP a sut i’w harchebu. Am y wybodaeth ddiweddaraf am gyflwyno nodyn ffitrwydd electronig gofal eilaidd cysylltwch â’ch darparwr system TG lleol.

3. Rôl gweithwyr gofal iechyd proffesiynol wrth ardystio nodiadau ffitrwydd

2.1 Gall meddygon, nyrsys, therapyddion galwedigaethol, fferyllwyr a ffisiotherapyddion i gyd ddarparu cyngor ffitrwydd i weithio i gleifion, gan ddefnyddio’r nodyn ffitrwydd i helpu cleifion i ddychwelyd i gyflogaeth a chynorthwyo eu hadferiad. Gall hyn fod yn seiliedig ar adroddiad ysgrifenedig gan weithiwr gofal iechyd proffesiynol arall, gan gynnwys y rhai nad ydynt yn gymwys i ardystio nodiadau ffitrwydd.

2.2 Nid oes angen nodyn ffitrwydd ar gyfer 7 diwrnod calendr cyntaf absenoldeb salwch claf gan y gall cleifion hunanardystio am y cyfnod hwn, mae hyn yn cynnwys penwythnosau a gwyliau banc.

2.3 Mae gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn chwarae rhan allweddol wrth gynghori cleifion am sut y gallant ddechrau, aros a llwyddo mewn gwaith. Mae bod yn y gwaith, neu ddychwelyd i’r gwaith, yn ganlyniad iechyd pwysig i’r rhan fwyaf o gleifion. Gallwch hefyd hwyluso dychwelyd i’r gwaith drwy wneud penderfyniadau ar y cyd a galluogi’r cleifion i gyfathrebu hyn yn effeithiol â’u cyflogwr. Yna mater i’ch claf a’u cyflogwr yw trafod eich cyngor ac ystyried newidiadau posibl. Mae’r nodyn ffitrwydd yn ddogfen ymgynghorol, a gall y cyflogwr benderfynu a ddylid ei dderbyn.

4. Sefydliad Clinigol

3.1 Gellir cyhoeddi nodiadau ffitrwydd mewn unrhyw leoliad perthnasol lle gwneir asesiad o ffitrwydd cleifion i weithio. Mae’n bwysig mai’r gweithiwr gofal iechyd proffesiynol sy’n gyfrifol am y cyfnod o ofal yw’r un sy’n cyhoeddi’r nodyn ffitrwydd os yw o fewn eu gallu. 

3.2 Mae’n bwysig nad yw cleifion yn cael eu cyfeirio at weithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill pan gânt eu rhyddhau o leoliad ysbyty at ddibenion ardystio nodyn ffitrwydd yn unig. Dylid annog cleifion sy’n gofyn am nodyn ffitrwydd i weld y gweithiwr gofal iechyd proffesiynol sy’n gyfrifol am eu gofal i gael sgwrs am waith ac iechyd.

3.3 Mae hefyd yn bosibl i nodyn ffitrwydd fod yn seiliedig ar ystyriaeth o adroddiad ysgrifenedig gan weithiwr gofal iechyd proffesiynol arall sy’n ymwneud â diagnosis neu gynllunio gofal y claf. Nid oes angen i hyn fod yn un o’r pum proffesiwn a restrir mewn rheoliadau. 

5. Manteision cyhoeddi nodiadau ffitrwydd 

4.1 Mae’r nodyn ffitrwydd wedi’i gynllunio i’ch helpu i ddarparu cyngor ffitrwydd ar gyfer gwaith i’ch cleifion. Bydd y canllaw hwn yn eich helpu i ddefnyddio’r nodyn ffitrwydd i’w lawn botensial i wella iechyd a lles eich claf. Mae defnyddio’r nodyn ffitrwydd i’w lawn botensial yn eich galluogi i gael trafodaeth fwy cyflawn am allu eich claf i weithio. Bydd yn rhoi asesiad clir i’ch claf am effaith eu cyflwr ar eu ffitrwydd i weithio. Gall hefyd wella’r tebygolrwydd y bydd eich claf yn cadw eu swydd, drwy eu helpu i drafod ffyrdd y gellid eu cefnogi yn y gwaith gyda’u cyflogwr.

4.2 Os na chaiff nodyn ffitrwydd ei gwblhau’n gywir, efallai y bydd y cyflogwr yn ei chael hi’n anodd cefnogi’ch claf a gallai achosi oedi diangen i ddychwelyd i’r gwaith, gyda chanlyniadau cysylltiedig i’w iechyd. Gall hyn hefyd achosi gwaith ychwanegol i chi gan fod cleifion yn gofyn i chi am nodiadau ffitrwydd newydd pan na fydd angen iddynt wneud hynny. 

4.3 Mae Anogwyr Gwaith y Ganolfan Waith ac Ymgynghorwyr Cyflogaeth Anabledd yn defnyddio’r cyngor ar y nodyn ffitrwydd gan y gweithiwr gofal iechyd proffesiynol i gefnogi pobl ar fudd-daliadau lles yn ôl i waith priodol neu’n agosach at y farchnad lafur.

6. Manteision i iechyd cleifion o fod yn y gwaith.

5.1 Mae credoau cleifion am iechyd a gwaith yn amrywio’n fawr a gellir eu harchwilio yn ystod ymgynghoriad. Yn yr un modd â chyngor iechyd arall, dylech bwysleisio’r manteision, lle bo hynny’n briodol yn glinigol i iechyd eich claf o fod yn y gwaith.

5.2 Weithiau, mae pobl yn credu y bydd gwaith yn gwaethygu eu cyflwr iechyd a gall hyn greu amharodrwydd i gymryd rhan mewn trafodaeth iechyd a gwaith. Efallai y gallwch leddfu unrhyw bryder yn yr achosion hyn. 

5.3 Ar adegau eraill, efallai y bydd gan bobl broblemau yn y gwaith, amrywiol ddisgwyliadau o gael gwaith pleserus, pryder am yr effeithiau ar dderbyn budd-daliadau neu broblemau personol eraill. O dan yr amgylchiadau hyn, gall fod er budd gorau eich claf os byddwch yn eu cyfeirio at gymorth arall sydd ar gael. Lle bo’n briodol, gall y dulliau canlynol hwyluso eich sgwrs gwaith ac iechyd:

• trafod manteision i iechyd o weithio , a’r risgiau iechyd o beidio â gweithio

• esbonio nad oes angen i bobl fod yn 100% ffit i wneud rhywfaint o waith

• cyhoeddi nodiadau ffitrwydd am gyfnodau byrrach o amser, lle bo hynny’n briodol

• ystyried opsiynau gweithio hyblyg, fel gweithio o adref

• defnyddio’r nodyn ffitrwydd i ymgysylltu’n weithredol â chleifion mewn gosod nodau

   - dweud wrth eich claf am wasanaethau cymorth eraill os oes ganddynt faterion anfeddygol sy’n effeithio ar eu gallu i aros neu fynd i weithio

   - gall trafod gwasanaethau iechyd galwedigaethol, arbenigol, gan gynnwys gwasanaethau a ddarperir gan eu cyflogwr, helpu i fynd i’r afael â materion cymhleth yn y gwaith, gan gynnwys a allai gwaith eich claf fod yn effeithio ar eu hiechyd

• cyfeirio at gefnogaeth cynghori cyflogaeth ac iechyd NHS Talking Therapies (a elwid gynt yn Gwella Mynediad at Therapïau Seicolegol, IAPT), ar gyfer cefnogaeth gorbryder ac iselder o fewn y GIG.

7. I’w hystyried wrth gynnal asesiad.

6.1 Mae eich asesiad ynghylch a yw’ch claf yn ffit i weithio yn ymwneud â’u ffitrwydd i weithio yn gyffredinol ac nid yw’n benodol i’w swydd, ond gallwch addasu eich cyngor wrth ystyried sefyllfa eich claf. Nid oes angen i chi roi nodyn ffitrwydd os yw eich asesiad yn golygu nad yw ffitrwydd y claf i weithio yn cael ei amharu gan eu cyflwr iechyd. 

6.2 Dylid defnyddio’r nodyn ffitrwydd i roi cyngor am effeithiau swyddogaethol cyflwr eich claf ar eu ffitrwydd i weithio a gallwch ddefnyddio’r blwch sylwadau i roi rhagor o wybodaeth neu fanylion am addasiadau posibl os credwch y gallai hyn helpu’ch claf i aros yn, neu ddychwelyd i’r gwaith.

6.3 Dylech bob amser ystyried a allai eich claf wneud dyletswyddau gwaith eraill neu newid oriau (os yn bosibl), neu a fyddant yn elwa o addasiadau i’r gweithle (fel gweithio o gartref), cyn cynghori nad ydynt yn ffit ar gyfer unrhyw waith. Dylech ystyried risgiau iechyd diweithdra hirdymor wrth gynghori eich claf nad ydynt yn ffit i weithio.

6.4 Nid yw eich atebolrwydd am y cyngor a roddwch yn mynd ymhellach na’ch cyfrifoldeb i gynnal asesiad clinigol addas o gyflwr iechyd eich claf. Mae cyflogwr eich claf yn gyfrifol am gynnal asesiad risg addas i ddarparu ar gyfer eich dyfarniad clinigol.

7.1 Cyngor efallai eu bod yn ffit i weithio, gan ystyried y canlynol; 

6.5 Wrth nodi y gallai eich claf fod yn ffit i weithio, defnyddiwch y blwch sylwadau i roi rhagor o wybodaeth am addasiadau neu gamau gweithredu posibl (fel atgyfeiriad iechyd galwedigaethol) a allai gefnogi eich claf i wneud rhyw fath o waith (nid yn benodol eu swydd bresennol).  Mae hyn yn rhoi’r hyblygrwydd mwyaf posibl i’ch claf a’u cyflogwr i drafod ffyrdd o ddarparu ar gyfer cyflwr eich claf, defnyddio addasiadau yn y gweithle, a allai gynnwys newid eu dyletswyddau am gyfnod o amser neu leihau eu horiau i’w helpu i aros yn y gwaith, neu ddychwelyd i’r gwaith.

7.2 Gall cleifion elwa os ydych wedi dewis y ‘blychau addasu cyffredinol’, gall hyn helpu’r trafodaethau rhwng y cleifion a’r cyflogwyr. 

6.6 Dylech ddefnyddio’r blychau ticio i nodi’r math o addasiad cyffredinol a allai helpu’ch claf i aros yn y gwaith, neu ddychwelyd i’r gwaith. Ticiwch pa focsys bynnag sy’n ymwneud ag effeithiau swyddogaethol cyflwr eich claf. Nid yw’r rhain yn rhwymol ar eich claf na’u cyflogwr ond maent yn helpu i roi syniad eang iddynt am newidiadau i’w trafod. Yr opsiynau yw:

• dychwelyd i’r gwaith yn raddol: cynnydd graddol mewn dyletswyddau neu oriau gwaith

• newid oriau: newidiadau i amseroedd neu hyd yn y gwaith

• dyletswyddau diwygiedig: newid dyletswyddau i ystyried cyflwr

• addasiadau yn y gweithle: newid agweddau o’r gweithle, fel gweithio o adref

Er enghraifft, os mai’ch cyngor chi yw bod rhywun yn blino’n hawdd ac felly ni ddylent weithio am fwy na 3 awr y dydd, gall hyn effeithio ar eu dyletswyddau a’r amseroedd y gallant weithio, dylech dicio ‘dyletswyddau diwygiedig’ a ‘newid oriau’, eto gyda sylwadau perthnasol yn cael eu darparu.

6.7 Yn ystod 6 mis cyntaf cyflwr claf, gellir rhoi nodyn ffitrwydd am uchafswm o 3 mis. Os yw cyflwr wedi para am fwy na 6 mis, nid oes cyfyngiad ar y cyfnod ar yr amod ei fod yn briodol yn glinigol. Mae’r dyddiadau’n gynhwysol, felly ni fydd nodyn ffitrwydd wedi’i ddyddio o 2 Ebrill i 10 Ebrill yn berthnasol mwyach o 11 Ebrill ymlaen.

6.8 Dylech ystyried a fyddai cyflwr eich claf yn cael ei ystyried yn anabledd o dan delerau’r Ddeddf Cydraddoldeb a rhoi cyngor penodol mewn perthynas â rhwymedigaethau eu cyflogwr.  Mae pobl sydd â HIV, canser neu sglerosis ymledol yn cael eu hystyried yn anabl yn awtomatig o dan delerau’r Ddeddf Cydraddoldeb o ddiwrnod cyntaf y diagnosis. Ar gyfer pob cyflwr arall, er mwyn cyfrif fel anabledd rhaid i berson brofi effaith sylweddol a hirdymor ar eu gallu i wneud gweithgareddau arferol o ddydd i ddydd. Diffiniad o anabledd o dan Ddeddf Cydraddoldeb2010

Noder: Nid oes angen i chi fod yn arbenigwr iechyd galwedigaethol i ddarparu’r cyngor hwn, ac nid oes angen i chi gyfeirio at swydd bresennol eich claf. Gallwch ddisgrifio addasiadau posibl os credwch y byddai hyn yn helpu, dylech esbonio pam mae hyn yn berthnasol, fel y gall cyflogwr eich claf geisio mynd i’r afael â’r mater. Mae asesiad iechyd galwedigaethol yn aml yn ddefnyddiol yn yr achosion hyn, a gall cyflogwr drefnu hyn os oes angen.

7.3 Cyngor ddim yn ffit i weithio, gan ystyried y canlynol; 

6.9 Dylech gynghori eich claf nad oes angen iddynt fod yn 100% ffit i wneud rhywfaint o waith.

6.10. Os mai’ch asesiad clinigol chi o’r claf yw y dylent ymatal rhag gweithio oherwydd eu cyflwr iechyd, byddai’r blwch ‘ddim yn ffit i weithio’ yn berthnasol. Dylech ond ticio’r blwch hwn os na all y claf wneud unrhyw fath o waith. Dylech sicrhau eich bod yn parhau i adolygu eu ffitrwydd ar gyfer gwaith yn rheolaidd.

Pwysig: Gall eich claf fynd yn ôl i’r gwaith ar unrhyw adeg pan fyddant yn teimlo y gallant wneud hynny, hyd yn oed os yw hyn cyn i’w nodyn ffitrwydd ddod i ben. Nid oes angen iddynt ddod yn ôl i’ch gweld er mwyn gwneud hynny neu gael nodyn ffitrwydd newydd. Mae hyn yn wir hyd yn oed os ydych wedi nodi bod angen i chi eu hasesu eto yn y dyfodol.

8. Canllaw i weithiwr gofal iechyd proffesiynol i gwblhau Datganiad Ffitrwydd i Weithio/Med 3 (nodyn ffitrwydd)

7.1 Cliciwch ar y ddolen i weld canllaw cam wrth gam ar sut i lenwi ffurflen nodyn ffitrwydd.

Gweler atodiad A

9. Canllaw cyfeirio cyflym i weithwyr gofal iechyd proffesiynol ar lenwi ffurflen nodyn ffitrwydd

8.1 Crëwyd dogfen gyfeirio i dynnu sylw at bwyntiau i’w hystyried wrth gyhoeddi nodyn ffitrwydd. Gweler atodiad B

10. Astudiaethau achos

9.1 Enghreifftiau amrywiol gan weithwyr gofal iechyd proffesiynol ar wahanol sefyllfaoedd ar gyfer ‘gall fod yn ffit i weithio’ y gallech eu gweld yn ddefnyddiol. Gweler atodiad C

• Astudiaeth achos 1: Ymgynghoriad iechyd gyda chlaf i drafod cyflwr meddygol cronig. Mae gweithiwr gofal iechyd proffesiynol yn argymell cefnogi’r claf yn ôl i’r gwaith gyda chymorth gan gyflogwr.

• Astudiaeth achos 2: Claf allan o waith ac yn hawlio budd-daliadau lles. Mae gweithiwr gofal iechyd proffesiynol yn nodi ‘gall fod yn ffit’ ar gyfer opsiwn gwaith i gefnogi cleifion yn ôl i’r gwaith.

• Astudiaeth achos 3: Gyrrwr cyflenwi na all yrru oherwydd cyfarwyddyd wedi llawdriniaeth. Mae gweithiwr gofal iechyd proffesiynol yn argymell addasiad yn y gweithle am gyfnod.

• Astudiaeth achos 4: Rhywun sydd ddim yn ffit i weithio oherwydd gorbryder ac iselder.

• Astudiaeth achos 5: Materion perthynas yn y gwaith, nid cyflwr meddygol ond mater rheoli. Cyngor proffesiynol gofal iechyd yw siarad â’r cyflogwr i drafod ffyrdd ymlaen.

• Astudiaeth achos 6: Salwch tymor byr oherwydd COVID hir. Ymyrraeth therapyddion galwedigaethol i gefnogi cleifion yn ôl i’r gwaith.

• Astudiaeth achos 7: Poen yng ngwaelod y cefn gyda diweithdra hirdymor. Cefnogaeth ac argymhelliad perthnasol gan therapydd galwedigaethol i helpu claf yn ôl i’r gwaith.

• Astudiaeth achos 8: Cyflogwr yn gwneud newidiadau yn y gweithle yn seiliedig ar gyngor gan Ffisiotherapydd

• Astudiaeth achos 9: Claf sydd wedi bod allan o waith yn y tymor hir ac sy’n amharod i ddychwelyd i’r gwaith

• Astudiaeth achos 10: Fferyllydd mewn clinig yn cyfeirio claf am gymorth ychwanegol.

• Astudiaeth achos 11: Dychwelyd fesul cam yn dilyn salwch tymor byr acíwt

• Astudiaeth achos 12: Adolygiad iechyd meddwl. Mae gweithiwr gofal iechyd proffesiynol yn cytuno ar gynllun rheoli i gefnogi claf yn ôl i’r gwaith.

11. Sut y bydd eich claf yn defnyddio eu nodyn ffitrwydd

10.1 Os yw eich claf yn cael eu cyflogi a’ch bod wedi nodi y gallant fod yn ffit i weithio, dylent drafod eich cyngor gyda’u cyflogwr i weld a oes newidiadau a allai eu cefnogi i aros yn, neu ddychwelyd i’r gwaith – er enghraifft newid eu dyletswyddau, addasu’r gweithle, neu ddarparu offer arbennig.

10.2 Os na all eu cyflogwr wneud unrhyw newidiadau i ddarparu ar gyfer eich cyngor, mae’r nodyn ffitrwydd yn cael ei drin fel pe bai’n nodi nad yw eich claf yn ffit i weithio. Ni ddylai eich claf ddychwelyd atoch am nodyn ffitrwydd newydd sy’n nodi hyn oherwydd nad ydynt angen un.

10.3 Os yw eich claf yn cael eu cyflogi a’ch bod wedi nodi nad ydynt yn ffit i weithio, gallant ddefnyddio’r nodyn ffitrwydd fel tystiolaeth i ddangos cymhwysedd ar gyfer Tâl Salwch Statudol (SSP). Dylai eich claf gadw eu nodyn ffitrwydd papur neu ddigidol gwreiddiol rhag ofn y byddant ei angen at ddibenion budd-dal neu rhywbeth arall (gall eu cyflogwr gymryd copi ar gyfer eu cofnodion).

10.4 Os yw eich claf allan o waith, gallant ddefnyddio nodyn ffitrwydd i gefnogi cais am fudd-daliadau sy’n gysylltiedig ag iechyd neu i ddangos nad ydynt wedi gallu bodloni rhai gofynion budd-dal. 

Gallant hefyd ei ddefnyddio mewn unrhyw drafodaethau gyda darpar gyflogwyr ynghylch cefnogi cyflwr iechyd. 

12. Cwestiynau Cyffredin mewn perthynas â nodyn ffitrwydd

12.1 11.1 Beth ddylwn i ei wneud os oes rhywun wedi gofyn am nodyn ffitrwydd i gael ei gyhoeddi gan feddyg?

Rhowch wybod i’r claf bod gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill bellach yn gallu rhoi nodiadau ffitrwydd, ond gallant ofyn i’r nodyn ffitrwydd gael ei roi gan feddyg os mai dyma yw eu dewis a bod meddyg ar gael.

12.2 11.2 Beth os gofynnir i mi am nodyn ffitrwydd yn dweud bod rhywun yn ffit i weithio?

Nid oes angen llofnodi pobl yn ôl i’r gwaith ac nid oes opsiwn ar y nodyn ffitrwydd i wneud hyn. Pan ddaw’r nodyn ffitrwydd i ben, dylai eich claf ddychwelyd i’r gwaith fel arfer. Os nad ydynt yn teimlo y gallant fynd yn ôl i’r gwaith, dylent wneud apwyntiad newydd i’ch gweld.

Ar gyfer nifer fach o swyddi, mae gweithdrefnau presennol ar gyfer nodi bod rhywun yn ffit i weithio (e.e., Ffurflen D4 y DVLA ar gyfer gyrwyr LGV/PCV). Os felly, bydd cyflogwr eich claf yn cysylltu â chi am hyn.

12.3 11.3 Nid yw fy nghlaf yn gweithio, oes angen i mi roi nodyn ffitrwydd?

Oes, efallai y bydd angen i’ch claf ddarparu nodyn ffitrwydd i’r Adran Gwaith a Phensiynau i wneud cais am fudd-dal sy’n gysylltiedig ag iechyd.

12.4 11.4 A allaf ôl-ddyddio nodyn ffitrwydd?

Gallwch: mewn rhai sefyllfaoedd, efallai y bydd angen i’r nodyn ffitrwydd gynnwys dyddiadau sy’n gynharach na dyddiad y datganiad.

Os ydych yn cyhoeddi nodyn ffitrwydd yn seiliedig ar asesiad a gynhaliwyd yn gynharach, dylech nodi dyddiad yr asesiad cynharach hwn yn y blwch dyddiad asesu.

Os yw cyflwr eich claf wedi effeithio ar eu gallu ers peth amser heb i nodyn ffitrwydd blaenorol gael ei gyhoeddi, rhaid i chi nodi dyddiad amcangyfrifedig bod eu gallu wedi cael ei effeithio yn y blwch ‘this will be the case from’.

12.5 11.5 A allaf gyhoeddi nodyn ffitrwydd newydd cyn i’r hen un ddod i ben?

Gallwch – mewn rhai sefyllfaoedd mae’n bosib y gofynnir i chi am nodyn ffitrwydd tra bo’r hen un yn ddilys o hyd. Yn dilyn eich asesiad diweddaraf o’u ffitrwydd i weithio gallwch roi nodyn ffitrwydd newydd (gorgyffwrdd) os yw’n briodol.

12.6 11.6 Os wyf yn cwblhau nodyn ffitrwydd gan ddefnyddio tystiolaeth gan weithiwr gofal iechyd proffesiynol arall, pa ddyddiad ddylai fod ar y nodyn ffitrwydd?

Y dyddiad asesu fyddai’r dyddiad y gwnaethoch ystyried adroddiad gan weithiwr gofal iechyd proffesiynol arall, nid dyddiad yr adroddiad hwnnw.

12.7 11.7 A allaf gyhoeddi nodyn ffitrwydd gyda dyddiad cychwyn yn y dyfodol?

Na. Rhaid i ddyddiad y datganiad bob amser fod y dyddiad y byddwch yn cyhoeddi’r nodyn ffitrwydd.

12.8 11.8 Mae gan fy nghlaf 2 swydd, a ddylwn i roi 2 nodyn ffitrwydd?

Na, dim ond 1 nodyn ffitrwydd ddylai gael ei roi fesul asesiad.

Dylai eich claf ddangos eu nodyn ffitrwydd i bob cyflogwr a chadw gafael ar y gwreiddiol. Gall y cyflogwr gymryd copi ar gyfer eu cofnodion eu hunain os oes angen. Dim ond os yw’r gwreiddiol wedi’i golli y dylech chi gyhoeddi un dyblyg (wedi’i farcio’n glir).

Os ydych chi’n defnyddio nodiadau ffitrwydd a gynhyrchir gan gyfrifiadur, gall staff eraill yn eich practis argraffu nodiadau ffitrwydd dyblyg yn gyflym ac yn hawdd a thrwy hynny arbed amser i chi.

12.9 11.9 Beth os yw fy nghlaf yn ofni colli swydd, stigma neu wahaniaethu os byddaf yn datgelu eu cyflwr iechyd (neu ei effaith ar eu gallu i weithio) ar eu nodyn ffitrwydd?

Os ydych yn teimlo y byddai datgelu diagnosis neu gyfyngiad penodol yn niweidio lles eich claf neu’n peryglu eu sefyllfa gyda’u cyflogwr, gallwch roi diagnosis llai manwl ar y nodyn ffitrwydd.

12.10 11.10 Mae gan fy nghlaf broblem bersonol neu gymdeithasol ac maent yn gofyn am nodyn ffitrwydd (er enghraifft gofalu am berthnasau). Beth ddylwn i wneud?

Gallwch ond rhoi nodiadau ffitrwydd i gwmpasu cyflwr iechyd eich claf. Os yw mater personol yn achosi straen iddynt sy’n arwain at salwch, efallai y byddai’n briodol cyhoeddi nodyn ffitrwydd - bydd hyn yn dibynnu ar eich barn glinigol.

Felly, er enghraifft, os yw rhywun wedi dioddef profedigaeth a’ch bod yn asesu eu bod yn rhy ofidus i weithio, efallai y byddai’n briodol ysgrifennu ‘gofid oherwydd profedigaeth’. Dylech ond nodi hyn os mai eich barn glinigol yw bod eu ffitrwydd i weithio wedi cael ei effeithio. Fodd bynnag, ni allwch ysgrifennu profedigaeth fel diagnosis ar nodyn ffitrwydd. Os nad yw hyn yn wir, dylech egluro i’ch claf na allwch roi nodyn ffitrwydd gan nad oes ganddynt broblem feddygol.

Mae llawer o gyflogwyr yn cynnig absenoldeb arbennig neu dosturiol o dan yr amgylchiadau hyn, ac efallai y bydd eich claf yn gallu trafod y mater gyda’u rheolwr llinell, adran AD neu undeb llafur. Os ydynt yn ddi-waith, dylent gysylltu â’r Ganolfan Byd Gwaith.

12.11 11.11 A wyf yn defnyddio’r nodyn ffitrwydd yn wahanol os yw fy nghlaf yn hawlio budd-daliadau?

Na. Dylai eich asesiad barhau i fod yn seiliedig ar eich barn glinigol am effeithiau swyddogaethol cyflwr iechyd eich claf, a dylech roi nodyn ffitrwydd dim ond os oes gan eich claf gyflwr iechyd sy’n effeithio ar eu ffitrwydd cyffredinol i weithio.

12.12 11.12 A oes angen i’r nodyn ffitrwydd gael ei gyhoeddi pan ofynnir amdano gan glaf?

Gellir rhoi nodyn ffitrwydd, yn dibynnu ar asesiad y gweithiwr gofal iechyd proffesiynol ar addasrwydd y claf i weithio.

12.13 11.13 A oes rhaid i mi gadarnhau i gyflogwr fy mod wedi cyhoeddi nodyn ffitrwydd?

Ni ddylech roi gwybodaeth feddygol i gyflogwr eich claf heb ganiatâd eich claf. Os bydd cyflogwr yn cysylltu â chi yn gofyn a yw nodyn ffitrwydd yn ddilys, gallwch ddewis gwirio rhif cyfresol y nodyn ffitrwydd a chadarnhau i’r cyflogwr eich bod wedi ei gyhoeddi – nid yw hyn yn datgelu unrhyw wybodaeth feddygol ond bydd yn cadarnhau bod y nodyn ffitrwydd wedi’i gyhoeddi. Mae Cymdeithas Feddygol Prydain wedi cyhoeddi canllawiau defnyddiol ar ddatgelu gwybodaeth i gleifion.

13. Gwybodaeth bellach 

12.1 Mae’r canllaw cleifion a gweithwyr yn nodi’n glir beth all cleifion ei ddisgwyl gan eu gweithiwr gofal iechyd proffesiynol – er enghraifft ni ddylent ddisgwyl i weithiwr gofal iechyd proffesiynol gyhoeddi nodyn ffitrwydd sy’n dweud nad ydynt yn ffit i weithio os ydynt yn ffit ar gyfer rhywfaint o waith.

12.2 Mae’r canllaw cyflogwyr a rheolwyr llinell yn esbonio sut y dylai cyflogwyr ddefnyddio’r cyngor mewn nodyn ffitrwydd ac os na allant ddarparu ar gyfer y cyngor hwn, dylid trin y nodyn ffitrwydd fel pe bai’n nodi nad yw’r claf yn ffit i weithio.

14. Cymorth dychwelyd i’r gwaith

Cymorth ychwanegol sydd ar gael i weithwyr gofal iechyd proffesiynol gyfeirio cleifion ato os oes angen.

14.1 The Council for Work and Health

The Council for Work and Health - Talking Work

Canllaw i Weithiwr Gofal Iechyd Proffesiynol drafod gwaith ac addasiadau i’r gwaith gyda chleifion. Mae’r canllaw yn tynnu sylw at anfanteision absenoldeb salwch tymor hir ac yn ystyried opsiynau posibl i’r claf allu cynnal neu ddychwelyd i’r gwaith cyn eu llofnodi i ffwrdd.

14.2 Addasiadau rhesymol ar gyfer gweithwyr ag anableddau neu gyflyrau iechyd

Rhaid i gyflogwyr wneud addasiadau rhesymol i sicrhau nad yw gweithwyr ag anableddau, neu gyflyrau iechyd corfforol neu feddyliol, dan anfantais sylweddol wrth wneud eu gwaith.

14.3 Mynediad at Waith

Mae Mynediad at Waith yn grant dewisol a all ddarparu cymorth ymarferol ac ariannol i bobl ag anabledd neu gyflwr iechyd i’w helpu i aros yn, neu ddychwelyd i’r gwaith. Mae’r grant yn cyfrannu at gostau ychwanegol o weithio sy’n gysylltiedig ag anabledd a wynebir gan bobl anabl a’r rhai sydd â chyflwr iechyd sydd y tu hwnt i addasiadau rhesymol, ond nid yw’n disodli dyletswydd cyflogwr o dan y Ddeddf Cydraddoldeb i wneud addasiadau rhesymol.

14.4 Ymgynghorwyr Cyflogaeth Anabledd

Mae Ymgynghorwyr Cyflogaeth Anabledd wedi’u lleoli mewn Canolfannau Gwaith, ac yn gweithio gyda hawlwyr sy’n wynebu sefyllfaoedd cyflogaeth cymhleth oherwydd anabledd neu gyflwr iechyd.

14.5 Rhaglen Gwaith ac Iechyd

Mae’r Rhaglen Gwaith ac Iechyd (WHP) yn darparu cymorth cyflogaeth, yng Nghymru a Lloegr, yn bennaf ar gyfer pobl anabl a grwpiau difreintiedig sy’n cael eu cymell i weithio ac sydd angen cymorth ychwanegol i oresgyn unrhyw rwystrau. Mae’r cyswllt drwy ganolfannau gwaith lleol i gael gwybodaeth a mynediad.

14.6 Employability Partnerships (Yr Alban)

Employability Partnerships (Scotland)

Mae gan yr Alban bartneriaeth ar gyfer darparu gwasanaethau cyflogadwyedd sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn i weddu i’r anghenion unigol. Nid yw’n gyfyngedig i amser, ac mae’n agored i bob oedran.

14.7 Cymorth Cyflogaeth Personol Dwys (IPES)

Mae Cymorth Cyflogaeth Personol Dwys (IPES) yn rhaglen ar gyfer pobl anabl sydd â rhwystrau lluosog i gyflogaeth, a all fod yn gyfuniad o bersonol ac yn gysylltiedig â gwaith, sydd yn bellach i ffwrdd o’r farchnad lafur ac sydd angen cymorth mwy dwys. Mae cyswllt drwy ganolfannau gwaith lleol i gael gwybodaeth a mynediad.

14.8 Canolfan Waith 

Mae’r Ganolfan Waith yn darparu gwasanaethau sy’n cefnogi pobl o oedran gweithio i symud o les i waith ac yn helpu cyflogwyr i lenwi eu swyddi gwag. Darganfyddwch eich Swyddfa Canolfan Byd Gwaith Leol

14.9 Cyngor Gofal Iechyd Ychwanegol

Gwasanaeth Cyngor Iechyd Galwedigaethol

Am gymorth iechyd galwedigaethol cyffredinol a phroffesiynol gweler y dolenni isod, i drafod costau, gwasanaethau a buddion posibl;

• Lloegr NHS Health at Work Network

• Yr Alban Healthy Working Lives a Scotland’s Service Directory ar NHS inform

• Cymru Cymru Iach ar Waith

Manylion darparwyr iechyd galwedigaethol

Mae gwasanaethau iechyd galwedigaethol weithiau’n cael eu darparu gan wasanaethau’r GIG neu awdurdodau lleol. I ddod o hyd i fanylion darparwyr yn eich ardal chi, cysylltwch â: 

Commercial Occupational Health Provider Association.

NHS Health at Work Network – Support for Business

Using occupational health at work: Occupational health - Acas

Supporting organisational health and wellbeing professionals

Safe Effective Quality Occupational Health Service: 

Home (salus.co.uk) (Scotland)

Canllawiau a chefnogaeth ar gyfer cyflyrau penodol

Yn darparu cyngor ac awgrymiadau ymarferol.  Darperir y canlynol gan sefydliadau allanol drwy gyfrwng y Saesneg yn unig.

Royal College of Surgeons of England – Recovering from surgery

Royal College of Psychiatrists – Work and Mental Health

Macmillan – Work and cancer

Royal College of Physicians – Upper limb disorders: Occupational aspects of management

Chartered Society of Physiotherapy – reasonable-adjustments advice

Workplace guidance - Healthy Working Lives (Scotland)

Cyngor dychwelyd i gyflogaeth   

Canllaw NICE ar absenoldeb salwch hirdymor ac analluogrwydd i weithio

Mae canllaw HSE ar reoli absenoldeb salwch a dychwelyd i’r gwaith yn rhoi cyngor i gyflogwyr a rheolwyr ynghylch cefnogi pobl tra ar absenoldeb salwch a’u helpu i ddychwelyd i’r gwaith.

Cymorth i gleifion â phroblemau personol neu gymdeithasol

Dim ond ar gyfer problemau meddygol y gellir rhoi nodiadau ffitrwydd. Os yw’ch claf yn delio â phroblem nad yw’n eu gwneud yn sâl, ni ddylid rhoi nodyn ffitrwydd iddynt. Fodd bynnag, mae adnoddau ar gael isod i helpu pobl ag ystod o faterion eraill, y gallech fod yn dymuno cyfeirio cleifion atynt.

• ACAS - ACAS

• Carers - Canllaw gofal cymdeithasol a chymorth y GIG, Carers Trust and Support on Care Information Scotland (careinfoscotland.scot)

• Materion dyled - Canllaw ar ddyled ac arian gan Gyngor Ar Bopeth a Llinell Ddyled Genedlaethol

• Cyngor Gyrfaoedd - Gwasanaeth Gyrfaoedd Cenedlaethol

• Perthynas - Relate

• Cyngor profedigaeth - Bereavement Advice